Umowny zakaz konkurencji - opinia prawna

8.6.2005

Stan faktyczny

Jesteśmy firmą handlową zatrudniającą przedstawicieli handlowych. Zawarliśmy z nimi umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy oraz po ustaniu zatrudnienia. Chcieliśmy wiedzieć czy nasze umowy są prawidłowe tzn. czy są niepodważalne. Poza tym interesuje nas jakie dowody należy zebrać, aby udowodnić byłemu pracownikowi, który podejmuje pracę w firmie konkurencyjnej (na pewno nie na umowę o pracę), że nie stosuje się do podpisanej umowy. Wzór umowy o zakazie konkurencji na końcu opinii.

Porada prawna

Przesłana do zaopiniowania umowa o zakazie konkurencji obejmuję zarówno zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy jak i po jego ustaniu. Obu tych przypadków nie można traktować jednolicie a zapisy ich dotyczące muszą być zgodne z zapisami kodeksu pracy. W przesłanej umowie są zapisy sprzeczne z postanowieniami kodeksu pracy w związku z czym zostały one zmodyfikowane. Dodatkowo umowa została usystematyzowana w efekcie ma ona odmienny kształt od przesłanej.

Wyjaśnienia wymagają pewne zasady wynikające z kodeksu pracy, które zostały uwzględnione przy modyfikacji co z kolei uzasadni skreślenie niektórych proponowanych w przesłanym wzorze umowy postanowień.

W pierwszej kolejności odpowiadając na zadane pytanie dotyczące postępowania dowodowego należy wskazać, iż zajście określonej sytuacji można wykazywać przede wszystkim poprzez zeznania świadków np.: pracowników podmiotu konkurencyjnego, u którego zatrudnienie znalazł Państwa pracownik, czy nawet pracodawcę. Ponadto każdy pracodawca zobowiązany jest do prowadzenia dokumentacji związanej z zatrudnieniem lub współpracą z określoną osobą – w szczególności chodzi o dokumentację związaną z ubezpieczeniem społecznym i podatkami. W związku z tym można zawnioskować przeprowadzenie dowodu z tego rodzaju dokumentów.

Można w pewnym sensie zabezpieczyć się na okoliczność podejmowania przez pracownika dodatkowego zatrudnienia poprzez nałożenie nań w umowie obowiązku informowania o aktualnym miejscu zatrudnienia a to przez cały okres obowiązywania zakazu konkurencji.

Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy

Przede wszystkim zgodnie z art. 101 ¹§ 2 kodeksu pracy pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy może dochodzić wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym.

Oznacza to, że za wyrządzenie szkody (w tym przypadku szkody poprzez naruszenie zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy) pracodawca może żądać od pracownika odszkodowania, które nie może z jednej strony przekraczać wysokości szkody z drugiej strony nie może przewyższać kwoty trzykrotności wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. W pełnej wysokości pracownik będzie odpowiadał za szkodę wyrządzoną umyślnie.

Samo naruszenie zakazu w czasie pozostawanie pracownika w stosunku pracy nie wystarczy do nałożenia na pracownika obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniężnej – konieczne jest poniesienie przez pracodawcę szkody. Ciężar udowodnienia, iż w wyniku działania pracownika (polegającego ogólnie mówiąc na naruszeniu zakazu konkurencji) pracodawca poniósł szkodę oraz udowodnienia wysokości tej szkody będzie ciążył na pracodawcy (art. 116 k. p.)) Zawarte w przesłanej umowie postanowienie (§ 6) wprowadza obowiązek naprawienia szkody w pełnej wysokości tymczasem zgodnie z tym na co wskazano powyżej odpowiedzialność pracownika w takiej sytuacji kształtuje się w sposób odmienny. W efekcie w zakresie w jakim postanowienie to dotyczy odpowiedzialności za naruszenie zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy jest ono nieważne. Przepisy dotyczące odpowiedzialności materialnej pracownika, które znajdują tu odpowiednie zastosowanie nie mogą być modyfikowane na jego niekorzyść tak jak to miało miejsce.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Umowa, o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, o której mowa w art. 101² k. p., może być, na co należy zwrócić uwagę, zawarta tylko wówczas, gdy pracodawca i pracownik mają dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Oznacza to, że umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy można zawrzeć tylko z takim pracownikiem, który ma dostęp do „szczególnie ważnych” informacji. Kodeks pracy nie zawiera legalnej definicji „szczególnie ważnych informacji” w przypadku ewentualnego sporu będziecie Państwo musieli wykazać, że informacje, do których miał dostęp pracownik związany umową były informacjami szczególnej wagi.

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunki pracy musi określać termin przez jaki obowiązek powstrzymywania się przez pracownika od działalności konkurencyjnej będzie istniał. W związku z tym należy stwierdzić, że umowa taka jest umową terminową. Umowa, która zostanie zawarta na czas nieokreślony, jest nieważna jako sprzeczna z prawem (art. 58 k.c.). Zapis, który zawarli Państwo w umowie nie mógł zostać zachowany.

Odnośnie możliwości wypowiedzenia umowy zgodnie z poglądem części doktryny możliwe jest wypowiedzenie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, jednak w umowie takiej winny zostać precyzyjnie określone terminy wypowiedzenia i przyczyny z powodu, których wypowiedzenie umowy będzie możliwe. Z całą pewnością nie jest dopuszczalny zaproponowany przez Państwo zapis, który mówi o wypowiedzeniu umowy. De facto zapis ten wprowadza jedynie zwolnienie z określonych obowiązków (zapłaty pracownikowi odszkodowania) pracodawcę a jednocześnie utrzymuje niejako w mocy postanowienia obciążające pracownika. Komentarz do tego punku znajduje się również w treści umowy. Zawsze jednak strony mogą rozwiązać taka umowę w drodze porozumienia.

Z kolei inny proponowany przez Państwo zapis nie jest możliwy do zastosowania w całości, a mianowicie zgodnie, z którym pracodawca ma prawo w drodze jednostronnego oświadczenia zwolnić pracownika z obowiązku powstrzymania się od działań konkurencyjnych z jednoczesną utratą przez pracownika prawa do odszkodowania. Pracodawca może zwolnić pracownika z zakazu konkurencji jednak nie może się jednocześnie zwolnić z obowiązku zapłaty odszkodowania – tak uchwała Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2001 r., III ZP 7/01). Prowadziłoby to de facto do całkowitego podporządkowania treści umowy woli pracodawcy tymczasem umowa jest oświadczeniem dwóch stron. W związku z czym jedna strona nie może zwalniać się z obowiązku, które nałożony został na nią w umowie.

Warto wskazać, iż zgodnie z art. 101² § 2 k. p. zakaz konkurencji ustanowiony na okres po ustaniu stosunku pracy (klauzula konkurencyjna) przestaje obowiązywać przed upływem umówionego przez strony okresu w wypadku: ustania przyczyn, które były podstawą ustanowienia zakazu oraz niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Ustanie zakazu konkurencji następuje więc z mocy prawa. Pracodawca i pracownik nie składają w tym wypadku żadnych oświadczeń woli, które dopiero powodują ustanie zakazu.

Na zakończenie wskazać należy na niejednoznaczną ocenę stosowania kar umownych w umowach o zakazie konkurencji prezentowaną przez doktrynę. W zmodyfikowanej umowie zostały zachowane kary umowne, możliwość ich wprowadzenia potwierdza bowiem pośrednio wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1998 r. I PKN 290/98 (za Kodeks pracy. Komentarz. pod redakcją prof. W. Muszyńskiego, Wydawnictwo C.H. Beck)

UMOWA O ZAKAZIE KONKURENCJI

zawarta w dniu ____________ pomiędzy:

1.Firmą “-----------” spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w ---------, zarejestrowaną w Sądzie Rejonowym w -------- Wydziale XII Krajowego Rejestru Sądowego pod sygn. akt KRS 00000000000, reprezentowaną przez – Prezesa Zarządu

zwaną w treści umowy PRACODAWCĄ,

2.___________________________________, legitymującym się dowodem osobistym _________________, PESEL _________________, zamieszkałym w ______________ przy ul. _________________, zatrudnionym na stanowisku ___________________, zwanymi w dalszej treści umowy PRACOWNIKIEM.

§1

Przedmiotem niniejszej umowy jest uregulowanie wszelkich kwestii związanych z ustaleniem praw i obowiązków Pracodawcy i Pracownika w zakresie dotyczącym działalności konkurencyjnej Pracownika w czasie trwania stosunku pracy oraz po ustaniu stosunku pracy ustalonego umową o pracę z dnia ________ oraz związanych z powierzeniem Pracownikowi tajemnicy działalności przedsiębiorstwa Pracodawcy, jego kontaktów handlowych oraz listy kontrahentów.

§2

Pracodawca zobowiązuje się udostępnić pracownikowi wszelkie niezbędne dane dla prawidłowego wykonywania obowiązków pracowniczych przez niego, z którymi ma prawo zapoznać się i wykorzystywać je w świadczonej na rzecz Pracodawcy pracy.

§3

Pracodawca udostępni nieodpłatnie pracownikowi wszelkie materiały będące przydatne w ramach świadczonej przez niego pracy, a będące w jego posiadaniu.

§4

1. Pracownik zobowiązuje się w okresie pozostawania w stosunku pracy z Pracodawcą nie prowadzić jakiejkolwiek działalności konkurencyjnej w stosunku do Pracodawcy, ani też nie świadczyć pracy na rzecz jakiegokolwiek podmiotu konkurencyjnego wobec Pracodawcy. Pracownikowi zabronione jest w szczególności:

podejmowanie zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego na rzecz innych podmiotów konkurencyjnych wobec Pracodawcy, w tym osób prawnych, fizycznych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej oraz podejmowanie lub prowadzenie konkurencyjnej działalności gospodarczej na własny lub cudzy rachunek,

podejmowanie jakichkolwiek działań zmierzających do zatrudnienia na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego na własny rachunek lub na cudzy rachunek osób spośród władz i personelu Pracodawcy w celach prowadzenia działalności konkurencyjnej,

podejmowanie jakichkolwiek działań polegających na nakłanianiu klientów Pracodawcy do rozwiązania z nim umowy lub jej niewykonania lub nienależytego wykonania w celach prowadzenia działalności konkurencyjnej,

obejmowania funkcji w organach podmiotów, o których mowa w lit. a, a także funkcji doradczych na rzecz tych podmiotów,
uczestniczenia w przedsięwzięciach lub podmiotach prowadzących działalność konkurencyjną wobec Pracodawcy, w szczególności przez wnoszenie wkładów, nabywanie lub obejmowanie udziałów lub akcji,

2. Za działalność konkurencyjną uważa się działalność prowadzoną na terenie Rzeczypospolitej Polskiej jak i poza jej granicami zorganizowaną w dowolnej formie prawnej, która swym zakresem obejmuje import lub sprzedaż hurtową artykułów gospodarstwa domowego, wyposażenia łazienek, artykułów do ogrodu, artykułów do utrzymania świeżości produktów, artykułów do domowych prac porządkowych, chemii gospodarczej, ceramiki, szkła, wyrobów ze stali nierdzewnej, artykułów dekoracyjnych i okolicznościowych.

3. W razie wątpliwości w powyższym zakresie Pracownik jest zobowiązany do uzyskania pisemnej opinii Pracodawcy.

4. Pracodawca zachowuje prawo do pełnej i stałej kontroli Pracownika objętego zakazem konkurencji.

5. Zwolnienie Pracownika z zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy może nastąpić wyłącznie w drodze porozumienia zawartego między stronami niniejszej umowy albo w konkretnych przypadkach na podstawie zgody Pracodawcy.

§5

1. Zakaz konkurencji, o którym mowa w § 1 obowiązywać będzie w okresie sześciu miesięcy po ustaniu stosunku pracy między Pracownikiem i Pracodawcą a to ze względu na dostęp do informacji stanowiących tajemnicę jego przedsiębiorstwa lub szczególnie istotnych zważywszy na interes handlowy i ekonomiczny Pracodawcy .

2. Pracodawca zobowiązuje się do zapłaty pracownikowi w czasie trwania okresu określonego w ust.1 odszkodowania, którego wysokość wynosi 25% wynagrodzenia otrzymanego przez Pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania klauzuli konkurencyjnej określonej w ust.1 płatne jednorazowo na 7 dni przed upływem okresu klauzuli konkurencyjnej.

§ 6

1. W razie naruszenia zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej przez Pracownika po ustaniu stosunku pracy jest on zobowiązany do zapłaty na rzecz Pracodawcy kary umownej w wysokości 50.000,00 zł. Pracodawca zastrzega sobie ponadto możliwość dochodzenia odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej.

2. W razie naruszenia zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej przez pracownika w czasie trwania stosunku pracy, pracodawca jest uprawniony do dochodzenia odszkodowania w pełnej wysokości na zasadach określonych w kodeksie pracy i kodeksie cywilnym.

§ 7

1. Niezależnie od postanowień niniejszej umowy, Pracownik ma obowiązek zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa w okresie 3 lat od ustania stosunku pracy bez prawa do odrębnego odszkodowania z tego tytułu. Pracownik jest w szczególności zobowiązany do:

zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych lub do których posiada dostęp w związku z wykonywaniem swoich obowiązków pracowniczych. Dotyczy to także udostępniania na rzecz osób trzecich jakichkolwiek informacji, danych utrwalonych w dowolnej postaci.;

zwrotu Pracodawcy wszelkich notatek, dokumentów i materiałów uzyskanych w trakcie wykonywania pracy, a także w trakcie wykonywania innych czynności podejmowanych na zlecenie bądź na rzecz Pracodawcy, po wygaśnięciu umowy o pracę.

2. Pracodawca może w każdej chwili na wniosek Pracownika lub z własnej inicjatywy ograniczyć zakres jak i czas trwania obowiązku, o którym mowa w ust. 1, jak też wyrazić zgodę na uchylenie obowiązku zachowania tajemnicy w stosunku do określonych informacji lub danych.

3.Pracownik zobowiązuje się, że za każdy przypadek naruszenia ust. 1 wpłaci na rzecz Pracodawcy karę umowną w wysokości ................................. (słownie: ...................................................................) zł, co nie wyklucza możliwości dochodzenia przez Pracodawcę odszkodowania na zasadach ogólnych za szkodę przewyższającą wysokość kary umownej.

§ 8

Umowa wchodzi w życie z dniem nawiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę, o której mowa w § 1 niniejszej umowy.

§9

Wszelkie zmiany i uzupełnienia niniejszej umowy wymagają dla swej ważności formy pisemnej w postaci Aneksu.

§10

W sprawach nie uregulowanych niniejszą umową stosuje się obowiązujące przepisy Kodeksu cywilnego i kodeksu pracy.

§11

Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach po jednym dla każdej ze stron.

§12

Strony umowy zgodnie oświadczają, że tekst umowy został przez nie przeczytany, w pełni zrozumiany i zaakceptowany, po czy składają swoje podpisy i potwierdzają, że otrzymały taki sam egzemplarz umowy jak niniejszy.

PRACODAWCA PRACOWNIK

Zespół
e-prawnik.pl

Komentarze