24.3.2005

Zespół
e-prawnik.pl

Zasada niedopuszczalności pomocy publicznej wyrażona w Traktacie wprowadzającym Wspólnotę Europejska, czyli w akcie prawnym uznanym za aktualną konstytucję zjednoczonej Europy, wynika z ogólnego kapitalistycznego założenia, że wszelka interwencja Państwa w gry wolnego rynku może się tylko źle skończyć – zachwieje wolną konkurencję, wpłynie na wymianę handlową między Państwami członkowskimi, doprowadzi do niekontrolowanej inflacji. Nie jest jednak tajemnicą, że w Unii Europejskiej są kraje bogatsze ale i biedniejsze, które mają w niektórych dziedzinach na starcie niewielkie szanse w zestawieniu z potężnymi przedsiębiorcami bogatych krajów, i dlatego właśnie (aby dać szansę słabszym) zdecydowano się dopuścić szereg wyjątków od ogólnego zakazu. Jednym z tych wyjątków, de facto sprawiającym, iż pomoc publiczna staje się powszechnie możliwa, jest pomoc publiczna de minimis. Nie oznacza to oczywiście, iż Państwo każdemu, kto się zwróci do jego organów bezwarunkowo udzieli wsparcia – trzeba się mocno postarać, niekiedy sporo cierpliwości stracić, a przede wszystkim znaleźć odpowiednie przepisy, aby uszczknąć coś z publicznej kasy dla swojej firmy.

Czym w ogóle jest pomoc publiczna?

Dla potrzeb tej porady wskazujemy, jakie warunki musi spełnić interwencja pieniędzy publicznych w sektor prywatny, aby została nazwana pomocą publiczną. Wsparcie musi zatem jednocześnie:

• być udzielane przez Państwo lub ze środków publicznych,

• mieć charakter selektywny, czyli uprzywilejowywać określonego lub określonych przedsiębiorców albo produkcję określonych towarów,

• grozić zakłóceniem lub zakłócać konkurencję oraz wpływać na wymianę handlową między krajami członkowskimi UE,

• przedsiębiorcy przysporzyć korzyść.

Zasadniczo Państwo udzielając pomocy nie zachowuje się jak liczący na zyski prywatny inwestor, lecz uruchamiając swe środki, bądź też rezygnując z nich, rzeczywiście pomaga nie posiadającemu własnych środków przedsiębiorcy. I wtedy mówimy o pomocy publicznej.

Czym jest pomoc publiczna de minimis?

Jeżeli powyższy test (pamiętajmy fundusze strukturalne też są pieniędzmi publicznymi!) dał pozytywną odpowiedź na pytanie o publiczny charakter planowanego wsparcia - przed naszą firmą jeszcze długa droga do publicznych pieniędzy.

Ta porada ma za zadanie istotnie ją skrócić. Jak wspomnieliśmy na wstępie pomoc de minimis jest wyjątkiem od ogólnego zakazu interwencji państwa. Komisja Europejska w świetle swoich doświadczeń uznała bowiem, że pomoc nie przekraczająca pułapu 100 tys. euro w okresie 3 lat nie wpływa na handel pomiędzy państwami członkowskimi i nie wypacza bądź nie zagraża zachwianiem równowagi konkurencyjnej. Reguła ta nie narusza możliwości otrzymania przez przedsiębiorstwo innej pomocy państwa zaaprobowanej przez Komisję. W przypadku pomocy de minimis nie ma znaczenia cel, jaki chcemy osiągnąć za pomocą publicznych środków (z punktu widzenia Komisji; oczywiście polski ustawodawca może chcieć wiedzieć na co przeznaczymy publiczny pieniądz). Najważniejszym i zarazem najtrudniejszym zagadnieniem przy okazji tego rodzaju pomocy będzie obliczenie wskazanego pułapu 100 tys. euro – przeliczenie pomocy oraz kumulacja jej wartości w ciągu trzech lat. Podmiot udzielający jest bowiem obowiązany ostrożnie sprawdzić, czy przyznanie nowej pomocy de minimis nie spowoduje przekroczenia pułapu de minimis.

W jakich branżach nie stosuje się zasad pomocy de minimis?

Ze względu na specyfikę pewnych gałęzi przemysłu, działalności gospodarczej Komisja Europejska stwierdziła, że nawet niewielkie kwoty pomocy mogłyby spowodować naruszenie reguł konkurencji. I tak wyjątku de minimis nie stosuje się do pomocy:

• udzielanej w sektorze transportu oraz w zakresie działalności związanej z produkcją, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych w Załączniku I do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (można go przeczytać pod niniejszą poradą),

• udzielanej dla działalności związanej z eksportem, jeżeli pomoc jest bezpośrednio związana z ilością eksportowanych produktów, utworzeniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnej lub innymi wydatkami bieżącymi związanymi z prowadzeniem działalności eksportowej, z wyjątkiem pomocy na pokrycie kosztów udziału w targach handlowych i badaniach lub usług konsultingowych przeprowadzanych w celu wprowadzenia nowego bądź istniejącego produktu na nowy rynek,

• uwarunkowanej pierwszeństwem użycia towarów produkcji krajowej.

Jak obliczać uzyskaną pomoc de minimis?

Udzielający pomocy jest zainteresowany w tym ile nasza firma otrzymała publicznych środków w formie dotacji – to nie znaczy, że o innych rodzajach pomocy mamy nie wspominać (np. pożyczkach, odroczeniach terminów płatności), ważne jest, aby każdy rodzaj pomocy tak przeliczyć, by uzyskać czystą wartość pomocy, czyli tyle, ile dostaliśmy od państwa. Dla przykładu jeżeli np. dostaniemy pożyczkę od Urzędu Pracy na rozpoczęcie działalności, to pomocy publicznej będzie tyle, o ile ta pożyczka jest korzystniejsza od pożyczek na zasadach rynkowych. Jeżeli zatem taka pożyczka będzie np. gorzej oprocentowana (ale łatwiej uzyskiwana) niż kredyt bankowy – to wtedy nie dostajemy żadnej pomocy publicznej od państwa w rozumieniu przepisów o takiej pomocy. Nie zależy to jednak od naszego śledztwa i uznania, czy przyznany środek jest korzystniejszy od środków rynkowych czy nie – do obliczania tzw. ekwiwalentów dotacyjnych służą określone rozporządzeniem rady ministrów (Dz. U. 2004 r., Nr 194, poz. 1983) wzory matematyczne. Jest tych wzorów kilkanaście nie sposób zatem każdego szczegółowo omawiać tym bardziej, że takie omówienia znajdują się w tym rozporządzeniu i nie jest trudno się w nim znaleźć. Dla ułatwienia jednak spróbujmy zrobić jeden przykład.

Sytuacja jest następująca: – dostajemy od gminy ulgę w postaci rozłożenia podatku od nieruchomości na raty. Termin płatności minął 31 stycznia, gmina zdecydowała się nam rozłożyć podatek na cztery raty płatne odpowiednio na koniec miesiąca poczynając od 30 września. Przyjmijmy, że podatek wynosił 400 zł, więc każda rata to 100 złotych. Zaglądamy do wspomnianego rozporządzenia, a tam wzór dla obliczenia ekwiwalentu dotacji brutto dla rozłożenia na raty zapłaty świadczenia pieniężnego stanowiącego środki publiczne wygląda następująco:

               KiLi (r - r0)

EDB = Σ ----------- ,

           365

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

Ki - kwotę raty podatku płatnego w danym okresie,

Li - liczbę dni od dnia następnego po upływie terminu płatności podatku do momentu płatności danej raty,

r - stopę referencyjną wyrażoną w ułamku dziesiętnym,

r0 - stopę naliczania opłaty prolongacyjnej lub odpowiednią stopę odsetek, wyrażoną w ułamku dziesiętnym.

Do niezbędnych danych potrzebna będzie więc nam jeszcze wartość stopy referencyjnej oraz stopy opłaty prolongacyjnej lub odpowiednią stopę odsetek. Wartość stopy referencyjnej można uzyskać na stronie internetowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – www.uokik.gov.pl (obecnie wynosi 7,62 %, natomiast wysokość opłaty prolongacyjnej, zgodnie z ordynacją podatkową jest stała i wynosi 50 % stawki odsetek za zwłokę, czyli 50 % z 16% = 8%). Może się zdarzyć, że organy podatkowe nie pobierają opłaty prolongacyjnej albo dodatkowych odsetek – wtedy r0 = 0. Tak założymy w tym przykładzie. Podstawiamy zatem do wzoru dane, dla pierwszej raty prezentują się następująco:

                   100 *242 (czyli liczba dni od 31.01 do 30.09) * (0,0762 – 0)

EDB =             Σ ------------------------------------------- = 5,05 zł

                      365

Dla drugiej raty wynik wyniesie: 5,70 zł, dla trzeciej 6,33zł, dla czwartej 6,97 zł. Po zsumowaniu wyjdzie nam, że wartość pomocy publicznej w formie rozłożenia na raty podatku wynosi 24,05 zł – kwota bardzo mała, niemniej nie istnieją dolne progi pozwalające na anulowanie nawet tak małej pomocy.

Jak kumulować pomoc de minimis?

Na takie pytanie trzeba będzie sobie odpowiedzieć, gdy organ do którego zwróciliśmy się z wnioskiem o pomoc publiczną, zapyta nas o wartość otrzymanej pomocy publicznej poniżej 100 tys. euro, w ciągu trzech lat od daty złożenia wniosku. Od dnia 31 maja 2004 roku podmioty udzielające takiej pomocy są zobligowane wystawiać beneficjentom zaświadczeń o udzielonej pomocy de minimis albo też zawrzeć wszelkie informacje z zaświadczenia (NIP udzielającego, datę udzielenia, wartość ekwiwalentu dotacji w euro i in.) w akcie przyznającym pomoc (w umowie, decyzji) i dlatego też za ten okres wystarczy przedstawić takie zaświadczenia.

Natomiast trudniej jest obliczyć pomoc otrzymaną przed tą datą – wbrew krążącym opiniom nie ulega ona wyzerowaniu – aż do 31 maja 2007 roku będziemy musieli organowi udzielającemu pomocy przedłożyć taką informację. Nie obowiązują już żadne oficjalne formularze na jakich taką informacje należy organowi przedłożyć; można korzystać z dotychczasowych druków, można sporządzić własną tabelkę np. taką jaką poniżej przedstawiamy. Aby dobrze wytłumaczyć jak oblicza się pomoc publiczną de minimis za okres trzech ostatnich lat najlepiej będzie posłużyć się przykładem oraz de facto sięgnąć 6 lat wstecz. A zatem przyjmijmy następujący stan faktyczny.

Tabela zawiera zestawienie pomocy, otrzymanej przez przedsiębiorcę od początku jego działalności

Dla uproszczenia przyjęto zapis otrzymanej pomocy w euro.

Załóżmy, że jako przedsiębiorca występujemy z wnioskiem o udzielenie pomocy de minimis w dniu 1 lutego 2005 roku - trzeba zatem sprawdzić, czy w okresie ostatnich trzech lat poprzedzających dzień złożenia wniosku otrzymaliśmy pomoc de minimis i jeśli tak, to w jakiej kwocie. Zgodnie z powyższą tabelą, w okresie ostatnich 3 lat poprzedzających dzień złożenia wniosku o udzielenie pomocy publicznej, otrzymaliśmy pomoc publiczną w łącznej wysokości 115 tys. € (od 01.02.2002 r. do 01.02.2005 r.). To jednak wcale nie oznacza, ze przekraczamy próg 100 tys. euro. Zgodnie z obowiązującym przepisem trzeba będzie zbadać, który z przypadków pomocy udzielonej w tym okresie spełniał będzie warunki pomocy de minimis, tzn. w momencie udzielania nie przekraczał wartości 100 tys. € wraz z pomocą udzieloną przedsiębiorcy 3 lata wstecz oraz nie podlegał obowiązkowi opiniowania przez Prezesa UOKiK.

W pierwszej kolejności badamy pomoc udzieloną w dniu 17.05.2002 r. w wysokości
20 tys. €. Pomoc ta, łącznie z pomocą otrzymaną przez przedsiębiorcę w okresie ostatnich
3 lat poprzedzających dzień jej udzielenia (17.05.1999 r. - 17.05.2002 r.) nie przekroczyła kwoty 100 tys. €. W związku z tym należy uznać, iż w momencie jej udzielania spełniała ona warunki pomocy de minimis.

W dalszej kolejności sprawdzamy pomoc udzieloną w dniu 30.08.2002 r. w wysokości
35 tys. €. Łącznie z pomocą otrzymaną przez przedsiębiorcę w ciągu 3 ostatnich lat (30.08.1999 r. -30.08.2002 r.) przekroczyła ona kwotę 100 tys. € (125 tys. €). W związku
z tym nie spełnia warunku pomocy de minimis i dlatego tej kwoty nie można brać pod uwagę przy sumowaniu pomocy za 3 ostatnie lata.

Kolejnym przypadkiem jest pomoc udzielona w dniu 10.02.2003 r. w wysokości 10 tys. €. Wraz z pomocą otrzymaną przez przedsiębiorcę w okresie ostatnich 3 lat poprzedzających dzień jej udzielenia (10.02.2000 r. - 10.02.2003 r.) stanowi ona kwotę 95 tys. € i spełnia warunek zawarty w ustawie. Dlatego zalicza się ją do pomocy de minimis.

Następna pomoc została udzielona w dniu 01.11.2003 r. w wysokości 5 tys. € i łącznie
z pomocą otrzymaną przez przedsiębiorcę w okresie ostatnich 3 lat poprzedzających dzień jej udzielenia (01.11.2000 r. – 01.11.2003 r.) stanowiła wartość 95 tys. €. Jednak w tym przypadku nie zalicza się tej pomocy do pomocy de minimis, gdyż została ona udzielona na podstawie programu pomocowego, czyli na podstawie programu pozytywnie zaopiniowanego przez Prezesa UOKiK na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy (listę takich programów pomocowych można znaleźć na stronie www.uokik.gov.pl). Zgodnie z zapisem nowej ustawy do pomocy de minimis zalicza się wyłącznie pomoc indywidulaną udzielona na podstawie indywidualnej decyzji, a nie na podstawie programu pomocowego. W kolejnych 2 przypadkach, na dzień udzielenia pomocy, jej wartość łącznie z pomocą udzieloną 3 lata wstecz, zawsze przekraczała wartość 100 tys. € (odpowiednio 105 tys. € dla pomocy z dnia 23.05.2004 r. i 115 tys. € dla pomocy z dnia 9.10.2004 r). W związku z tym żaden z tych przypadków nie spełnia warunków pomocy de minimis i dlatego nie będzie brany pod uwagę przy sumowaniu całej pomocy za 3 lata.

Podsumowując, z kwoty 115 tys. € stanowiącej pomoc, jaką przedsiębiorca otrzymał w okresie ostatnich 3 lat poprzedzających dzień złożenia wniosku o udzielenie pomocy publicznej, warunki pomocy de minimis spełnia tylko pomoc udzielona w dniu 17.05.2002 r. w wysokości 20 tys. € i pomoc udzielona w dniu 10.02.2003 r. w wysokości 10 tys. €. W związku z tym przedsiębiorca na dzień złożenia wniosku otrzymał pomoc de minimis w łącznej wysokości 30 tys. €. Zatem, może on otrzymać pomoc de minimis do wysokości 70 tys. €. Pomoc ta będzie dozwolona i nie będzie wymagała notyfikacji do Komisji Europejskiej.

Co oznacza czasowy charakter pomocy de minimis?

Komisja Europejska mając na uwadze sprzeczność pomocy publicznej z zasadami wolnego rynku uznała, że dopuszczenie tej nawet nieznaczącej pomocy publicznej będzie miało charakter czasowy. Ustalono, że regulacja dopuszczająca pomoc publiczna de minimis traci moc z dniem 31 grudnia 2006 roku, również polski odpowiednik – rozporządzenie rady ministrów z dnia 21 kwietnia 2004 roku - straci swoją moc z dniem 1.06.2007 r. Czasowość tych regulacji dyktowana jest, jak już wspomniano, koniecznością rewizji interwencjonizmu państwowego. Zatem kto ma plany i pomysły dla swojej firmy, ale brakuje mu pieniędzy - niech się o wsparcie państwa stara póki można, gdy tylko pojawia się taka możliwość (np. program konkurencyjność, pomoc dla małych i średnich firm, czy pomoc w ramach zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego – więcej informacji na ten temat można uzyskać w ministerstwie gospodarki – tel. kontaktowe dostępne na stronie internetowej http://www.mgpips.gov.pl/).

Pamiętaj że:

• Pomoc publiczną de minimis można otrzymać jeżeli łącznie z planowaną pomocą, w ciągu ostatnich trzech lat od daty planowanego udzielenia tej pomocy uzyskaliśmy pomoc de minimis w wysokości poniżej progu 100 tys. euro.

• W niektórych sektorach nie będzie można otrzymać tej nieznacznej pomocy, gdyż w uznaniu Komisji Europejskiej, nawet takie nieznaczne wsparcie może zachwiać równowagę w tych sektorach (transport, eksport i in. – patrz załącznik do porady).

• Niezależnie jak zostanie nazwany środek pomocy (rozłożenie na raty, odroczenie terminu płatności podatku, kredyt) pomocą będzie albo po prostu wartość dotacji (umorzenia) albo ekwiwalent takiej dotacji, który wskazuje rzeczywistą wartość udzielonej pomocy,

• Warto nauczyć się obliczać ekwiwalenty dotacji oraz kumulację otrzymanej pomocy d minimis. Ekwiwalenty przedsiębiorca nawet musi umieć obliczyć, natomiast samodzielne obliczenie kumulacji pozwoli ocenić, czy w ogóle mamy szansę na pomoc de minimis i czy ponosić jakieś koszty przy zabieganiu o nią.

• Na beneficjencie pomocy de minimis, w związku z koniecznością monitorowania pomocy, ciąży obowiązek sporządzania okresowych sprawozdań z udzielonej pomocy. Bliżej o tym obowiązku piszemy w poradzie Czym jest pomoc publiczna dla przedsiębiorców w Unii Europejskiej

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 roku o postępowaniu w spawach z zakresu pomocy publicznej (Dz. U. 2004 r., Nr 123, poz. 1291 ze zmianami),

• Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską – art. 87 i nast.,

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków w zakresie niektórych ulg i zwolnień podatkowych w ramach pomocy de minimis (Dz. U. 2004 r., Nr 94, poz. 900),

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie szczegółowego sposobu obliczania wartości pomocy publicznej udzielanej w różnych formach (Dz. U. 2004 r., Nr 194, poz. 1983).

ZAŁĄCZNIK I

LISTA, o której mowa w artykule 32 Traktatu CZ I

CZ II