Odpowiedź prawnika: Zrzeczenie się praw autorskich
Powyższa regulacja znajduje się w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994 r. Nr 24 poz. 83 z późn. zm.). Prawo autorskie wyróżnia dwa rodzaje praw: autorskie prawo materialne oraz autorskie prawo osobiste. Zgodnie z założeniami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, autorskie prawa majątkowe oraz autorskie prawa osobiste, powstają z chwilą ustalenia utworu (np. artykułu). Powstanie ochrony prawnoautorskiej nie zależy od spełnienia jakichkolwiek formalności, czyli np. dokonania rejestracji dzieła, umieszczania odpowiednich adnotacji, noty copyrightowej, czy wreszcie rejestracji wzoru przemysłowego. Naruszenie ingerujące w autorskie prawa majątkowe lub autorskie prawa osobiste, mogą pociągać za sobą odpowiedzialność zarówno cywilna jak i karną.
Autorskie prawo majątkowe wiąże się z materialną eksploatacją utworu. Co do zasady, pierwotnym dysponentem tego prawa jest twórca utworu (autor artykułu). Przysługuje mu wyłączne prawo do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji. Majątkowe prawa autorskie dotyczą korzystania z dzieła w różny sposób. Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy. Nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. Przejawiać się to może na dwóch rożnych płaszczyznach - umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowy licencyjnej na korzystanie z tych praw (wyłącznej lub niewyłącznej). Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu (licencja), obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione (np. publikacja w internecie, prasie drukowanej, itp.). Zarówno dla umów przenoszących prawo jak i umów licencyjnych wyłącznych ustawa przewiduje wymóg formy pisemnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności (odpowiednio art. 53 i art. 67 ust. 5 prawa autorskiego). W odniesieniu do umów licencyjnych wyłącznych wymóg formy pisemnej wiązany jest jedynie z licencjami o „silniejszej" wyłączności, tj. obejmujących również zobowiązanie do niekorzystania z utworu przez licencjodawcę (autora). Umowy licencyjne niewyłączne, podobnie jak umowy licencyjne o „słabszej" wyłączności (dopuszczające korzystanie z utworu przez samego licencjodawcę) mogą być zawarte w dowolnej formie, w tym ustnie (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 19 listopada 2002 r., V KKN 323/01, niepubl.). Stąd możliwe jest zawarcie umowy licencyjnej niewyłącznej przez każde takie działanie licencjodawcy i licencjobiorcy, które w dostateczny sposób ujawnia ich wolę zawarcia umowy. Ponadto zaznaczyć należy, iż przepisy prawa autorskiego nie wyłączają możliwości przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworów mających powstać w przyszłości. Możliwe jest to w drodze stosowania art. 155 § 2 kodeksu cywilnego w związku z art. 555 kodeksu cywilnego. Dopuszczalna jest umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworów mających powstać w przyszłości, jeżeli tylko nie obejmuje ona całego przyszłego dorobku twórczego autora (tak Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 4 kwietnia 2001, I ACa 72/01, OSA 2002, nr 2, poz. 6).
Natomiast autorskie prawa osobiste wiążą się z niematerialnym aspektem praw autorskich. Prawa te należą do twórcy (współtwórców) utworu. Prawa te chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Tak więc nie podlegają one dziedziczeniu i nie mogą one przejść na osobę trzecią w żadnym wypadku. Prawa osobiste przejawiają się m.in. w prawie twórcy do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Problem zgody dysponenta praw osobistych na naruszenie tych praw lub na zobowiązanie do nie korzystania z nich (np. podpisywania artykułu własnym nazwiskiem), jest wielce sporny w nauce przedmiotu. Naszym zdaniem samo wyrażenie przez twórcę zgody na wykonywanie przynależnych mu autorskich praw osobistych nie musi stać w sprzeczności z zerwaniem więzi twórcy z utworem, skoro taką właśnie wolę wyraził sam twórca. Zatem autor artykułu skutecznie może zobowiązać się do opublikowania swojego utworu anonimowo. Twórca dysponuje prawem swobodnego oznaczenia własnego utworu. Artykuł 16 ust. 2 prawa autorskiego nadaje twórcy uprawnienie do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, albo do udostępniania go anonimowo.
