Co składa się na majątek osobisty małżonka, który nie podlega podziałowi po ustaniu wspólności majątkowej?

Przedmiotem podziału jest tylko majątek wspólny małżonków. Majątki osobiste każdego małżonka nie podlegają podziałowi. Warto wiedzieć, że do dnia 19 stycznia 2005 r. majątki te były określane mianem „odrębnych” i tak właśnie są określane w przywoływanych w niniejszym artykule orzeczeniach sądowych.

Zgodnie z ogólną zasadą prawa rodzinnego, majątek wspólny tworzą przedmioty majątkowe nabyte w trakcie wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Do majątków osobistych każdego z małżonków wchodzą jedynie przedmioty wyraźnie wymienione przez kodeks rodzinny w art. 33.

Jakie przedmioty i prawa stanowią składniki majątków osobistych małżonków?

Poniższe przedmioty majątkowe, jako stanowiące składniki majątków osobistych małżonków, nie podlegają podziałowi w ramach podziału majątku wspólnego: 

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej

Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej to w większości przypadków (chociaż nie zawsze), przedmioty nabyte przed ślubem. Mogą to być również przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa, jeśli dopiero w jego trakcie powstała wspólność majątkowa (np. przed ślubem zawarto intercyzę, a w trakcie małżeństwa ustanowiono wspólność).        

O sposobie kwalifikacji przedmiotów majątkowych nabytych przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, była mowa w jednym z poprzednich artykułów z tej serii.

Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom.

Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków

Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków, wchodzące do jego majątku osobistego i nie podlegające podziałowi, to przedmioty takie, jak ubranie czy przedmioty służące do realizacji zainteresowań tego małżonka (np. sprzęt wędkarski). Stanowią one majątek osobisty niezależnie od tego, czy zostały nabyte z majątku tego małżonka, czy z majątku wspólnego. Jeśli zostały nabyte z majątku wspólnego, wówczas podlegają rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku w ramach zwrotu wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty. 

Prawa niezbywalne

Prawa niezbywalne stanowią składnik majątku osobistego tylko wtedy, jeśli mogą przysługiwać wyłącznie jednej osobie. Przykładem prawa niezbywalnego, które nie stanowi majątku osobistego, jest więc spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, ponieważ może ono przysługiwać małżonkom, pomimo tego, że jest niezbywalne.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2003 r. (sygn. akt. III CZP 52/2003, OSNC 2004, nr 11, poz. 169), akcje pracownicze nabyte na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności ustawowej, w wyniku realizacji uprawnienia uzyskanego przed ustaniem wspólności ustawowej, są składnikiem majątku tylko tego małżonka. 

Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

Do majątku osobistego danego małżonka wchodzą również przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość. O kwalifikacji wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków była już mowa w poprzednim artykule z tej serii. W skład majątku osobistego nie podlegającego podziałowi, wchodzą również przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, a także prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.

Na czym polega zasada surogacji?

Z dniem 20 stycznia 2005 r. uległa zmianie kwalifikacja przedmiotów majątkowych  nabytych w zamian za inne składniki majątku osobistego (tzw. surogacja). Jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej, to wszystkie składniki nabyte w zamian za inne składniki majątku osobistego, wchodzą do majątku osobistego (przed zmianą zasada ta dotyczyła tylko niektórych składników). W związku z tym nie zasilają one majątku wspólnego i nie podlegają podziałowi.      

Przykład:

• Pani Anna nabyła przed ślubem samochód, który stanowi jej majątek osobisty. Po ślubie samochód ten został sprzedany. Środki uzyskane ze sprzedaży Pani Anna przeznaczyła na nabycie komputera i innego samochodu. Zarówno komputer, jak również drugi samochód wejdą do majątku osobistego Pani Anny i nie będą podlegać podziałowi w ramach podziału majątku.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59, ze zmianami),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl