Nowelizacja ustawy o współpracy rozwojowej

Nowelizacja przepisów zakłada stworzenie systemowego rozwiązania umożliwiającego Bankowi Gospodarstwa Krajowego (BGK) funkcjonowania jako banku rozwojowego na arenie międzynarodowej oraz utworzenia w BGK Finansowego Instrumentu Współpracy Rozwojowej (FIWR). Zmiany umożliwią BGK ubieganie się o środki europejskie na wsparcie procesów modernizacji oraz odbudowy Ukrainy, a polscy przedsiębiorcy uzyskają bezpośredni dostęp do bieżącej informacji o finansowanych projektach rozwojowych na terenie Ukrainy i możliwościach uzyskania wsparcia w ich realizacji.

Co przewiduje ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o zmianie ustawy o współpracy rozwojowej oraz niektórych innych ustaw?

Zasadniczym celem ustawy jest uzupełnienie katalogu zadań Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) o realizowanie współpracy rozwojowej, o której mowa w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1384).

Obecnie przez współpracę rozwojową rozumie się ogół działań podejmowanych przez organy administracji rządowej w celu udzielania państwom rozwijającym się lub ich społeczeństwom, zgodnie z zasadą solidarności międzynarodowej:

1.  pomocy rozwojowej polegającej w szczególności na:

a) promowaniu i wspieraniu rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, w tym rozwoju parlamentaryzmu, zasad dobrego rządzenia i przestrzegania praw człowieka,

b) wspieraniu ich trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego, podejmowaniu działań zmierzających do redukcji ubóstwa i poprawy stanu zdrowia ludności oraz podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ludności;

2.  pomocy humanitarnej udzielanej państwom rozwijającym się lub w wyjątkowych wypadkach innym państwom, polegającej w szczególności na zapewnieniu pomocy, opieki i ochrony dla ludności, która została poszkodowana w wyniku konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych lub innych kryzysów humanitarnych spowodowanych przez naturę lub człowieka (art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej).

Ponadto przez współpracę rozwojową rozumie się także działania edukacyjne na rzecz podniesienia świadomości i zrozumienia problemów globalnych oraz współzależności między państwami (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej).

Nowelizacja dookreśla, że przez współpracę rozwojową będzie rozumieć się także działania podejmowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego w celu udzielania państwom rozwijającym się lub ich społeczeństwom, zgodnie z zasadą solidarności międzynarodowej, polegające w szczególności na promowaniu i wspieraniu rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, w tym rozwoju parlamentaryzmu, zasad dobrego rządzenia i przestrzegania praw człowieka, jak również polegające na wspieraniu ich trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego, podejmowaniu działań zmierzających do redukcji ubóstwa i poprawy stanu zdrowia ludności oraz podnoszenia poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ludności.

Jak wskazano w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy obecnie polska pomoc skupia się przede wszystkim na działaniach niosących wsparcie w zapewnieniu dobrego rządzenia oraz demokratyzacji i praw człowieka, a także transformacji systemowej, w mniejszym stopniu podejmuje działania w obszarze pobudzania wzrostu gospodarczego oraz reform społeczno-gospodarczych państw-biorców pomocy. Współczesne trendy w ramach współpracy rozwojowej zakładają znaczący udział instytucji o charakterze banków rozwoju, wykorzystywanych szeroko przez państwa członkowskie UE, będące głównymi podmiotami implementującymi instrumenty współpracy rozwojowej, do prowadzenia projektów rozwojowych, co do zasady o charakterze niewiązanym (Niemcy – Kreditanstalt fur Wiederaufbau, Francja – Agence française de développement, Włochy – Cassa Depositi e Prestiti). Zwrócono także uwagę, że potrzebę opisania instytucjonalnej roli BGK w realizacji zadań z zakresu współpracy rozwojowej, w tym warunków pozyskiwania środków na realizację tych zadań, pokazała m.in. sytuacja związana z kryzysem humanitarnym spowodowanym wojną w Ukrainie i działaniami podejmowanymi przez Polskę w celu łagodzenia skutków tego kryzysu oraz w obszarach odnoszących się do pomocy rozwojowej.

Co do zasady bezpośrednimi beneficjentami finansowania w ramach współpracy rozwojowej będą podmioty z kraju będącego beneficjentem współpracy rozwojowej. W roli zaś inwestorów, wykonawców, podwykonawców, dostawców technologii czy różnego rodzaju usług specjalistycznych, w tym w zakresie doradztwa czy nadzoru, będą mogły wystąpić polskie przedsiębiorstwa. Ponadto podkreślono, że BGK, jako jedyna instytucja finansowa w Polsce, posiada akredytację Komisji Europejskiej (tzw. pillar-assesment).

Dzięki zaangażowaniu BGK bieżąca informacja o finansowanych projektach zagranicznych będzie dostępna na miejscu, umożliwiając aktywne wykorzystywanie dostępnych instrumentów rozwojowych. Bliskość geograficzna i infrastruktura komunikacyjna w połączeniu z preferencyjnym finansowaniem umożliwią aktywne wejście na rynek ukraiński oraz uczestniczenie w procesie odbudowy na zbliżonych lub lepszych warunkach, jak przedsiębiorstwa z innych państw.

Ustawa z dnia 20 marca 2025 r. o zmianie ustawy o współpracy rozwojowej oraz niektórych innych ustaw dokonuje zmian w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1384), które mają na celu:

• umożliwienie uczestnictwa BGK w realizowaniu współpracy rozwojowej,
• dookreślenie, że przez współpracę rozwojową rozumie się także działania, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o współpracy rozwojowej, podejmowane przez BGK, na zasadach określonych w dodawanym rozdziale 5a,
• utworzenie w BGK Finansowego Instrumentu Współpracy Rozwojowej (FIWR) oraz określenie zasad jego funkcjonowania,
• nałożenie na ministra właściwego do spraw zagranicznych obowiązku, w zakresie współpracy rozwojowej, gromadzenia i przetwarzania, obok otrzymanych od organów administracji rządowej informacji statystycznych dotyczących środków publicznych przeznaczanych na wydatki i rozchody publiczne kwalifikowane jako współpraca rozwojowa, także informacje przekazanych przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych o wykonaniu planu rzeczowo-finansowego FIWR,
• określenie, że środki FIWR będą pochodzić z budżetu państwa, ze środków bezzwrotnych lub zwrotnych pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, od międzynarodowych instytucji finansowych, agencji rozwojowych państw trzecich lub innych podmiotów, z odsetek od wolnych środków w złotych przekazanych w depozyt albo wolnych środków w walutach obcych ulokowanych w bankach, z odsetek od instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, z opłat lub prowizji pobieranych od instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, z egzekucji należności z tytułu instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, ze zwrotu środków wypłaconych z FIWR, z dodatnich różnic kursowych lub innych dochodów powstałych z tytułu przewalutowania środków FIWR, z darowizn lub zapisów oraz z innych tytułów niż wymienione powyżej,
• wskazanie, że środki FIWR będzie przeznaczać się na finansowanie lub współfinansowanie współpracy rozwojowej BGK, wypłatę BGK zryczałtowanego wynagrodzenia z tytułu obsługi FIWR w wysokości określonej w umowie, pokrycie opłat i podatków należnych z tytułu wykorzystywania instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, pokrycie kosztów różnic kursowych lub innych kosztów powstałych z tytułu przewalutowania środków FIWR, pokrycie kosztów egzekucji wierzytelności z tytułu instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, pokrycie kosztów pozyskania od podmiotów trzecich zabezpieczenia instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, zwrot BGK środków własnych przeznaczonych na finansowanie instrumentów w części, w której należności powstałe z tytułu ich wykorzystania nie zostały spłacone i BGK nie zaspokoił swoich roszczeń w drodze egzekwowania innych zabezpieczeń, zwrot BGK środków własnych przeznaczonych na finansowanie zobowiązań z tytułów instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR wraz z wynagrodzeniem z tytułu tego finansowania oraz inne wydatki określone w planie rzeczowo-finansowym FIWR,
• wskazanie, że w przypadku gdy poziom środków FIWR będzie niewystarczający do ich pokrycia, minister właściwy do spraw finansów publicznych przekaże do FIWR środki niezbędne do terminowego pokrycia jego wydatków,
• określenie sposobów lokowania wolnych środków FIWR, tj. wolne środki FIWR w złotych BGK będzie lokował wyłącznie w formie depozytu, o którym mowa w art. 78b ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, zaś wolne środki FIWR w walutach obcych BGK będzie mógł lokować w bankach,
• umożliwienie realizowania współpracy rozwojowej BGK z wykorzystaniem instrumentów także z udziałem banków lub instytucji finansowych, działających lub planujących działalność w państwach rozwijających się,
• uregulowanie trybu opracowywania i zatwierdzania planu rzeczowo-finansowego FIWR. Przekazywanie środków budżetu państwa do FIWR oraz ich wydatkowanie odbywać się będzie na podstawie rocznego planu rzeczowo-finansowego zatwierdzonego przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw zagranicznych w terminie do dnia 31 lipca roku poprzedzającego rok, w którym ten plan ma obowiązywać,
• upoważnienie ministra właściwego do spraw finansów publicznych, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw zagranicznych, do zawarcia z BGK umowy dotyczącą obsługi FIWR.

Umowa powinna określić w szczególności warunki wykorzystywania instrumentów finansowanych lub współfinansowanych ze środków FIWR, wysokość zryczałtowanego wynagrodzenia należnego BGK z tytułu obsługi FIWR oraz sposób i termin jego wypłaty.

Ponadto ustawa dokonuje zmian także w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. z 2024 r. poz. 1646, 1685 i 1863 oraz z 2025 r. poz. 146 i 222) oraz w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o Banku Gospodarstwa Krajowego (Dz.U. z 2024 r. poz. 441
i 834).

Maksymalny limit wydatków budżetu państwa będących skutkiem finansowym omawianej ustawy będzie wynosił w 2025 r. – 263,3 mln zł; w 2026 r. – 166,5 mln zł; w 2027 r. – 306,1 mln zł; w 2028 r. – 170,4 mln zł; w 2029 r. – 157,3 mln zł; w 2030 r. – 125,1 mln zł; w 2031 r. – 104,6 mln zł; w 2032 r. – 75,7 mln zł; w 2033 r. – 46,8 mln zł; zaś w 2034 r. – 43,9 mln zł.

Kiedy wejdzie w życie?

Ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl