Skutki rozwodu

Zawarcie małżeństwa jest zdarzeniem niezwykle doniosłym. Doniosłym emocjonalnie oraz doniosłym prawnie. Na skutek tego zdarzenia małżonkowie „wychodzą” ze swoich dotychczasowych rodzin, a zakładają własną, zmienia się ich stan cywilny, dane osobowe, powstają między nimi nowe relacje majątkowe, są obowiązani do wzajemnego wsparcia, lojalności, a także do współdziałania dla dobra rodziny, którą założyli. Tworzy się między nimi więź emocjonalna, fizyczna, a także wspólnota gospodarcza. Rozwód zostaje orzeczony, ponieważ żadna z tych więzi między małżonkami już nie istnieje. Nie wiąże ich żadne uczucie, nie współżyją ze sobą seksualnie i nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Jednakże przez samo zawarcie małżeństwa, a także w trakcie jego trwania nawiązały się między małżonkami wspólne relacje w wielu płaszczyznach, zatem pojawiają się pytania jak po rozwodzie takie relacje będą się kształtować. Budzą się pytania o opiekę nad wspólnymi dziećmi, o majątek, o mieszkanie, itp. Orzeczenie rozwodowe zrywa między kobietą a mężczyzną węzeł małżeństwa. Stają się oni z powrotem osobami stanu wolnego, w związku z czym mogą ponownie zawrzeć małżeństwo, nie popełniając bigamii.

Co się dzieje z majątkiem wspólnym małżonków?

Orzeczenie rozwodu powoduje, iż między małżonkami automatycznie ustaje system wspólności ustawowej, a w miejsce jego wchodzi rozdzielność majątkowa. Ma to zastosowanie oczywiście tylko do wypadku, jeżeli małżonkowie nie zawarli ze sobą umowy majątkowej, tzw. intercyzy, którą wprowadzili system rozdzielności majątkowej.

Wspólność ustawowa zakłada istnienie trzech majątków: męża, żony i majątku wspólnego, który służy na utrzymanie i zaspokajanie potrzeb rodziny. Rozwód powoduje, że od tej chwili każdy z małżonków ma już tylko swój majątek odrębny. Co się jednak dzieje ze wspólnym majątkiem małżonków po rozwodzie? Do chwili rozwodu, majątek wspólny był niepodzielną masą, która łącznie przysługiwała obydwojgu małżonkom. Po tej chwili, stał się współwłasnością rozwiedzionych, z równymi udziałami w tym majątku. Oznacza to tyle, że każdemu z małżonków przysługuje tyle samo z majątku wspólnego. Nie ma znaczenia fakt, że tylko jeden z małżonków pracował zarobkowo, a drugi zajmował się domem i w zasadzie nie powiększał majątku dorobkowego małżonków. Praca w domu bowiem i wychowywanie wspólnych dzieci, traktowane jest tak samo, jak praca zarobkowa. Podział majątku wspólnego, tzn. określenie co do kogo będzie należało, z ewentualnymi spłatami lub dopłatami na rzecz jednego lub drugiego małżonka, może nastąpić zarówno w drodze umowy między rozwiedzionymi małżonkami, jak i w drodze orzeczenia sądowego. Jeżeli o podziale ma orzec sąd, to w zasadzie przeprowadza się go w postępowaniu sądowym już po orzeczeniu rozwodu. Sąd może jednak orzec na wniosek jednego z małżonków o podziale w wyroku rozwodowym, jeżeli nie spowoduje to zbytniej zwłoki w postępowaniu (nie będzie między małżonkami sporne co, komu, ma przypaść). W trakcie postępowanie o podział majątku wspólnego, sąd może rozstrzygnąć również o tym, iż udziały małżonków w majątku dorobkowym nie będą równe, np. żonie należy się ¾, a mężowi ¼ majątku. Sad rozpatruje taką kwestię jedynie na wniosek jednego z małżonków. Żądanie ustalenia nierównych udziałów może nastąpić, jeżeli:

małżonek zażąda, żeby ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Uwzględnia się zarówno środki wypracowane przez każdego z małżonków, jak również nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i prowadzeniu gospodarstwa domowego,
zaistnieją ważne powody, dla których małżonek zgłosił takie żądanie. Za ważne powody należy uznać: nieprzyczynianie się zdolnego do pracy małżonka do zaspokajania potrzeb rodziny, opuszczenie małżonka bez uzasadnionego powodu, skazanie na karę długoletniego więzienia, pijaństwo, narkomania, trwonienie przez małżonka dochodów.

Przy podziale majątku każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z tego majątku na majątek odrębny; może on również żądać zwrotu wydatków i nakładów jakie poczynił ze swojego majątku odrębnego na majątek wspólny. Za wydatki należy uznać koszty związane z nabyciem jakiegoś przedmiotu, za nakłady zaś, koszty poniesione w celu zachowania, eksploatacji lub ulepszania przedmiotu, który już się znajduje w majątku, np. żona za zarobek męża kupiła sobie bardzo drogie futro, mąż wyremontował swoje mieszkanie ze środków stanowiących majątek wspólny.

Komu po rozwodzie przysługuje władza rodzicielska?

Jeżeli rozwodzący się małżonkowie posiadają wspólne, małoletnie dzieci, sąd musi w wyroku rozwodowym orzec, komu będzie przysługiwała władza rodzicielska nad nimi. Sąd może:

władzę rodzicielską przyznać obojgu małżonkom – wtedy, gdy z całokształtu okoliczności związanych ze stosunkiem rodziców do dziecka i troską o jego dobro wynika, że mimo rozwodu rodzice dalej będą harmonijnie współdziałać dla jego dobra i w zgodzie z tym dobrem będą dziecko wychowywać,
władzę rodzicielską przyznać jednemu z rodziców, a władzę drugiego ograniczyć do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka – jeżeli z okoliczności wynika, że rodzice nie będą współpracować ze sobą harmonijnie przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Sąd wtedy przyznają ją temu z nich, który daje lepsze gwarancje należytej opieki nad dzieckiem, troski o jego rozwój fizyczny i umysłowy. Powinien w szczególności rozważyć, z którym z rodziców łączą dziecko silniejsze więzy uczuciowe, emocjonalne i zażyłość. Powinien również dokładnie określić, do jakich obowiązków i uprawnień ogranicza władzę drugiego rodzica, np. organizowanie mu wypoczynku lub określa mu czas i miejsce widywania się z dzieckiem,
pozbawić jednego lub obydwoje rodziców władzy rodzicielskiej – gdy sąd na podstawie zebranego materiału w sprawie dojdzie do przekonania, że rodzic lub rodzice nie mogą sprawować władzy rodzicielskiej bądź z powodu trwałej przeszkody, np. kalectwo, bądź dlatego, że w rażący sposób zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka albo nadużywają swojej władzy. Jeżeli sąd pozbawił władzy rodzicielskiej tylko jednego małżonka, skupia się ona w osobie drugiego, jeżeli zaś obydwoje małżonkowie zostaną jej pozbawieni, ustanawia się dla dziecka opiekuna.

Jak kształtuje się kwestia alimentacji wspólnych dzieci po rozwodzie?

Sąd ma obowiązek w wyroku rozwodowym określić wysokość, w jakiej każdy z rozwiedzionych małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Jest to konsekwencja zasady, iż każdy z rodziców ma obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb nie mogącego utrzymać się samodzielnie dziecka, w stopniu, jaki odpowiada możliwościom zarobkowym i majątkowym danego rodzica. Obowiązek ten jest niezależny od sprawowania bądź niesprawowania władzy rodzicielskiej. W praktyce, jeżeli dziecko stale przebywa u jednego z rodziców, który je utrzymuje i wychowuje, sąd zasądza rentę alimentacyjną od drugiego rodzica, natomiast tego, u którego dziecko przebywa, zobowiązuje do spełniania świadczeń alimentacyjnych w naturze (pożywienie, odzież, itp.) oraz do osobistych starań o wychowanie dziecka. Ustalając alimenty sąd uwzględnia możliwości zarobkowe rodzica oraz usprawiedliwione potrzeby dziecka.

Jak po rozwodzie zostaje uregulowana kwestia wspólnego mieszkania?

W zależności od tego, jakie będą w tej sprawie wnioski małżonków, sąd wyda, po rozważeniu wszelkich okoliczności sprawy, stosowne orzeczenie; może ono polegać na:

orzeczeniu eksmisji jednego z małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania – zostaje orzeczona tylko na żądanie drugiej strony i tylko w sytuacjach wyjątkowych. Ma to miejsce w przypadku, gdy jeden z małżonków swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne z nim zamieszkiwanie, np. stale nadużywa alkoholu, wszczyna awantury i dokonuje na rodzinie aktów przemocy. Sąd nie może jednak orzec eksmisji, jeżeli mieszkanie należy do majątku odrębnego skandalicznie zachowującego się małżonka. Jest przecież jego właścicielem! Jeżeli jednak jest ono przedmiotem współwłasności małżonków (obydwoje właścicielami), eksmisja jest jak najbardziej dopuszczalna,
przyznaniu wspólnego mieszkania jednemu małżonkowi – orzeczone tylko na zgodny wniosek obydwu stron i jeżeli małżonek, który opuszcza mieszkanie, wyrazi na to zgodę bez dostarczenia mu lokalu zamiennego lub lokalu socjalnego.Wskutek wydania takiego orzeczenia małżonek opuszczający mieszkanie traci prawo do tego lokalu, czyli w zależności od tego czy to będzie najem, czy spółdzielcze własnościowe lub lokatorskie prawo do lokalu, czy własność domku jednorodzinnego, czy wreszcie własność odrębnego od gruntu lokalu, małżonek zawsze straci swoje do niego prawo, np. mąż zostawia żonie dom jednorodzinny, co oznacza, że w księdze wieczystej jedynie żona zostanie uwidoczniona jako właściciel. Oczywiście nie oznacza to, że małżonek opuszczający mieszkanie, nie może żądać odpowiedniej gratyfikacji finansowej z tego tytułu,
podziale wspólnie zajmowanego mieszkania – sąd orzeka podział jedynie na zgodny wniosek małżonków. Wniosek może określać sposób podziału mieszkania, w wyniku którego małżonkom mają przypaść określone przez nich części mieszkania, np. strony określają, że mąż będzie zajmował pokój gościnny i pokój, w którym do tej pory miał gabinet, a żona sypialnię pokój nie mieszkającego już z rodzicami dziecka. Jednakże sąd orzekając o podziale musi mieć na względzie przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej. Zatem, jeżeli uzna podział wskazany przez strony z niezgodny z tym założeniem, podzieli mieszkanie w taki sposób, w jaki uzna za najbardziej słuszny w zaistniałej sytuacji,
określeniu sposobu korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez małżonków po rozwodzie - sąd takie rozstrzygnięcie zamieszcza zawsze gdy małżonkowie nie wnioskowali o wyżej podane możliwości. Sąd powinien przede wszystkim postarać się o przyznanie małżonkom poszczególnych części lokalu do wyłącznego korzystania, jeżeli jest to jednak z przyczyn praktycznych niemożliwe (jednopokojowe mieszkanie), zamieścić w wyroku stosowne nakazy i zakazy, chroniące małżonka zmuszonego do współzamieszkiwania z rozwiedzionym małżonkiem, przez możliwością samowoli z jego strony, np. zakaz wprowadzania do wspólnego mieszkania osób trzecich.

Czy rozwiedziony małżonek może żądać alimentów od drugiego małżonka?

Istnieją pewne szczególne sytuacje, kiedy jeden z małżonków może żądać od rozwiedzionego współmałżonka środków utrzymania. Taką sytuacją jest przede wszystkim niedostatek jednego z nich, czyli stan, w którym małżonek nie ma żadnych lub nie ma dostatecznych środków własnych środków utrzymania, które mogłyby zaspokoić jego usprawiedliwione potrzeby.

Małżonek rozwiedziony, który nie został przez sąd uznany wyłącznie winnym rozkładu pożycia małżeńskiego, znajdujący się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom. Żądanie takie jest jednak ograniczone możliwościami zarobkowymi i majątkowymi drugiego małżonka.

Małżonek niewinny rozkładu pożycia małżeńskiego może żądać od małżonka wyłącznie winnego tego rozkładu, ażeby ten przyczyniał się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego. Warunkiem w przypadku prawa do takiego żądania jest fakt istotnego pogorszenia się sytuacji materialnej małżonka niewinnego, powstały na skutek rozwodu. Małżonek niewinny nie musi znajdować się w niedostatku.

Czy można zachować nazwisko nabyte wskutek zawarcia małżeństwa?

Rozwiedziony małżonek ma trzy miesiące od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego na złożenie oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, o powrocie do nazwiska, które nosił bezpośrednio przed zawarciem związku małżeńskiego. Po upływie tego terminu, uprawnienie małżonka wygasa i pozostaje on przy nazwisku, które nabył wskutek zawarcia małżeństwa. Ani rozwiedziony małżonek, ani żaden inny podmiot nie mogą się domagać pozbawienia byłego małżonka prawa do zachowania po rozwodzie nazwiska, które nabył przez zawarcie związku małżeńskiego.

Pamiętaj, że:

Po rozwodzie udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, bez względu na stopień przyczynienia się małżonka do powstania tego majątku, jednakże w wyjątkowej sytuacji, gdy zaistnieją ważne powody, istnieje możliwość ustalenia udziałów nierównych, biorąc pod uwagę właśnie stopień przyczynienia się do powstania tego majątku,
Podział majątku wspólnego może nastąpić zarówno na mocy orzeczenia sądowego jak i w drodze umowy między małżonkami,
Sąd w wyroku rozwodowym zawsze orzeka o tym, komu po rozwodzie będzie przysługiwała władza rodzicielska, przy czym może jej pozbawić także oboje rodziców,
Sąd w wyroku rozwodowym zawsze określa wysokość alimentów dla wspólnych, nieusamodzielnionych dzieci,
Eksmisja małżonka ze wspólnie zajmowanego mieszkania może nastąpić jedynie w wypadkach absolutnie koniecznych (pijackie awantury), jednakże nawet w takim przypadku jest niemożliwa, gdy mieszkanie stanowi własność tego małżonka,
Opuszczenie z własnej woli mieszkania przez byłego małżonka nie wyklucza dochodzenia przez niego należnych mu z tytułu uprawnienia do mieszkania roszczeń pieniężnych,
Małżonkowi, który nie został uznany wyłącznie winnym rozkładu pożycia małżeńskiego, jak i małżonkowi niewinnemu takiego rozkładu, przysługują w pewnych sytuacjach alimenty od drugiego małżonka,
Zachowanie „małżeńskiego” nazwiska, jest prawem rozwiedzionego małżonka.

Podstawa prawna:

Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).