Rzecznik Praw Obywatelskich - kiedy warto się do niego zwrócić o pomoc?
Kim jest Rzecznik Praw Obywatelskich?
Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym, niezależnym od innych organów i niezawisłym w swojej działalności, organem ochrony prawnej. Powoływany jest przez Sejm, za zgodą Senatu na okres - 5 lat. Rzecznik Praw Obywatelskich jest głównym organem państwowym powołanym specjalnie do czuwania nad przestrzeganiem praw człowieka i obywatela określonych w:
- Konstytucji,
- innych aktach normatywnych (np. w ustawie).
Dodatkowo w sprawach dzieci Rzecznik współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka.
Rzecznikiem Praw Obywatelskich może zostać wyłącznie obywatel polski, wyróżniający się wiedzą prawnicza, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną.
Rzecznik Praw Obywatelskich, powiązany w zasadzie tylko z parlamentem (który go powołuje i odwołuje), jest podmiotem samodzielnym i niezależnym od innych organów państwowych, w szczególności sądowniczych i administracyjnych. Rzecznika Praw Obywatelskich nie można być bez zgody Sejmu pociągnąć do odpowiedzialności karnej (np. zostać aresztowany). Jego kadencja trwa 5 lat. Rzecznikowi w realizacji jego zadań pomagają jego zastępcy oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Do podstawowych gwarancji obiektywnego i niezależnego od innych organów państwowych działania RPO, które jednocześnie umożliwiają w sposób prawidłowy wykonywanie powierzonych mu zadań, należą:
- zakaz łączenia urzędu RPO z jakimkolwiek innym stanowiskiem (wyjątek - profesor szkoły wyższej),
- zakaz wykonywania przez RPO innych zajęć zawodowych,
- zakaz przynależności RPO do partii politycznych, związków zawodowych.
Jakie są zadania Rzecznika Praw Obywatelskich?
Jego obowiązkiem jest pilnowanie, aby organy władzy publicznej (np. sądy, prokuratura, organy administracji rządowej i samorządowej) a także inne obowiązane do przestrzegania praw i wolności człowieka organizacje oraz instytucje, przy podejmowaniu działań nie łamały praw człowieka i obywatela.
Do naruszenia wspomnianych praw może dojść w wyniku różnorakiego działania lub zaniechania wyżej wymienionych podmiotów (np. poprzez nieuzasadnioną odmowę wglądu do akt czy nieusprawiedliwiona bezczynność).
Swe podstawowe zadanie - jakim jest stanie na straży wolności oraz praw człowieka i obywatela określonych przepisach prawa - Rzecznik realizuje przez badanie, czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji albo instytucji zobowiązanych do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej i - w razie stwierdzenia takiego naruszenia - podejmowanie stosownych działań.
Rzecznik Praw Obywatelskich podejmie więc stosowne działania gdy stwierdzi, że nastąpiło naruszenie:
- prawa,
- zasad współżycia społecznego,
- zasad sprawiedliwości społecznej.
Możliwość działania na podstawie dwóch ostatnich z wyżej wymienionych kryteriów gwarantuje mu większą swobodę w podejmowaniu decyzji.
Czy Rzecznik podejmuje swoje działania tylko na wniosek?
Nie. Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje:
- na wniosek obywateli lub ich organizacji,
- na wniosek organów samorządów,
- na wniosek Rzecznika Praw Dziecka,
- ale także z własnej inicjatywy (m.in. na skutek informacji zamieszczonej w środkach masowego przekazu czy informacji od Rzecznika Praw Dziecka).
Jak złozyć wniosek do Rzecznika?
Art. 80 Konstytucji gwarantuje, że każdy ma prawo wystąpienia - na zasadach określonych w ustawie - do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. O pomoc do Rzecznika może zwrócić się zatem:
- obywatel polski,
- cudzoziemiec, który znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej,
- oraz osoba prawna,
- a nawet jednostka organizacyjna nie mająca tej osobowości, jeśli tylko w myśl przepisów może być podmiotem praw i obowiązków,
- a także organizacja obywateli i organ samorządu.
Przedmiotowy wniosek jest wolny od jakichkolwiek opłat oraz można składać w dowolnej formie np. pisemnie lub ustnie (telefonicznie lub osobiście). Można też napisać wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich wypełnijając formularz elektroniczny zamieszczony na jego stronie internetowej. Jednakże powinien on zawierać, bez względu na to w jakiej formie został złożony:
- oznaczenie wnioskodawcy (imię, nazwisko i adres, pod który należy kierować korespondencję),
- oznaczenie osoby, której praw i wolności sprawa dotyczy (jeżeli nie jest wnioskodawcą),
- dokładne określenie przedmiotu sprawy,
- argumenty wykazujące naruszenie wolności lub prawa,
- dołączone niezbędne dokumenty (kopie lub odpisy), które skarżący posiada.
Rzecznik nie zapewnia, że każdą sprawę podejmie. Zapewnia jednak, że każda sprawa zostanie wnikliwie rozpatrzona, zaś osoba zainteresowana otrzyma odpowiedź na swoje wystąpienie. Wszystkie listy kierowane do Rzecznika są więc uważnie czytane. Rozpatrywane są też wszystkie skargi zgłoszone ustnie w czasie dyżurów w Biurze Rzecznika. Rzecznik Praw Obywatelskich po zapoznaniu się ze złożonym wnioskiem ma kilka możliwości do wyboru. Złożenie bowiem nawet w pełni poprawnego wniosku nie obliguje jeszcze Rzecznika do podjęcia jakichkolwiek czynności. Zatem może on:
- podjąć sprawę,
- poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania np. możliwości wniesienia odwołania od decyzji organu administracji,
- przekazać sprawę według właściwości np. przekazać wniosek do prokuratury w przypadku popełnienia przestępstwa,
- nie podjąć sprawy.
O każdej swojej decyzji Rzecznik powinien poinformować wnioskodawcę oraz osobę, której sprawa dotyczy.
Oczywiście w dużej większości spraw zgłoszonych do Rzecznika konieczne jest wyjaśnienie zaistniałych okoliczności sprawy, z którą wnioskodawca zwrócił się do niego. Pomimo tego, iż Rzecznik posiada swoje Biuro, nie posiada swojej "policji", która mogłaby dokonywać wszelkich, jakże często niezbędnych kontroli.
Zatem oprócz tego, iż Rzecznik Praw Obywatelskich - wedle swojego wyboru - może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające (tj. sprawdzić fakty, powołane przez skarżącego), może także zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, a także może zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części. Rzecznik może zbadać sprawę na miejscu oraz zażądać akt sprawy lub informacji o stanie sprawy od każdej instytucji w kraju.
Rzecznik przy załatwieniu spraw nie jest związany terminami wynikającymi z kodeksu postępowania administracyjnego. Na odmowę podjęcia przez niego czynności nie przysługuje żaden środek odwoławczy.
Jakich czynności Rzecznik dokonuje po zbadaniu sprawy?
Po zbadaniu sprawy RPO:
- powinien wyjaśnić skarżącemu, że nie stwierdził naruszenia praw, albo
- powinien skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie praw i wolności człowieka i obywatela, lub do organu nadrzędnego o usunięcie naruszenia; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej;
- może zażądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się juz postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi, może także składać skargi kasacyjne do Sądu Najwyższego;
- może żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu;
- może wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych w odpowiednich przepisach;
- ma prawo wystąpienia do sądu o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w sprawach osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;
- może wnieść kasację w sprawie karnej do Sądu Najwyższego; Podstawą kasacji może być jedynie stwierdzenie, że nastąpiło rażące naruszenie prawa przez sądy; Kasacja w sprawie karnej nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary;
- może żądać wszczęcia postępowania administracyjnego, brać udział w postępowaniu administracyjnym na prawach przysługujących prokuratorowi oraz wnieść skargę do sądu administracyjnego na akty i czynności organu administracji publicznej, oraz wnieść skargę kasacyjną od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego;
- może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo o zbadanie zgodności przepisów aktów niższego rzędu z aktami wyższego rzędu; z analogicznym wnioskiem co do zgodności aktu prawa miejscowego z aktami wyższego rzędu Rzecznik może wystąpić do wojewódzkiego sądu administracyjnego;
- może wystąpić do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub o wydanie albo zmianę aktu prawnego niższego rzędu (jednak sam Rzecznik inicjatywy ustawodawczej nie ma).
Warto pamiętać, iż RPO nie może wszczynać postępowania prawnego, jeżeli przewidziany w ustawie termin do takiego wszczęcia upłynął.
Możliwości Rzecznika są ograniczone zakresem jego kompetencji. Wszystkie interwencje RPO są uzależnione od wyników badania okoliczności sprawy i ustalenia, czy zostały naruszone przepisy prawa oraz czy okoliczności te istotnie wymagają ingerencji Rzecznika. Rzecznik nie zastępuje bowiem organów administracji lub wymiaru sprawiedliwości w załatwianiu sprawy co do jej istoty (rozstrzygnięcia) należącej do ich kompetencji. Nie podejmuje on także sprawy, w której nie wypowiedziały się jeszcze właściwe organy i instytucje albo gdy np. sprawę rozpatrzono odmownie, a osoba, której sprawa dotyczy, nie odwołała się do organu wyższej instancji, tylko od razu zwróciła się z pismem do Rzecznika, pomimo że służą jej środki ochrony praw.
Jak skontaktować się z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich?
| Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Aleja Solidarności 77 00 - 090 Warszawa telefon (+ 48 22) 55 17 700 fax. (+ 48 22) 827 64 53 e-mail http://www.rpo.gov.pl/index.php?napisz=1 Przyjęcia interesantów: poniedziałki w godzinach od 9.00 do 17.00 wtorki - piątki w godzinach od 9.00 do 15.00 telefon: (+ 48 22) 55 17 760, (+ 48 22) 55 17 811 Pełnomocnik Terenowy we Wrocławiu (dla woj. dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego) ul. Wierzbowa 5 50 - 056 Wrocław telefon (+ 48 71) 34 69 115 fax (+ 48 71) 343 43 25 Przyjęcia interesantów: poniedziałek, wtorek, czwartek w godzinach od 9.00 do 15.00 środy w godzinach od 10.00 do 17.00 Pełnomocnik Terenowy w Gdańsku (dla woj. zachodniopomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego) ul. Chmielna 54/57 80 -748 Gdańsk telefon (+ 48 58) 764 73 02 fax (+ 48 58) 764 73 03 Przyjęcia interesantów: poniedziałek w godz. 10.00-17.00 wtorek, środa, czwartek w godz. 9.00-15.00 |
Pamiętaj, że:
- wniosek do RPO może wnieść nie tylko obywatel polski, ale także cudzoziemiec;
- wniosek ten jest wolny od opłat;
- poza obszarem zainteresowań Rzecznika pozostają sprawy wynikające ze stosunków prywatnych między obywatelami, podlegających rozpoznaniu przez sądy (jak np. spory sąsiedzkie);
- zanim wyślesz list do Rzecznika, dobrze jest jeszcze raz przeanalizować, czy na pewno wyczerpane zostały wszystkie możliwości załatwienia sprawy we właściwym trybie i czy chodzi o rzeczywiste naruszenie wolności lub praw obywatelskich; W razie wątpliwości można poradzić się adwokata czy radcy prawnego, ewentualnie w miejscowym biurze porad obywatelskich lub tzw. klinice prawa przy wydziałach prawa uniwersytetów lub niektórych wyższych uczelni typu administracyjnego udzielających porad osobom niezamożnym;
- RPO nie stosuje prawa łaski (wobec więźniów) ani nie przydziela mieszkań, leków, pieniędzy itp.;
- Rzecznik nie bierze udziału w sporach zbiorowych o interesy, np. w sprawie podwyżki wynagrodzenia dla określonej grupy pracowników;
- Rzecznik nie podejmuje spraw, gdy brak dowodów, że zaistniało naruszenie wolności lub prawa,
- Rzecznik nie interweniuje, gdy sprawa toczy się bez opóźnień w sądzie lub organie administracji, ani nie ingeruje w niezawisłość sędziowską, np. w ocenę dowodów przez sąd,
- RPO nie rozpatruje anonimów.
Podstawa prawna:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997 r., Nr 78, poz. 483, ze zmianami);
- Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. 2001 r. Nr 14 poz. 147 - tekst jednolity).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?