Ochrona dóbr osobistych

Czym są dobra osobiste?

Dobra osobiste są atrybutem każdej osoby fizycznej. Ze względu na ich charakter, dobra osobiste są nieodłącznie związane z człowiekiem, bez względu na stan jego zdrowia czy psychiki. Dlatego też są one niezbywalne i niedziedziczne - czyli prawa do dóbr osobistych gasną ze śmiercią osoby, która była do nich uprawniona. 

W prawie nie ma dokładnej definicji tego pojęcia, można jednak przyjąć, że odnosi się ono do uznanych przez społeczeństwo oraz system prawny wartości obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność, godność i pozycję w społeczeństwie. Wśród dóbr osobistych można wymienić: zdrowie, cześć, "dobre imię", swobodę sumienia, wolność, nazwisko lub pseudonim, nazwę zespołu, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, nietykalność cielesną, twórczość naukową, artystyczną , kult po zmarłej osobie itp.

Dobra osobiste to rodzaj dóbr niemajątkowych, nie wyrażają się w pieniądzach, ale pośrednio mogą mieć wpływ na sytuację ekonomiczną danej osoby (np. sława jakiegoś piosenkarza powoduje, że więcej osób kupi jego nową płytę).

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Zobacz także: Ochrona dóbr osobistych w mediach.

Jakie są przesłanki ochrony dóbr osobistych?

Prawo chroni nas tylko przed bezprawnym naruszeniem dóbr osobistych, aczkolwiek nie wymaga, aby naruszenie było zawinione. Gdy nastąpi naruszenie dobra osobistego, domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste.

Jednak mają miejsce przypadki, w których czyjeś działania naruszające dobra osobiste nie będą miały cechy bezprawności. Są to:

• zgoda uprawnionego - uznaje się, że zgoda osoby na naruszenie jej praw osobistych uchyla bezprawność naruszenia owych praw (np. pacjent zgadza się na przeprowadzenie zabiegu lekarskiego, czyli wyraża zgodę na naruszenie jego nietykalności). Taka zgoda nie może być jednak skutecznie udzielona, jeżeli jest to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. zgoda osoby na okaleczenie swojego ciała przez osoby trzecie dla ich przyjemności nie uchyli bezprawności tego czynu). Udzielenie zgody na naruszenie praw osobistych odnosi się do konkretnego działania osoby ingerującej w cudzą sferę dóbr osobistych, ma ona charakter odwołalny (np. pomimo uprzedniej zgody na zabieg lekarski pacjent przed rozpoczęciem owego zabiegu ma pełne prawo z niego zrezygnować).
• działanie oparte na przepisie prawnym - również nie ma charakteru bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, chociażby osoba działaniem takim dotknięta lub zagrożona nie wyraziła na to zgody (np. wystawienie fotografii, rysopisu oraz danych osobowych osoby poszukiwanej listem gończym nie będzie stanowiło naruszenia jej dóbr osobistych).
• sytuacje, gdy ochrona przez osobę swoich dóbr osobistych byłaby sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Jakie są środki ochrony dóbr osobistych?

W prawie cywilnym są przewidziane pewne środki ochrony dóbr osobistych. Środki te mają formę powództwa i mogą być skierowane przeciwko dowolnej osobie fizycznej czy prawnej, która dopuściła się naruszenia dóbr osobistych. W powództwie można domagać się:

1. zaniechania naruszania dóbr osobistych - przed sądem można żądać zaniechania działań, które zagrażają dobrom osobistym, bądź je naruszają (np. zaniechanie druku lub kolportażu publikacji, godzącej w cześć człowieka lub naruszającej jego prywatność).
2. usunięcia skutków naruszenia - może to polegać na przykład na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie powtórzonego kilkakrotnie we wskazanych odstępach czasu we wskazanej gazecie (np. umieszczenie w prasie sprostowania, że publikacja, która pojawiła się wtedy i wtedy zawierała materiał niezgodny z prawdą).
3. zadośćuczynienia pieniężnego - krzywdy, którą doznaje osoba, czyjej dobra osobiste zostały naruszone, nie można zrekompensować pieniędzmi, jednak mogą one złagodzić cierpienie, dostarczając pokrzywdzonemu środków materialnych, które pozwolą mu zaspokoić w szerszej mierze różne jego potrzeby. A więc zadośćuczynienie pieniężne ma kompensacyjny charakter.
4. albo, zamiast zadośćuczynienia pieniężnego, osoba poszkodowana może zażądać zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny (np. pomoc dzieciom z niewydolnością nerek), co w praktyce oznacza zapłatę sumy pieniężnej na rzecz instytucji, która ten cel realizuje (np. Czerwony Krzyż).

W razie naruszenia dobra osobistego dopuszczalna jest kumulacja roszczeń określonych w art. 448 k.c. (tak: uchwała SN z dnia 19 czerwca 2007 r.; sygn. akt III CZP 54/07), a więc w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Pamiętaj, że:

• powoływanie się na ochronę interesu społecznego nie uzasadnia naruszenia dobra osobistego i nie uchyla bezprawności tego czynu (np. umieszczenie wizerunku osoby bez jej zgody w celu promocji sprzedaży "cegiełek" na Dom Dziecka);
• jeżeli naruszeniem dobra osobistego została osobie wyrządzona szkoda materialna, to osoba, która ją wyrządziła, zobowiązana jest do zapłaty odszkodowania;
• jako dobra osobiste ochronie podlegają również prawo autorskie i prawa pokrewne i wynalazki;
• ochronie dóbr osobistych służą również pojęcia zniesławienia i zniewagi, które to działania są przestępstwami opisanymi w artykułach 212 oraz 216 kodeksu karnego, a popełnienie ich pociąga odpowiedzialność karną. Karane są one karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności - w zależności od charakteru przestępstwa.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 121).