Kim jest prokurent? - Prokura w Kodeksie cywilnym

27.9.2017

Kim jest prokurent, a co to jest prokura?

Zgodnie z art. 109[1] ustawy Kodeks cywilny, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura jest zatem szczególnym pełnomocnictwem handlowym, które upoważnia prokurenta do reprezentowania przedsiębiorstwa w większości sytuacji związanych z jego prowadzeniem i umożliwia sprawne jego funkcjonowanie w sytuacji, gdy rozmiar przedsiębiorstwa lub jakiekolwiek inne przyczyny sprawią, że reprezentacja przedsiębiorstwa tylko przez przedstawicieli ustawowych (np. wspólników spółki jawnej lub członków zarządu spółki z o.o.) jest niewystarczająca.

Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie lub oddzielnie i w związku z tym są wyróżniane następujące rodzaje prokury:

prokura oddzielna (samoistna, jednoosobowa) – umożliwia podejmowanie skutecznych działań przez jednego prokuranta;
prokura łączna – umożliwia podejmowanie działań wyłącznie przez wszystkich prokurentów łącznie. Ustanawiający może udzielić takiej prokury do wszystkich czynności jak i wymienić te, dla których wymagane jest złożenie oświadczenia przez prokurentów łącznie; taka konstrukcja umożliwia wzajemne kontrolowanie się prokurentów, a przez to zmniejszenie prawdopodobieństwa nadużycia zaufania mocodawcy przez jednego z nich.

Należy odróżnić prokurę łączną od reprezentacji łącznej. Prokura łączna nakłada obowiązek współdziałania prokurentów, reprezentacja łączna (np. w spółce z o. o.) nakłada obowiązek współdziałania członka zarządu z prokurentem bądź prokurentami.

Kodeks cywilny również wyraźnie przesądził o dopuszczalności udzielania tzw. prokury oddziałowej, czyli prokury, w której uprawnienia prokurenta zostały ograniczone przez mocodawcę do reprezentacji tylko w zakresie spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa, a z wyłączeniem spraw, które dotyczą całej spółki lub innych jej oddziałów.

Z początkiem 2017 r. wprowadzono tzw. prokurę mieszaną, która upoważnia do działania wspólnie z członkiem organu zarządzającego. Mocodawca może także udzielić prokury upoważniającej jedynie do takiego działania. Prokura może więc obecnie obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej.

Czy każdy przedsiębiorca może powołać prokurenta?

Prokura może być ustanowiona przez przedsiębiorcę, podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, zatem rozszerzony został w porównaniu z poprzednią regulacją zakres przedsiębiorców, którzy mogą ustanowić omawiane pełnomocnictwo handlowe. W dawnym stanie prawnym prokura mogła być ustanowiona jedynie przez spółki handlowe, od 25 września 2003 r. możliwość tę uzyskali również inni przedsiębiorcy wpisani do rejestru przedsiębiorców, np. spółdzielnie czy fundacje prowadzące działalność gospodarczą. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców – funkcjonującego w ramach Krajowego Rejestru Sądowego, tzn. prowadzącego działalność gospodarczą w formie innej niż osoba fizyczna (indywidualna działalność gospodarcza) czy spółka cywilna.

Kto może być prokurentem?

Prokurentem może być tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może zatem zostać prokurentem osoba choćby częściowo ubezwłasnowolniona, a także osoba prawna.

Prokurentem może zostać ustanowiony wspólnik spółki handlowej, jednak tylko taki, który nie jest ustawowym przedstawicielem spółki, więc nie będzie mógł zostać prokurentem wspólnik w spółce jawnej i partnerskiej, komplementariusz w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej oraz członkowie zarządu w spółce kapitałowej. Nie jest również dopuszczalne udzielenie prokury członkowi rady nadzorczej spółki.

W jaki sposób udziela się prokury?

Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. Udzielenie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców, zgłoszenie to powinno określać rodzaj prokury (prokura łączna, oddzielna, oddziałowa), a w przypadku prokury łącznej bądź prokury obejmującej umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej - wskazywać również sposób jej wykonywania. Wybór sposobu wykonywania prokury łącznej przez mocodawcę zależy najczęściej od stopnia zaufania mocodawcy do prokurentów.

Do wniosku o wpis osób reprezentujących podmiot wpisany do Rejestru, likwidatorów i prokurentów należy dołączyć zgodę tych osób na ich powołanie. Wymogu tego nie stosuje się, jeżeli wniosek o wpis jest podpisany przez osobę, która podlega wpisowi albo która udzieliła pełnomocnictwa do złożenia wniosku o wpis, albo której zgoda jest wyrażona w protokole z posiedzenia organu powołującego daną osobę lub w umowie spółki.

Sposób ustanowienia prokury przez spółkę handlową reguluje umowa spółki lub jej statut. W braku szczególnej regulacji w umowie lub statucie ustanowienie prokurenta, zgodnie z ustawą Kodeks spółek handlowych, wymaga:

w przypadku spółki jawnej i spółki partnerskiej, w której nie powołano zarządu – zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki;
w przypadku spółki partnerskiej, w której powołano zarząd – zgody wszystkich członków tego zarządu;
w przypadku spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej – zgody wszystkich komplementariuszy;
w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej – zgody wszystkich członków zarządu.

Umowa spółki albo statut mogą jednak stanowić, że prokury mogą udzielić np. wybrani wspólnicy spółki jawnej lub partnerskiej, zgromadzenie wspólników bądź rada nadzorcza w spółce z o.o. albo walne zgromadzenie w spółce akcyjnej.

W spółce, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, podjęcie uchwały o ustanowieniu prokury może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym. W takim przypadku wniosek o wpis do rejestru składany jest za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Jakie czynności może dokonywać prokurent?

Prokura jest pełnomocnictwem, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Zakres umocowania prokurenta do prowadzenia spraw przedsiębiorstwa nie może być ograniczony ze skutkiem wobec osób trzecich (a zatem klauzula przewidująca, iż np. prokurent X nie może w imieniu reprezentowanego przedsiębiorstwa zawierać żadnych umów z kontrahentem Y, nie spowoduje, że umowa zawarta z Y przez prokurenta będzie nieważna lub nieskuteczna; takie zastrzeżenie odniesie skutek tylko między prokurentem, a mocodawcą i może zaowocować ewentualnie odpowiedzialnością odszkodowawczą prokurenta, który nie zastosuje się do opisanej klauzuli). Ograniczenie prokury ze skutkiem wobec osób trzecich jest możliwe tylko wówczas, gdy pozwala na to przepis szczególny.

Prokurent jest zasadniczo zrównany w zakresie reprezentacji ze wspólnikiem spółki jawnej i partnerskiej, komplementariuszem w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej, członkiem zarządu w spółce z o.o., spółce akcyjnej czy spółdzielni. Prokurent może więc składać jak i przyjmować wszelkie oświadczenia woli, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, zawierać umowy w imieniu przedsiębiorstwa, czy dokonywać czynności sądowych, np. wnieść pozew w imieniu reprezentowanego przedsiębiorstwa.

Kodeks cywilny ogranicza jednak zakres prokury, stanowiąc że do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania (np. oddanie przedsiębiorstwa w użyczenie) oraz do zbywania i obciążenia nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności. Oznacza to, że prokurent nie może dokonać wymienionych czynności bez pełnomocnictwa szczególnego.

Udzielenie prokury oddziałowej zawęża natomiast zakres umocowania prokurenta tylko do spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Prokurent nie jest upoważniony do przeniesienia udzielonej mu prokury, może natomiast ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności (np. do sprzedaży określonego składnika majątku) lub pewnego rodzaju czynności (np. do sprzedaży towaru w sklepie firmowym producenta).

K.s.h. również ogranicza uprawnienia prokurenta. M.in. zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Kiedy prokura wygasa?

Wygaśnięcie prokury może nastąpić w wyniku:

odwołania prokury,
zrzeczenia się prokury przez prokurenta,
z mocy prawa.

Prokura może być w każdym czasie odwołana (przyczyną jest najczęściej utrata zaufania do prokurenta) przez:

każdego wspólnika mającego prawo prowadzenia spraw spółki w przypadku spółki jawnej i spółki partnerskiej, w której nie powołano zarządu;
każdego członka zarządu w przypadku spółki partnerskiej, w której powołany został zarząd, w spółce z o.o. i akcyjnej;
każdego komplementariusza w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej.

Wygaśnięcie prokury z mocy prawa jest spowodowane:

wykreśleniem przedsiębiorcy z rejestru;
ogłoszeniem upadłości przedsiębiorcy;
otwarciem likwidacji przedsiębiorcy;
przekształceniem przedsiębiorcy;
śmiercią prokurenta.

Nie powoduje natomiast wygaśnięcia prokury śmierć przedsiębiorcy ani utrata przez niego zdolności do czynności prawnych.

Wygaśnięcie prokury powinno być zgłoszone do rejestru przedsiębiorców.

Pamiętaj, że:

ograniczenie uprawnień prokurenta przez przedsiębiorcę (np. w zawartej przez przedsiębiorcę z prokurentem umowie o pracę lub umowie zlecenia) nie ma wpływu na zakres uprawnień prokurenta wobec osób trzecich (kontrahentów);
przekroczenie przez prokurenta ustawowego zakresu umocowania (np. sprzedaż nieruchomości bez wymaganego pełnomocnictwa do dokonania poszczególnej czynności) powoduje bezskuteczność tej czynności prawnej;
czynność prawna dokonana przez prokurenta w granicach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla przedsiębiorcy, który ustanowił prokurę.

Podstawa prawna: