2.3.2011

Zespół
e-prawnik.pl

Co to jest kontrakt menedżerski?

Kontrakt menedżerski - to umowa o zarząd przedsiębiorstwem. Zarządca (osoba, której powierzono zarząd) zobowiązuje się do profesjonalnego prowadzenia przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia pewnych założonych efektów np. modernizacji przedsiębiorstwa. Działania te podejmuje w imieniu ustanawiającego zarząd oraz w jego interesie i ze skutkiem dla niego. Otrzymuje za to stosowne wynagrodzenie.

Zarząd nad przedsiębiorstwem ustanawiany jest z reguły przez jego właściciela. Może on jednak być również ustanowiony przez dzierżawcę przedsiębiorstwa, jego użytkownika lub leasingobiorcę (pod warunkiem, że umowa dzierżawy, użytkowania lub leasingu nie zakazuje im tego).

Natomiast zarządcą przedsiębiorstwa może być osoba fizyczna lub prawna.

Jakie są podstawowe cechy kontraktu menedżerskiego?

Kontrakt menedżerski ma charakter bardzo indywidualny, w zależności od konkretnego przypadku. Jednak cechami, które wyróżniają go zdecydowanie na tle innych umów, na mocy których świadczona jest praca to przede wszystkim:

• większa dyspozycyjność pracownika,
• zadaniowy charakter pracy,
• zakłada szczególną lojalność i współdziałanie obu stron umowy.

Menedżer podpisując kontrakt, zobowiązuje się przestrzegać zakazu konkurencji. Po rozwiązaniu kontraktu zobowiązany jest do tego, aby niepodejmować pracy w przedsiębiorstwie konkurencyjnym przez określony czas.

Jakie zasady kształtują wynagrodzenie zarządcy?

Bardzo często zdarza się, że wynagrodzenie zarządcy składa się z dwóch części: stałej i zmiennej - zależnej od osiągnięcia konkretnego wyniku finansowego przedsiębiorstwa (procentowy udział w zysku przedsiębiorstwa, premia roczna lub premia długookresowa płatna co 3 lata, której wysokość zależy od wyników spółki).

Pamiętać należy, że zarządca prowadzi samodzielną działalność gospodarczą, samodzielnie się opodatkowuje i odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne.

Jakie zasady kształtują odpowiedzialność zarządcy?

Zasadniczo obowiązuje zasada winy. Oznacza to, że jeśli menedżer nie dołoży należytej staranności w wykonywaniu swoich obowiązków będzie musiał on musiał zapłacić odszkodowanie w wysokości wyrządzonej przez niego szkody.

Oczywiście możliwe jest ograniczenie w umowie zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej menedżera do z góry określonej kwoty. Możliwe jest również zastrzeżenie w umowie kar umownych, które menedżer byłby zobowiązany zapłacić w przypadku niewykonania któregoś z określonych w umowie obowiązków.

Dla uproszczenia procedur związanych z uzyskaniem odszkodowania strony mogą zapisać w umowie konieczność złożenia firmie przez zarządcę weksla własnego gwarancyjnego - in blanco, hipotekę ustanowioną na nieruchomości, zastaw itp.

Można się również umówić, iż wynagrodzenie menedżerskie nie będzie wypłacane zarządcy w całości, lecz jego część będzie sukcesywnie gromadzona na odrębnym rachunku. Dopiero w sytuacji, gdy nie powstaną należności zarządcy wobec spółki, zarządca będzie mógł korzystać z tej części wynagrodzenia.

Często spotykanym rozwiązaniem, mającym na celu ochronę interesów zarówno zarządcy, jak i firmy, jest wykupienie polisy od odpowiedzialności cywilnej. Jej koszty często obciążają firmę.

Czy menedżer może zastrzec w kontrakcie ograniczenie możliwości jego wypowiedzenia tylko do sytuacji wyraźnie przewidzianych?

Menedżer może zastrzec w kontrakcie ograniczenie możliwości jego wypowiedzenia tylko do sytuacji wyraźnie przewidzianych (tak: wyrok Sądu Najwyższego, sygn. V CSK 2/07). Ważne jest zatem precyzyjne i jednoznaczne wskazanie w kontrakcie menedżerskim możliwości jego ewentualnego wypowiedzenia. Zasada zawarta w art. 746 § 1 k.c., iż dający zlecenie może wypowiedzieć umowę zlecenia w każdym czasie nie ma mocy bezwzględnie obowiązującej. Ponieważ przepis ten na podstawie art. 750 k.c. stosuje się do wszystkich umów o świadczenie usług nieunormowanych wprost w k.c., ma on również zastosowanie do kontraktów typu menedżerskiego.

Jeśli np. kontrakt menedżerski przewiduje, iż można było go wypowiedzieć tylko w razie naruszenia przez menedżera zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej lub nakazu zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa, to spółka nie może rozwiązywać kontraktu z uwagi na utratę zaufania do menedżera, która to stanowić miała ważny powód wypowiedzenia.

Jakie są szczególne rodzaje kontraktów menedżerskich?

W grupie kontraktów menedżerskich wyróżnić należy:

• umowę o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym;
• umowę o zarządzanie majątkiem narodowego funduszu inwestycyjnego.

Na czym polega umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym?

Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym polega ona na powierzeniu przez organ założycielski zarządzania przedsiębiorstwem państwowym osobie fizycznej lub prawnej.

Powierzenie to może nastąpić:

• z inicjatywy organu założycielskiego za zgodą rady pracowniczej i ogólnego zebrania pracowników (delegatów) przedsiębiorstwa,
• na wniosek rady pracowniczej przedsiębiorstwa za zgodą ogólnego zebrania pracowników (delegatów),
• z inicjatywy zarządcy komisarycznego, jeżeli istnieją przesłanki do uchylenia zarządu komisarycznego. Wniosek zarządcy komisarycznego powinien być poparty pozytywnym wynikiem referendum przeprowadzonym w przedsiębiorstwie albo pozytywną opinią działających w przedsiębiorstwie organizacji związkowych, pod warunkiem, że członkowie tych organizacji stanowią ponad połowę pracowników przedsiębiorstwa.

O czym należy pamiętać zawierając umowę o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym?

Umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym zawarta musi być na czas oznaczony nie dłuższy jednak niż 3 lata. Zawierana jest ona między Skarbem Państwa reprezentowanym przez organ założycielski a zarządcą.

Umowa powinna w szczególności określać:

• obowiązki zarządcy w zakresie bieżącego zarządzania oraz zmian i usprawnień w przedsiębiorstwie,
• zasady wynagradzania zarządcy,
• kryteria oceny efektywności zarządzania,
• odpowiedzialność za powierzone przedsiębiorstwo.

Jeżeli zarządcą jest osoba prawna umowa powinna przewidywać, kto w jej imieniu będzie dokonywał czynności zarządu. Zarządca jest umocowany do składania wszelkich oświadczeń woli w imieniu zarządzanego przedsiębiorstwa.

Jakie są skutki zawarcia umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym?

Z chwilą objęcia obowiązków przez zarządcę:

1. organy samorządu załogi ulegają rozwiązaniu,
2. organ założycielski odwołuje dyrektora przedsiębiorstwa,
3. zarządca przejmuje kompetencje dyrektora przedsiębiorstwa i organów samorządu załogi, z wyjątkiem:
   • prawa sprzeciwu wobec decyzji organu założycielskiego,
   • przyjmowania i zatwierdzania sprawozdania finansowego,
   • dokonywania podziału na fundusze zysku wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo oraz zasad wykorzystania tych funduszy.

W przedsiębiorstwie państwowym, w którym zarządca objął swe obowiązki, organ założycielski ustanawia radę nadzorczą i powierza jej wykonywanie stałego nadzoru nad działalnością przedsiębiorstwa. Jedną trzecią składu rady nadzorczej wybierają pracownicy przedsiębiorstwa.

Kompetencje do przyjmowania i zatwierdzania sprawozdania finansowego oraz do dokonywania podziału na fundusze zysku wygospodarowanego przez przedsiębiorstwo, a także zasady wykorzystania tych funduszy przejmuje organ założycielski, który może kompetencje te przekazać radzie nadzorczej.

Kiedy można rozwiązać umowę zarządzanie przedsiębiorstwem państwowym?

Organ założycielski może rozwiązać ze skutkiem natychmiastowym umowę o zarządzanie przedsiębiorstwem, jeżeli:

1. zarządca w związku z zarządzaniem przedsiębiorstwem dopuszcza się rażącego naruszenia prawa,
2. przedsiębiorstwo państwowe przez co najmniej 3 kolejne miesiące nie wypełnia zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa,
3. zarządca w sposób istotny naruszył postanowienia umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem,
4. zachodzi wypadek, o którym mowa w art. 37a ust. 1 pkt 4.

Niezwłocznie po ustaniu umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem rada nadzorcza zarządza i przeprowadza wybory do organów samorządu załogi, chyba umowa została zawarta na dalszy okres.

Kto może zawrzeć umowę o zarządzanie majątkiem narodowego funduszu inwestycyjnego?

Fundusz może zawrzeć umowę o zarządzanie jego majątkiem z firmą zarządzającą. Umowę zawiera Fundusz (nie Skarb Państwa) reprezentowany przez radę nadzorczą.

Natomiast Fundusze, których jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa mogą zawierać umowy o zarządzanie majątkiem wyłącznie z firmami zarządzającymi wyłonionymi w drodze publicznego przetargu przez Komisję Selekcyjną.

O czym należy pamiętać zawierając umowę o zarządzanie majątkiem narodowego funduszu inwestycyjnego?

Obowiązki i uprawnienia firmy zarządzającej określa statut Funduszu oraz umowa, która:

• nie może zwolnić firmy zarządzającej z obowiązku pokrywania wszelkich kosztów i wydatków, poniesionych przez Fundusz na rzecz firmy albo przez firmę lub jej przedstawicieli i doradców, w związku z wykonywaniem przez nią jej obowiązków,
• statut Funduszu oraz umowa pomiędzy Funduszem a firmą zarządzającą nie mogą wyłączyć ani ograniczyć odpowiedzialności firmy zarządzającej za szkodę wyrządzoną Funduszowi na skutek winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa,
• zmiana istotnych postanowień umowy między Funduszem a firmą zarządzającą, w szczególności każda zmiana warunków wynagrodzenia firmy zarządzającej, wymaga zatwierdzenia przez walne zgromadzenie akcjonariuszy Funduszu.

Umowa pomiędzy Funduszem a firmą zarządzającą może stanowić, że Fundusz udzieli prokury firmie zarządzającej. W takim przypadku:

• nazwa firmy oraz nazwiska osób wykonujących uprawnienia prokurenta podlegają ujawnieniu w rejestrze handlowym,
• czynność prawna dokonana przez osobę trzecią z osobą wykonującą uprawnienia prokurenta będącego osobą prawną jest ważna, nawet jeżeli nazwa prokurenta lub nazwisko osoby wykonującej uprawnienia prokurenta nie są ujawnione w rejestrze handlowym w chwili dokonania tej czynności prawnej,
• działanie bez umocowania lub przekroczenie zakresu umocowania przez ujawnioną w rejestrze handlowym osobę, która wykonuje uprawnienia w imieniu prokurenta będącego osobą prawną, nie wpływa na ważność czynności prawnych dokonanych przez tę osobę z osobami trzecimi, chyba że osoba trzecia działała w złej wierze.

Fundusz może wypowiedzieć umowę z firmą zarządzającą bez podania przyczyn, z zachowaniem okresu wypowiedzenia nie dłuższego niż 180 dni. W przypadku wypowiedzenia umowy przez Fundusz w okolicznościach, za które firma zarządzająca nie ponosi odpowiedzialności, ewentualne odszkodowanie umowne, zastrzeżone dla firmy zarządzającej z tego tytułu, nie może przekroczyć wysokości połowy rocznego ryczałtowego wynagrodzenia za zarządzanie.

Zawarcie umowy pociąga za sobą zawieszenie tylko zarządu Funduszu. Natomiast nadal funkcjonują, z zachowaniem wszystkich swoich kompetencji: walne zgromadzenie i rada nadzorcza.

Jakie są zasady wynagradzania firmy zarządzającej przy umowie o zarządzanie majątkiem narodowego funduszu inwestycyjnego?

Jeżeli umowa pomiędzy Funduszem, którego jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa, a firmą zarządzającą przewiduje roczne ryczałtowe wynagrodzenie za zarządzanie, roczne wynagrodzenie za wyniki finansowe Funduszu lub końcowe wynagrodzenie za wyniki finansowe Funduszu, stosuje się następujące zasady dotyczące wynagradzania firmy zarządzającej:

• roczne ryczałtowe wynagrodzenie za zarządzanie ustala się w drodze publicznego przetargu prowadzonego przez Komisję Selekcyjną,
• roczne wynagrodzenie za wyniki finansowe Funduszu, w tym także wynagrodzenie wyrażone w postaci określonej procentowo części akcji Funduszu, ustala się w wysokości nie przekraczającej wartości 1% akcji Funduszu za każdy rok świadczenia usług przez firmę zarządzającą, w kwocie uzyskanej ze sprzedaży akcji oraz wartości należnych dywidend,
• końcowe wynagrodzenie za wyniki finansowe Funduszu, w tym także wynagrodzenie wyrażone w postaci określonej procentowo części akcji Funduszu, ustala się w obu przypadkach w wysokości nie przekraczającej iloczynu wartości 0,5% akcji Funduszu oraz liczby lat, w których firma zarządzająca świadczyła usługi na rzecz Funduszu, w kwocie uzyskanej ze sprzedaży akcji oraz wartości należnych dywidend. Wynagrodzenie takie może zostać wypłacone dopiero po wygaśnięciu umowy z firmą zarządzającą a ponadto może przysługiwać firmie zarządzającej w wysokości nie wyższej niż ustalone proporcjonalnie do okresu, w którym świadczyła ona usługi na rzecz Funduszu.

Jakie są obciążenia podatkowe i ZUS z tytułu kontraktu menedżerskiego?

W prawie polskim brak jest ogólnej regulacji dotyczącej kontraktu menedżerskiego. W związku z tym stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia.

Umowa zlecenia podlega ogólnym regułom dotyczącym ubezpieczeń społecznych i podatku dochodowego od osób fizycznych.

Pamiętaj, że:

• Zarządca przedsiębiorstwa państwowego nie jest ani pracownikiem tego przedsiębiorstwa ani też organem przedsiębiorstwa, mimo że przejmuje kompetencje tych organów. Działa jako samodzielny podmiot w imieniu i ze skutkiem dla przedsiębiorstwa.
• Działania zarządcy przedsiębiorstwa państwowego, są jego własnym działaniem, mimo że podejmowanym w imieniu przedsiębiorstwa i ze skutkiem dla niego.
• Wyrządzenie przez zarządcę przedsiębiorstwa państwowego szkody osobom trzecim przy wykonywaniu jego obowiązków powoduje ewentualną odpowiedzialność przedsiębiorstwa jak za cudzy czyn.
• Wina zarządcy przedsiębiorstwa państwowego oraz jego dobra lub zła wola są oceniane jako jego własna wina albo zła lub dobra wola, a nie przedsiębiorstwa państwowego.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jednolity: Dz. U. 2002 r. Nr 112 poz. 981, ze zmianami),
• Ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 r. o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. 1993 r. Nr 44, poz. 202, ze zmianami),
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r. Nr 14 poz. 176, ze zmianami),
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 1998 r. Nr 137, poz. 887, ze zmianami),
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 43, ze zmianami)