Naruszenie dóbr osobistych przez skierowanie na badania psychiatryczne przez sąd - opinia prawna

• Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku  Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997  r. Nr 89 poz. 555 ze zm.), dalej KPK

• Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 ze zm. ), dalej KC.

• Konwencji o Ochronie Prawa Człowieka i Podstawowych Wolności ( Dz. U. z 1992 r. Nr  85, poz.  427), dalej Konwencja.

Podstawową przesłanką naruszenia dóbr osobistych (w tym przypadku prawdopodobnie dobrego imienia, czci, godności) w świetle art. 23 KC jest bezprawność tego naruszenia. W prawie cywilnym bezprawność rozumiana jest szeroko, jako sprzeczność danego zachowania z całym porządkiem prawnym, a nawet zasadami współżycia społecznego. Możliwe jest więc badanie sprzeczności zachowania z normami prawa karnego procesowego.

W świetle art. 23 KC domniemuje się, że naruszenie było bezprawne, stąd Sąd Rejonowy w apelacji stara się uzasadnić, że jego działanie nie było bezprawne, a więc, że wydanie postanowienia dowodowego o badaniu przez biegłych psychiatrów było zgodne z prawem.  

W apelacji tej pozwany Sąd Rejonowy podniósł, opierając się na kilku orzeczeniach SN, że sąd ma obowiązek wydać postanowienie o przeprowadzeniu dowodu z badania oskarżonego przez biegłych psychiatrów wówczas, gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do stanu jego zdrowia psychicznego (poczytalności). Przytoczone przez Sąd Rejonowy orzeczenia istotnie są reprezentatywne dla jednolitej w tym względzie linii orzecznictwa - podobnie w doktrynie panuje zgoda, że do przeprowadzenia tego typu dowodu nie jest wymagane, by kwestia choroby psychicznej oskarżonego była ewidentna. Wystarczy bowiem, że istnieje takie podejrzenie, odpowiednio jednak umotywowane - np. obserwacją sposobu zachowania się oskarżonego na rozprawie.

Zwrot "uzasadnione wątpliwości" jest jednak zwrotem ocennym, który interpretować należy każdorazowo w odniesieniu do okoliczności konkretnej sprawy. W opisywanym stanie faktycznym nie jest jasne, czy takowe zachodziły. Samo nerwowe zachowanie się na rozprawie nie świadczy z reguły o istnieniu choroby psychicznej. Argumentację przed Sądem Apelacyjnym można, więc oprzeć na zarzucie nader swobodnego potraktowania przez Sąd Rejonowy omawianej przesłanki.

Co więcej, późniejsze uniewinnienie oskarżonego od części zarzutów, a następnie w pewnym zakresie umorzenie postępowania świadczą na korzyść oskarżonego, w pewien sposób legitymizując z pozoru przestępczy proceder manipulacji tytułem egzekucyjnym.  

Reasumując, możliwe jest podważanie twierdzenia Sądu Rejonowego o zgodności z prawem wydanego przez niego postanowienia o wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego przez dwóch biegłych psychiatrów.  

Jeśli chodzi o orzecznictwo sądów międzynarodowych, to Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu nie zajmuje się tego typu sprawami (upraszczając zajmuje się on orzekaniem w zakresie prawa europejskiego, głównie w sprawach gospodarczych).

Z kolei Konwencja, na podstawie której orzeka Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, jak i jej protokoły dodatkowe, też zasadniczo nie przewidują ochrony dóbr osobistych. W art. 8 chronione jest jedynie prawo "poszanowania życia prywatnego i rodzinnego". W orzecznictwie ETPCz pojawiła się sprawa podobna do omawianej (Sprawa Worwa przeciwko Polsce, Nr 26624/95, wyrok 27 listopada 2003), z tym, że doszło tam do kilkakrotnego skierowania na badania psychiatryczne w krótkich odstępach czasu, łącznie z przymusowym sprowadzeniem na te badania. Stąd też w pewnym zakresie uwzględniono w tej sprawie niektóre z roszczeń powódki, stwierdzając naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego.

W omawianej sprawie brak okoliczności podobnych do opisanych powyżej, stąd szanse na ewentualne uzyskanie pomyślnego rozstrzygnięcia w Strasburgu wydają się niewielkie.  

Ogólnie należy także zaznaczyć, że trudno jest przewidzieć w tego typu sprawach, jaki wyrok wyda ostatecznie sąd. Jak bowiem wskazano wielokrotnie wyżej, rozstrzygnięcie całej sprawy zależy od interpretacji wypracowanego w doktrynie zwrotu "uzasadnione wątpliwości".