O jakości pracy biegłych sądowych w procesie karnym, z adwokatem Michałem Krysztofowiczem z kancelarii w Warszawie - rozmawia Piotr Czarnyszewicz
Piotr Czarnyszewicz
W postępowaniu karnym coraz częściej dopuszcza się dowody z opinii biegłych. Czy to dobrze?
Michał Krysztofowicz
Moim zdaniem tak. Rzeczywistość się zmienia. Mamy nowe rodzaje przestępstw. Przed wydaniem wyroku sąd musi mieć przekonanie, że wyrok, który zamierza wydać będzie prawidłowy. Dlatego powinien - jeśli to konieczne- poprosić fachowców o opinię, która powinna rozwiać wszelkie wątpliwości i być wiarygodna dla wszystkich stron procesu.
PC
Te nowe rodzaje przestępstw to ...... co na przykład?
MK
Choćby świat internetu. Rośnie liczba oszustw dokonywanych w sieci. Terminy którymi opisuje się wirtualną rzeczywistość , mogą być dziecinnie proste dla młodego pokolenia, nie koniecznie natomiast są jasne dla sądu lub stron procesu. Wtedy opinia biegłego wydaje się istotna dla rozstrzygnięcia.
PC
Coś jeszcze?
MK
Kiedyś spotkałem się z opinią biegłego , która miała wyjaśnić metajęzykowe znaczenie zeznań stanowiących dowód w sprawie karnej. Tłumacząc przystępnie: chodziło o wyjaśnienie slangu jakim posługiwali się oskarżeni. To pokazuje , jak szeroko w istocie wymiar sprawiedliwości zaczyna rozumieć tę konieczność i korzystać z pomocy osób, które posiadają „wiedzę specjalną", jak mówi art. 193 kodeksu postępowania karnego.
PC
Biegły w sprawie, to oczywiście dłuższy proces. Zwłaszcza, że nie zawsze kończy się na jednej opinii.
MK
No i bardzo dobrze. Co jest najważniejsze w procesie karnym? Najważniejszy jest sprawiedliwy wyrok. Sąd ma zdecydować o losie oskarżonego, dlatego trzeba powołać wszystkie dowody istotne dla wyroku. Zrozumiała jest chęć wprowadzania kolejnych regulacji mających doprowadzić do sprawnego i szybkiego procedowania, ale w mojej opinii nie powinien być to cel nadrzędny, bo może to doprowadzić do zaprzeczenia całej idei wymiaru sprawiedliwości i zamiast tego będziemy mieli procesy szybkie, ale niesprawiedliwe. Szukajmy złotego środka. Na ogół pośpiech jest złym doradcą. I przy tym proponuję pozostać.
PC
Mówi to Pan z pozycji obrońcy.
MK
Nie. Mówię z pozycji prawnika i obywatela. Na sali sądowej przegrać lub wygrać może jedynie sprawiedliwość. Proces karny to nie jest mecz między prokuratorem i obrońcą. Dlatego prokurator, który nie obroni swojego aktu oskarżenia nie powinien z tego tytułu popadać w depresję, tylko korzystać z uprawnień, które daje kodeks postępowania karnego, by np. Sąd wyższej instancji przyznał mu rację. To samo dotyczy obrońcy nie zadowolonego z rozstrzygnięcia.
PC
Zostawmy na boku zdrowie psychiczne prokuratorów i wróćmy do biegłych. Ustaliliśmy już, że ich procesowa rola wzrasta. Jak Pan ocenia poziom ich pracy ?
MK
Niestety bardzo różnie. Są tacy, którzy „odwalają" robotę. Są tacy, którzy pracują bardzo rzetelnie. Ci, na całe szczęście, stanowią większość, co nie oznacza, że tak jak w każdej grupie zawodowej, nie mamy czasami do czynienia z osobami, które składają nierzadko opinie, które przy kontroli Sądu i stron postępowania nie mogą obronić pierwotnie stawianej stanowczej tezy. I właśnie o tym elemencie kontroli, czyli możliwości zadawania pytań na sali sądowej przez Sąd, prokuratora, obrońcę, czy samego oskarżonego biegły powinien pamiętać.
PC
Jakieś przykłady?
MK
Znam sprawę, która w wyniku nierzetelności biegłego , mogła zakończyć się bardzo przykro dla podsądnego. Pewien dżentelmen został obwiniony o popełnienie wykroczenia polegającego na prowadzeniu pojazdu w stanie po spożyciu alkoholu. Wskazywać na to miał jeden z trzech obligatoryjnych pomiarów alkomatem. Od samego początku obwiniony nie przyznawał się do winy. Stwierdził, że pewne leki, które stale zażywa - mogły spowodować taki właśnie wynik badania alkomatem. Sąd zapytał biegłego, czy to możliwe.
Przesłana opinia ( jedna strona maszynopisu) była kategoryczna. Powołany biegły stwierdził, że nie istnieje taka możliwość, by leki spowodowały taki właśnie wynik badania. Tym samym zakwestionowana została prawdziwość linii obrony.
Na szczęście Sąd dopuścił dowód z drugiej opinii, innego biegłego. Ta była już bardzo obszerna. Zawierała szczegółowe , naukowe wyjaśnienie mechanizmu, który mógł doprowadzić do negatywnego dla obwinionego wyniku badania alkomatem. Tym samym udało się udowodnić, że obwiniony mówił prawdę i nie spożywał alkoholu przed prowadzeniem auta.
Tu mamy sukces. Ale proszę sobie wyobrazić sytuację kiedy sąd byłby mniej dociekliwy, i uznał, że nie istnieje konieczność dopuszczenia dowodu z drugiej opinii? Skazano by niewinnego.
Chcę dodać, że podczas przesłuchania przed sądem - autor pierwszej opinii w końcu przyznał , że sporządził ją w zasadzie „na kolanie" po krótkiej rozmowie na ten temat ze swoim kolegą , innym lekarzem.
PC
Litości. To aż taka nierzetelność? To jak podsądny ma się bronić przed takimi opiniami?
MK
No właśnie. To kolejny problem. Art. 201 Kodeksu postępowania karnego określa warunki w których sąd dopuszcza dowód z kolejnej opinii biegłego. Strona w uzasadnieniu wniosku musi wykazać, że pierwsza opinia jest: niepełna, niejasna , bądź zachodzi w niej sprzeczność. Jeśli wniosek nie zostanie właściwie uzasadniony, sąd może go oddalić.
PC
Co wtedy?
MK
Nic. Porażka. Powiedzmy , że obrońca - podmiot profesjonalny- złoży wniosek o nową opinię właściwie. Ale co ma zrobić człowiek , który broni się sam, albo jest reprezentowany przez osobę, która nie zdaje sobie sprawy, jak istotne jest złożenie właściwie umotywowanego wniosku. Do każdego procesu trzeba się naprawdę dobrze przygotować. Szczególnie, jeśli w trakcie postępowania istnieje możliwość sięgnięcia po „wiedzę specjalną". Także z należytą starannością trzeba przygotowywać wnioski procesowe.
PC
Wynika z tego, że stale wszyscy powinniście się uczyć?
MK
Oczywiście. Sędziowie, adwokaci , prawnicy powinni być stale szkoleni - choćby po to, żeby nadążać za zmieniającą się rzeczywistością. Podam przykład.
Mamy oto proces lekarza oskarżonego o to, że wskutek błędu w sztuce lekarskiej zmarł jego pacjent. Procesy o błędy w sztuce lekarskiej są zawsze bardzo trudne- z uwagi na to, że sama sztuka lekarska to istotnie sztuka.
Oczywiście, żeby ustalić, czy pacjent zmarł istotnie z winy lekarza czy dlatego, ze taki był wyrok boski- powołano biegłego. Lekarza tej samej co oskarżony specjalizacji.
PC
I co?
MK
I to, że w trakcie rozprawy nierzadko jedynymi osobami, które tak naprawdę rozumiały o czym mowa był oskarżony i biegły. Reszta, czyli Sąd, obrona i prokurator momentami byli bezradni wobec opisów skomplikowanych procesów biochemicznych i ich ewentualnego wpływu na zdrowie pokrzywdzonego. Czyli, nie wiedzieli, jakie zadać pytanie, by upewnić się, że biegły ma rację, bądź też jej nie ma.
PC
Nie chce chyba Pan sugerować, że prawnicy mają studiować medycynę?
MK
Nie. Ale powinni przynajmniej starać się zdobywać elementarną wiedzę na temat spraw w których uczestniczą. Radzić się fachowców. Podam inny przykład . Otóż znam przypadki sędziów którzy starają się unikać orzekania w sprawach dotyczących przestępstw w ruchu drogowym...
PC
A to dlaczego?
MK
Dlatego, że nie mają prawa jazdy. Czapki z głów przed takimi ludźmi.
PC
A biegli? Co zrobić z tymi nierzetelnymi w konfrontacji z faktem , że ich rola procesowa wzrasta?
MK
Moim zdaniem, trzeba zwiększyć wymagania dla osób , które chcą biegłym sądowym zostać. Dziś jest to chyba zbyt łatwe. Wymaganie - ukończone 25 lat i odpowiednia wiedza z konkretnego zakresu tematyki- to zdecydowanie za mało.
PC
Co by Pan zrobił, gdyby to Pan decydował o nowych zasadach naboru?
MK
Pomyślałbym nad wprowadzeniem egzaminów dla takich kandydatów, które przeprowadzane by były przed komisjami , które składałyby się z wybitnych specjalistów z danej dziedziny . A następnie stałą kontrolę jakości pracy biegłych. Sędziowie powinni częściej sygnalizować prezesom sądów okręgowych przypadki nierzetelności wydawanych opinii. W wypadku potwierdzenia się przekonania sądu o braku zaufania do wiedzy, czy kompetencji takiej osoby, rozważyłbym jakiegoś rodzaju środki dyscyplinujące, ze skreśleniem z listy biegłych włącznie.
PC
Aż tak ostro?
MK
Tak. Rola biegłych jest w procesie na tyle istotna, że nie wolno pozwolić, żeby w wyniku nierzetelności biegłego ktokolwiek został niesłusznie skazany. I nie jest rozgrzeszeniem często słyszane sformułowanie, że to przecież sąd wydaje wyrok, a nie biegły.
PC
Znalazłby Pan sojuszników w przeprowadzeniu takiej reformy?
MK
Myślę, że na pewno. Nie tak dawno podczas rozprawy składałem wniosek o dopuszczenie opinii drugiego biegłego ( w tym przypadku chodziło o tzw. grafologa), ponieważ moim zdaniem pierwsza opinia była niewłaściwa.
Sąd przed podjęciem decyzji zapytał o zdanie prokuratora w sprawie mojego wniosku. Ten wstał i ku zaskoczeniu całej sali powiedział: „ popieram wniosek pana mecenasa, nie dlatego, że zgadzam się z uzasadnieniem merytorycznym, ale dlatego, że biegły, który sporządził opinię jest powszechnie znany ze swojej nierzetelności".
Mimo tego cały czas był na liście biegłych...
Dziękuję za rozmowę
