Odpowiedzialność spadkobierców za zobowiązania względem ZUS i US powstałe w związku działalnością gospodarczą spadkodawcy - opinia prawna

Porada prawna

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że w grudniu 2004 r. zmarł Pana ojciec, pozostawiając jednego spadkobiercę ustawowego, czyli Pana, bowiem Pana siostra przed śmiercią ojca zrzekła się dziedziczenia po nim, zawierając z ojcem w formie aktu notarialnego umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, uregulowaną w 1048 - 1050 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia rodzi skutki wobec zstępnych zrzekającego się, czyli dzieci Pani siostry, wobec tego Pani siostra i jej dzieci są na mocy tej umowy wyłączeni od dziedziczenia, jakby nie dożyli otwarcia spadku, nie są więc w ogóle spadkobiercami, a zatem nie dziedziczą majątku spadkowego, nie ponoszą też żadnej odpowiedzialności za długi spadkowe, wynikające z łączących Pana ojca z innymi osobami stosunków cywilnoprawnych (umowa pożyczki, kredytu itp.). Proszę jednak sprawdzić, czy umowa ta na pewno została zawarta w formie aktu notarialnego, bowiem umowa zawarta w innej formie, jako nieważna, nie odniosła skutku wyłączenia od dziedziczenia, o którym mowa była powyżej. Konieczne jest również zbadanie, czy w umowie nie wyłączono skutków zrzeczenia się dziedziczenia wobec dzieci (zstępnych) zrzekającego się (siostry); wyłączenie tych skutków wobec dzieci skutkowałoby koniecznością odrzucenia przez nie spadku po dziadku.

W tej sytuacji, jak wynika z przedstawionego stanu faktycznego, Pan jest najprawdopodobniej jedynym spadkobiercą ustawowym. Konsekwencją tego jest fakt, że z chwilą śmierci ojca nabył Pan całość praw i obowiązków spadkodawcy, czyli Pana ojca. Jako że nie przyjął Pan jeszcze spadku, do chwili tego przyjęcia ponosi Pan odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku (a nie ze swojego majątku). Żeby odwrócić skutek nabycia praw i obowiązków spadkowych konieczne jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania (czyli od dnia, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy - Pana ojca). Skoro zatem Pana ojciec zmarł w grudniu 2004 r., ciągle możliwe jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po nim, czego skutkiem będzie wyłączenie Pana od dziedziczenia, tak jakby nie dożył Pan otwarcia spadku (art. 1020 k.c.). Niezłożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w wyżej wskazanym terminie ma ten skutek, że uznaje się, że spadkobierca przyjął spadek, i to w sposób prosty (czyli odpowiadać będzie całym swoim majątkiem za długi spadkowe), zgodnie z art. 1015 § 2 k.c. Dla uniknięcia tych konsekwencji konieczne jest więc złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w powyższym terminie. Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno być dokonane przed sądem lub notariuszem, można je złożyć ustanie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Złożenie przez Pana oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że Pan jest wyłączony od dziedziczenia, natomiast do dziedziczenia dochodzą wówczas Pana dzieci, zatem dla „uwolnienia się” od długów spadkowych konieczne jest, aby również dzieci złożyły takie oświadczenia o odrzuceniu spadku, gdyż inaczej prawa i obowiązki odrzucone przez Pana przeszłyby na nie (oświadczenie takie składają samodzielnie jeśli są pełnoletnie, jeśli nie - oświadczenie składają rodzice). W przypadku gdyby to rodzice składalją za swoje dzieci oświadczenie o odrzuceniu spadku, wydaje się, że należałoby uprzednio uzyskać zgodę Sądu opiekuńczego na złożenie takiego oświadczenia, gdyż odrzucenie spadku może być uznane za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu w rozumieniu art. 101 § 3 k.

r.o. W takiej sytuacji jeden z rodziców składa wniosek do sądu o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku, argumentując, że przyjęcie spadku nie będzie dla dziecka korzystne. Gdyby jednak taka zgoda sądu nie została uzyskana przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, o którym była mowa powyżej, wskazane jest złożenie tego oświadczenia mimo tego, gdyż doktryna uznaje wówczas taką czynność za „zachowawczą”, stosując analogicznie art. 209 k.c. Jeśli Pan i Pana dzieci odrzucą spadek, a nie ma Pan innego rodzeństwa poza siostrą, która zrzekła się dziedziczenia, prawa i obowiązki spadkowe odrzucone przez Pana przypadają dalszym krewnym spadkodawcy - rodzicom, rodzeństwu bądź dzieciom rodzeństwa. W takiej sytuacji, jeśli nie chcą oni dziedziczyć po Pana ojcu, powinni również odrzucić spadek. Warto również nadmienić, że w przypadku małoletnich dzieci, niezłożenie żadnego oświadczenia w przedmiocie dziedziczonego spadku w terminie 6 miesięcy od powzięcia informacji o tytule swojego powołania (w przypadku spadkobierców dziedziczących w dalszej kolejności, czyli np. wnuków, ten sześciomiesięczny termin biegnie od powzięcia informacji o odrzuceniu spadku przez bliższego spadkobiercę, czyli dziecko spadkodawcy) będzie miało skutek złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (czyli odpowiedzialność za długi będzie ograniczona do wysokości aktywów spadkowych). Odrzucenie spadku przez wszystkich spadkobierców ustawowych powoduje, że spadkobiercą przymusowym staje się gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, która spadku nie może odrzucić, jednakże spadek ten jest przez gminę przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza, czyli odpowiedzialność gminy za długi jest ograniczona do wysokości aktywów spadkowych.

Powyżej przedstawione zasady dziedziczenia dotyczą praw i obowiązków wchodzących do spadku, czyli praw i obowiązków cywilnoprawnych, nie obejmują natomiast praw i obowiązków publicznoprawnych, do których zalicza się należności podatkowe i należności z tytułu składek ZUS. Te obowiązki publicznoprawne spadkodawcy podlegają regulacji Ordynacji podatkowej, która w art. 97 § 1 o.p. stanowi, że spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Z przepisu tego wynika, że jedynie spadkobiercy odpowiadają za należności publicznoprawne, zatem zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku, skutkujące wyłączeniem od dziedziczenia, powoduje, że „niedoszli” spadkobiercy odpowiadać za te należności nie będą.

Art. 98 § 1 o.p. wyjaśnia ponadto, że do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe, z czego wynika wniosek, że odrzucenie spadku ma takie same skutki na gruncie Ordynacji podatkowej, jak na gruncie k.c., czyli powoduje wyłączenie od dziedziczenia tak, jakby spadkobierca nie dożył otwarcia spadku. Powyższe przepisy stosuje się również do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia lub odrzucenie spadku powodują więc, że „niedoszły” spadkobierca nie będzie odpowiadać również za należności publicznoprawne spadkodawcy.

Należy również wyjaśnić, że w przypadku gdy do spadku wchodzą udziały w spółce z o.o., nie oznacza to, że spadkobierca tego udziału odpowiada za zobowiązania spółki, gdyż spółka z o.o., jako osoba prawna, jest odrębnym podmiotem prawa, który sam odpowiada swoim majątkiem za swoje zobowiązania. Wierzyciele spółki z o.o. nie mogą więc żądać zaspokojenia swoich roszczeń z majątku udziałowców - spadkobierców, odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. ponosi tylko ta spółka, swoim majątkiem.

Konieczność dopełnienia obowiązków informacyjnych wynikających z Kodeksu spółek handlowych lub ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym spoczywa na zarządzie spółki, w której jedynym udziałowcem był Pański ojciec, ewentualnie na osobie, która odziedziczy udziały w tej spółce. Jeśli zatem zdecyduje się Pan odrzucić spadek, nie powstanie po Pana stronie obowiązek informowania sądu rejestrowego o zaistniałej w spółce sytuacji.