Członek zarządu spółki handlowej, prócz odpowiedzialności względem spółki (odpowiedzialność cywilnoprawna) oraz zgromadzenia wspólników (procedura odwołania, udzielenie absolutorium), ponosi również odpowiedzialność publicznoprawną: karną i karnoskarbową. Niniejszy artykuł przedstawia niektóre czyny, za które Kodeks spółek handlowych, Kodeks karny oraz Kodeks karny skarbowy przewidują odpowiedzialność karną i wykroczeniową.
Odpowiedzialność na podstawie przepisów Kodeksu spółek handlowych
Odpowiedzialność karną członków zarządu przewiduje przede wszystkim Kodeks spółek handlowych, który penalizuje np. następujące sytuacje (art. 586 i n. k.s.h.):
- niezgłoszenie wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki - kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku;
- ogłaszanie danych nieprawdziwych albo przedstawianie takich danych organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji - kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2;
- dopuszczenie do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów albo do brania ich w zastaw - kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy;
- dopuszczenie do wydania przez spółkę dokumentów imiennych, na okaziciela lub dokumentów na zlecenie na udziały lub prawa do zysków w spółce - kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy;
- dopuszcza do tego, że pisma i zamówienia handlowe nie zawierają danych określonych w przepisach - kara grzywny do 5 tysięcy złotych.
Ponadto kto, będąc członkiem zarządu spółki handlowej, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że zarząd:
- nie składa sądowi rejestrowemu listy wspólników,
- nie prowadzi księgi udziałów zgodnie z przepisami prawa (art. 188 § 1 k.s.h.),
- nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia,
- odmawia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub nie dopuszcza jej do pełnienia obowiązków,
- nie przedstawia sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów,
- podlega grzywnie do 20.000 złotych.
Kto, będąc członkiem zarządu, dopuszcza do tego, że spółka przez czas dłuższy niż trzy miesiące wbrew prawu lub umowie pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie - podlega grzywnie w tej samej wysokości.
Odpowiedzialność karna na podstawie Kodeksu karnego
Na gruncie Kodeksu karnego oraz Kodeksu karnego skarbowego członek zarządu spółki kapitałowej traktowany jest jak kierownik jednostki. Kodeks karny przewiduje odpowiedzialność za przestępstwo określone jako „oszustwo na stanowisku kierowniczym”. Wyrażone jest ono w art. 296a kodeksu karnego, którego § 1 stanowi iż: "Kto, pełniąc funkcję kierowniczą w jednostce organizacyjnej wykonującej działalność gospodarczą lub pozostając z nią w stosunku pracy, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, żąda lub przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, w zamian za nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku mogące wyrządzić tej jednostce szkodę majątkową albo stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji lub niedopuszczalną czynność preferencyjną na rzecz nabywcy lub odbiorcy towaru, usługi lub świadczenia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.". Tej samej karze podlega, kto w ww. wypadkach udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej. W wypadku mniejszej wagi, sprawca czynu określonego wyżej podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli zaś sprawca czynu określonego w § 1 art. 296a wyrządza znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Nie podlega natomiast karze sprawca przestępstwa polegającego na udzielaniu albo obietnicy udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej (w sytuacji opisanej § 1 art. 296a), jeśli korzyść majątkowa lub osobista albo ich obietnica zostały przyjęte, a sprawca zawiadomił o tym fakcie organ powołany do ścigania przestępstw i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organ ten o nim się dowiedział.
Odpowiedzialność karnoskarbowa
Kodeks karny skarbowy przewiduje natomiast odpowiedzialność posiłkową spółki, w sytuacji wyrządzenia przestępstwa bądź wykroczenia skarbowego przez jej zarządcę, pełnomocnika lub osobę działającą w jej imieniu.
Zgodnie bowiem z art. 24 Kodeksu karnego skarbowego, za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni się w całości albo w części odpowiedzialną posiłkowo osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, jeżeli sprawcą czynu zabronionego jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł albo mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.
Niezależnie od nałożenia odpowiedzialności posiłkowej sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości albo w części na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego; nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi na rzecz innego uprawnionego podmiotu.
Przestępstwami i wykroczeniami skarbowymi, które mogą się wiązać z pełnieniem funkcji członka zarządu spółki kapitałowej są w szczególności:
- nieprowadzenie lub nieprzechowywanie księgi (rachunkowej, podatkowej) we właściwym miejscu (art. 60 k.k.s.),
- nierzetelne albo wadliwe prowadzenie księgi (art. 61 k.k.s.),
- nieterminowa wpłata podatku przez płatnika (art. 77 k.k.s.),
- uchybienie w zakresie zgłoszenie identyfikacyjnego bądź aktualizacyjnego (art. 81 k.k.s.).
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. 1997 r., Nr 88, poz. 553, ze zmianami);
- ustawa z dnia 10 września 1999 roku - Kodeks karny skarbowy (Dz.U. 1999 r., Nr 83, poz. 930, ze zm.);
- ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 r., Nr 94., poz. 1037, ze zmianami).
