Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania - stan prawny obowiązujący od 20 stycznia 2005 r.

19.1.2005

Jeżeli istnieje między małżonkami rozdzielność majątkowa, to czy masz powody obawiać się komornika?

W systemie rozdzielności majątkowej istnieją jedynie dwa majątki: majątek osobisty żony i majątek osobisty męża, a zatem nie występuję w ogóle majątek wspólny. Każdy z małżonków swoim majątkiem osobistym może zarządzać zupełnie swobodnie, dokonywać względem niego wszelkich czynności czy to prawnych, czy faktycznych bez porozumienia z drugim małżonkiem, a nawet wbrew jego stanowisku. Konsekwencją takiego ukształtowania relacji w zakresie stosunków majątkowych, jest odpowiednie uregulowanie ich odpowiedzialności za długi. Przejawia się to tym, że małżonek, który dług zaciągnął jest wyłącznie za niego odpowiedzialny. Zatem w razie wszczęcia przeciwko niemu egzekucji, komornik może żądać zaspokojenia jedynie z majątku osobistego tego małżonka. Tym samym, majątek drugiego małżonka pozostaje bez jakiegokolwiek uszczerbku. Dodatkowo należy podnieść, że nie ma znaczenia, że małżonek nieodpowiedzialny nie sprzeciwiał się zaciągnięciu długu przez drugiego małżonka, czy wręcz przychylał się do tej czynności. Komornik egzekucję będzie prowadził wyłącznie z majątku małżonka, który zobowiązanie zaciągnął, a później go nie wykonał.

Jak przedstawia się odpowiedzialność małżonków, którzy wspólnie zaciągnęli kredyt na kupno mieszkania?

W systemie wspólności ustawowej stosunki majątkowe między małżonkami opierają się o istnienie trzech odrębnych od siebie majątków: majątku osobistego żony, męża oraz majątku wspólnego. W zależności od tego kto zaciągnął zobowiązanie, odnośnie jakiego majątku, za porozumieniem małżonków czy bez niego, odpowiedzialność za powstałe zobowiązania będzie kształtowała się inaczej.

Jeżeli małżonkowie wspólnie chcą zaciągnąć kredyt na kupno mieszkania, tak samo jak i we wszystkich innych zobowiązaniach, które zaciągają wspólnie odnośnie majątku wspólnego, za zobowiązanie powyższe będą odpowiedzialni zarówno majątkiem wspólnym, jak i swoimi majątkami osobistymi. Ewentualna egzekucja będzie mogła być zatem prowadzona, z wyjątkiem przedmiotów, które nie podlegają zajęciu, do:

wszystkich przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego,
wszystkich przedmiotów wchodzących w skład majątku osobistego męża,
wszystkich przedmiotów wchodzących w skład majątku osobistego żony.

Oczywiście w powyższym wyliczeniu zawierają się także wszelkie dochody uzyskiwane przez małżonków w związku z ich działalnością zawodową, zarobkową oraz wszelkie dochody jakie przynoszą ich majątki osobiste.

Jakie są konsekwencje wyrażenia zgody przez jednego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego z nich?

Od 20 I 2005 r. obowiązuje zasada, że każdy z małżonków samodzielnie zarządza majątkiem wspólnym. Ma to taką doniosłość praktyczną, że każdy z ich może również zaciągać zobowiązania, w zasadzie bez konsultacji z drugim małżonkiem. Wszak wymagane jest, ażeby małżonkowie wzajemnie informowali się o zobowiązaniach jakie zaciągają odnośnie majątku wspólnego, np. wzięcie przez męża pożyczki pod zastaw wspólnego samochodu, jednakże do tego, aby czynność taka była ważna drugi małżonek nie musi się na nią zgadzać. Zgoda małżonka wymagana jest bezwzględnie jedynie do pewnej kategorii czynność prawnych, szczegółowo w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym określonych, a związanych głównie z nieruchomościami, przedsiębiorstwem i darowizną.

Biorąc pod uwagę powyższe, ustawodawca z jednej strony musi chronić majątek wspólny przed działaniami jednego z małżonków, dokonywanymi bez zgody drugiego, z drugiej zaś musi mieć na względzie wierzyciela małżonka. Należy zatem powiedzieć, że jeżeli jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie dotyczące majątku wspólnego za zgodą drugiego małżonka, wówczas wierzyciel może dochodzić swojej należności zarówno z majątku osobistego małżonka, który zobowiązanie zaciągnął, ale również z majątku wspólnego małżonków. Komornik może zatem zająć zarówno odziedziczoną przez małżonka kamienicę, jak i wspólny samochód.

W związku z tym, że uzyskanie zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez jednego z nich leży w interesie wierzyciela, będzie on musiał z reguły się o taka zgodę postarać. Uwaga: zgoda na dokonanie czynności musi być wyrażona na piśmie.

Żeby nie było wątpliwości, że zgoda faktycznie pochodzi od małżonka (zwłaszcza w sytuacji kosztowniejszej transakcji) wskazane jest, żeby podpis małżonka był poświadczony przez notariusza. Tylko bowiem w tym wypadku sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko drugiemu małżonkowi, z ograniczeniem do przedmiotów wchodzących w skład wspólnego majątku, jeżeli wierzyciel okaże sądowi dokument urzędowy lub prywatny obejmujący zgodę małżonka na dokonanie czynności. Zatem zgoda wyrażona ustnie ma de facto takie samo znaczenie jak brak zgody w ogóle.

Czy wyrażenie zgody przez jednego z małżonków oznacza, że komornik może zająć i jego majątek osobisty?

Nie oznacza. Jeżeli zobowiązanie zostało zaciągnięte tylko przez jednego małżonka, wierzyciel co najwyżej może skierować egzekucję do majątku wspólnego, ale nigdy do majątku osobistego małżonka wyrażającego zgodę. Należy jednak podkreślić, że jeżeli zobowiązanie zostało zaciągnięte wspólnie, taka egzekucja jest możliwa, a nawet prawdopodobna, jeżeli majątek osobisty drugiego małżonka daje największą gwarancje wierzycielowi, że odzyska on swoją należność.

A jeżeli nie wyrażę zgody na wzięcie kredytu przez męża, z jakiego majątku będzie prowadzona egzekucja?

W sytuacji, gdy jeden z małżonków nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego z nich odnośnie majątku wspólnego, np. podpisanie umowy w przedmiocie kapitalnego remontu wspólnego mieszkania, egzekucja z przedmiotów należących do majątku wspólnego nie może być prowadzona, ale z pewnymi zastrzeżeniami. Wierzyciel tym bardziej nie może żądać zaspokojenia z majątku osobistego drugiego z małżonków. Wierzyciel może jednak żądać zaspokojenia z:

majątku osobistego małżonka, który zobowiązanie zaciągnął, np. z rzeczy, które ten odziedziczył,
z wynagrodzenia za pracę dłużnika – co niestety normalnie wchodzi do majątku wspólnego,
z dochodów uzyskiwanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, np. dochody przynoszone przez prowadzony przez niego warsztat samochodowy – niestety również normalnie wzbogacają majątek wspólny,
z dochodów przynoszonych przez prawa autorskie i pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, jeżeli zaciągnięte zobowiązanie miało związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Niestety, egzekucja z wszystkich trzech w/w kategorii źródeł zaspokojenia wierzyciela, będzie uszczuplała majątek wspólny małżonków, ale tylko do pewnego stopnia, o czym niżej.

Czy majątek wspólny może ulec uszczupleniu, jeżeli jeden z małżonków z własnej winy spowodował wypadek samochodowy?

Spowodowanie przez małżonka wypadku, w wyniku którego uszkodzony został inny samochód, powoduje powstanie po jego stronie zobowiązania do wypłaty posiadaczowi zniszczonego samochodu odszkodowania. Zobowiązanie w tym wypadku powstaje na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych. W związku z tym, że szkoda i konieczność zapłaty powstałego z tego tytułu długu powstała wyłącznie z winy jednego z małżonków, nie byłoby słuszne, gdyby miał na ty ucierpieć majątek wspólny małżonków. tak więc, odpowiedzialność małżonka będzie dotyczyła jedynie:

jego majątku osobistego,
jego dochodów z wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej, którą wykonuje,
z dochodów uzyskiwanych z praw autorskich i pokrewnych, z praw własności przemysłowej oraz z innych praw twórcy.

Jeżeli zaś czyn niedozwolony powstał w wyniku prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa, np. na skutek nieprzestrzegania podstawowych zasad bezpieczeństwa, pracownik uległ wypadkowi, wówczas odpowiedzialność małżonka będzie obejmowała także przedmioty wchodzące w skład przedsiębiorstwa, czyli komornik celem wyegzekwowania należnej pracownikowi sumy odszkodowania za uszkodzenie ciała, będzie mógł zająć maszyny produkcyjne.

Na takich samych zasadach małżonek będzie odpowiadał, jeżeli zobowiązanie powstało z bezpodstawnego wzbogacenia, czyli w sytuacji, gdy będzie on obowiązany do zwrotu danego przedmiotu lub jego wartości, ponieważ uzyskał go bez ważnego tytułu prawnego, np. małżonek zrealizował czek otrzymany tytułem zapłaty za uszycie sukni ślubnej, ale po dwóch dniach, zanim jeszcze zaczął szyć, okazało się, że ślub jest odwołany i szycie sukni jest zupełnie bezcelowe.

Jakimi przedmiotami odpowiada małżonek za zobowiązanie zaciągnięte przed zawarciem małżeństwa?

Wszystko, co małżonek nabył przed zawarciem małżeństwa, wchodzi do jego majątku osobistego. Dlatego naturalnie i długi, które w tamtym okresie zaciągnął powinny obciążać jedynie ten majątek oraz ewentualnie to co wypracuje, natomiast nie przedmioty nabyte wspólnie z drugim małżonkiem, ani tym bardziej majątek osobisty drugiego małżonka.

W tym wypadku małżonek odpowiada jedynie jego majątkiem osobistym, jak również wynagrodzeniem za pracę, dochodami z innej działalności zarobkowej małżonka, dochodami przynoszonymi przez jego prawa autorskie, prawa twórcy, prawa własności przemysłowej. Jeżeli zobowiązania powstały w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z przedmiotów wchodzących w jego skład. W tym wypadku zazwyczaj przedsiębiorstwo będzie wchodziło do majątku osobistego dłużnika, skoro długi związane z jego prowadzeniem powstały przed zawarciem małżeństwa. Jednakże przedsiębiorstwo mogło się na mocy wspólnych działań małżonków znacznie rozwinąć, do tego stopnia, że większość jego składników została nabyta w przez małżonków wspólnie. W takim przypadku wchodziłoby w skład wspólności.

Z czego komornik może egzekwować, gdy mąż zaciągnął kredyt na remont kamienicy, którą odziedziczył?

Przedmioty odziedziczone prawie zawsze będą wchodziły w skład majątku osobistego małżonka, chyba że spadkodawca wyraźnie w testamencie zaznaczy, że dany przedmiot ma przypaść małżonkom wspólnie. Biorąc to pod uwagę, zasadne jest, że dług małżonka związany z jego majątkiem osobistym nie będzie obciążał majątku wspólnego małżonków, ani oczywiście majątku drugiego małżonka. Bez znaczenia w tym zakresie jest okoliczność, że drugi małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie. Jeżeli zatem zobowiązanie dotyczy majątku osobistego każdego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z:

przedmiotów wchodzących w skład majątku osobistego dłużnika,
wynagrodzenia za pracę albo z dochodów uzyskiwanych z innej działalności zarobkowej dłużnika,
dochodów z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy.

W jakiej wysokości komornik może zająć wynagrodzenie za pracę lub z innych jego dochodów?

We wszystkich wyżej wymienionych przypadkach, w których odpowiedzialność drugiego małżonka jest wyłączona, długi drugiego małżonka obciążą majątek wspólny. Jest tak dlatego, że dochody uzyskiwane przez każdego z małżonków, czy to jako wynagrodzenie za pracę, czy tytułem innej działalności zarobkowej, czy w końcu wszelkie dochody uzyskiwane z majątków osobistych małżonków wzbogacają majątek wspólny. Zatem w sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków jest egzekwowany, to zgodnie z tym co powiedzieliśmy powyżej, egzekucja może być skierowana również do podstawowego źródła pochodzenia majątku wspólnego. W związku z tym, że wynagrodzenia stanowią podstawową bazę zabezpieczającą egzystencję rodziny, muszą istnieć pewne ograniczenia w wysokości ściąganych należności. Nie może zatem zdarzyć się, że wynagrodzenie za pracę zostanie zajęte w całości. I tak:

jeżeli dłużnik otrzymuje wynagrodzenie za pracę – może być ono zajęte jedynie do połowy swojej wysokości; jeżeli jednak zobowiązanie dotyczy świadczeń alimentacyjnych – wynagrodzenie może być zajęte w 3/5 swojej wysokości,
jeżeli dłużnik prowadzi działalność zarobkową nie opartą na stosunku pracy i pobiera stałe miesięczne dochody, wówczas zajęciu podlega ich połowa, a jeżeli zobowiązanie dotyczy świadczeń alimentacyjnych, zajęciu ulega 3/5,
jeżeli małżonek nie otrzymuje stałej płacy, np. rolnik – nie podlegają zajęciu pieniądze niezbędne na utrzymanie dla niego i jego rodziny przez okres dwóch tygodni – ocena wysokości tej kwoty należy do komornika, jednakże powinien mieć na względzie to, że w tym ograniczeniu mieści się zabezpieczenie minimum egzystencji dla dłużnika i jego rodziny.

Jak kształtuje się odpowiedzialność małżonków przy systemie ograniczonej bądź rozszerzonej wspólności majątkowej?

Systemy modyfikowanej wspólności majątkowej, polegające na tym, że w skład majątku wspólnego wchodzi mniej bądź więcej przedmiotów w stosunku do systemu wspólności ustawowej, przewidują w zakresie odpowiedzialności małżonków za zobowiązania takie same zasady jak w systemie zwykłej wspólności ustawowej.

Różnica będzie jedynie polegała na tym, jakie przedmioty nie będą mogły podlegać egzekucji, ponieważ należą do majątku wspólnego, chociaż w zwykłym układzie rzeczy należałyby do majątku osobistego każdego z małżonków. Tak samo nieraz możliwość egzekucji w stosunku do modelu ustawowego będzie rozszerzona, ponieważ niektóre przedmioty z reguły w skład majątku wspólnego wchodzące, tutaj będą należały do majątków osobistych. Aktualne są wszystkie uwagi dotyczące odpowiedzialności małżonków za wspólnie zaciągnięte zobowiązanie odnośnie majątku wspólnego, brak odpowiedzialności przedmiotami majątku wspólnego w przypadku zaciągnięcia zobowiązania przez jednego z małżonków bez zgody drugiego, czy pełna odpowiedzialność i zaspokajalność z majątku wspólnego w razie zgody współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania.

Czy zawarcie intercyzy, mocą której wspólność majątkowa zostaje rozszerzona zawsze będzie skuteczna względem wierzyciela?

Przy zawieraniu umowy majątkowej, która może znacznie ograniczyć odpowiedzialność majątkową małżonków względem siebie lub względem majątku wspólnego należy mieć na względzie to, że w przeważającej mierze zasadniczym ustrojem panującym między małżonkami jest system wspólności ustawowej. W związku z tym, że umowa rozszerzająca wspólność majątkową jest z reguły niekorzystna dla wierzycieli, gdyż w skład majątku wspólnego wchodzi przedmiot, który w normalnym układzie wchodziłby w skład majątku osobistego, np. małżonkowie rozszerzają wspólność na przedmioty nabyte przed małżeństwem, np. nieruchomości, wierzyciel musi o umowie wiedzieć przed podpisaniem umowy z jednym z małżonków. Na ograniczenie odpowiedzialności wynikające z umowy małżonek będzie mógł się później powołać jedynie w wypadku, gdy treść umowy majątkowej oraz jej rodzaj były wierzycielowi znane, np. wierzyciel w opisanych wyżej okolicznościach chce przeprowadzić egzekucję z nieruchomości małżonka, za zobowiązania, na zaciągnięcie których nie była wyrażona zgoda drugiego małżonka – jeżeli małżonek udowodni, że wierzyciel wiedział o intercyzie, czyli o tym, że nieruchomości od chwili jej podpisania stanowią majątek wspólny, egzekucja z nich nie zostanie przeprowadzona; jeżeli nie udowodni - umowa małżeńska w tym wypadku nie odniesie pożądanego skutku.

Kiedy jeszcze rozszerzenie wspólności majątkowej nie będzie skuteczne względem wierzyciela?

Jeżeli wierzytelność powstała przed podpisaniem umowy małżeńskiej, na mocy której między małżonkami powstał system rozszerzonej wspólności majątkowej, wierzyciel małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, będzie mógł żądać zaspokojenia z tych przedmiotów, które mocą umowy do wspólności weszły, natomiast wchodziłyby w skład majątku osobistego małżonka, gdyby wspólność nie została rozszerzona, np. przed podpisaniem umowy małżonek wziął kredyt na remont kamienicy, która należy do jego majątku osobistego, następnie podpisał umowę, na mocy której kamienica została objęta wspólnością – bank może żądać zaspokojenia także z przedmiotu wchodzącego obecnie w skład wspólnego majątku, czyli z kamienicy, ponieważ, gdyby wspólność nie została rozszerzona, kamienica należałaby do majątku osobistego.

Pamiętaj, że:

Rozdzielność majątkowa zawsze uwalnia Cię od jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi męża,
Jeżeli wspólnie z małżonkiem zaciągnęłaś kredyt musisz liczyć się z tym, że egzekucja może być prowadzona z waszego majątku wspólnego i z każdego z waszych majątków osobistych,
Twoja zgoda na zaciągnięcie zobowiązania przez męża ma ogromne znaczenie – komornik będzie mógł skierować egzekucję także do majątku wspólnego,
Jeżeli nie wyrażasz zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez męża, jeżeli mąż/żona zaciąga zobowiązanie tylko odnośnie swojego majątku osobistego oraz jeżeli zobowiązanie powstało z czynu niedozwolonego lub bezpodstawnego wzbogacenia, a także przed zawarciem małżeństwa – majątek wspólny jest pod ochroną – komornik może zająć jedynie majątek męża/żony oraz jego/jej bieżące dochody,
Jeżeli zobowiązanie powstało w związku z działalnością przedsiębiorstwa, choćby w całości wchodziło w skład majątku wspólnego, komornik może zająć przedmioty wchodzące w jego skład, nawet jeżeli nie wyraziłaś zgody na zaciągnięcie zobowiązania,
Jeżeli obowiązuje Was system rozszerzonej wspólności majątkowej pamiętaj, że powinno to być wierzycielowi wiadome – ograniczenie odpowiedzialności z tego tytułu jest skuteczne względem niego, jeżeli przed zaciągnięciem zobowiązania przez małżonka wiedział o treści i rodzaju umowy majątkowej jaka Was łączy,
Wierzyciel może dochodzić także zaspokojenia z przedmiotów, na które została rozszerzona wspólność majątkowa, jeżeli zobowiązanie jednego z małżonków powstało przed rozszerzeniem wspólności.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl