Skutki upadłości co do innych postępowań sądowych i administracyjnych - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

Moment ogłoszenia upadłości może skutkować zawieszeniem postępowania sądowego, administracyjnego, egzekucyjnego, czy nawet polubownego, gdy toczą się one w stosunku do masy upadłości. Czy jednak zawsze postępowanie upadłościowe będzie skutkowało zawieszeniem? A jeżeli nie, to czy upadły będzie miał możliwość występowania przed sądem jako strona procesu?

Kiedy postępowanie będzie zawieszone?

Postępowanie sądowe

Postępowanie cywilne będzie obligatoryjnie zawieszone, gdy w stosunku do strony zostało wszczęte postępowanie upadłościowe, a spór dotyczy przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości. Sąd zawieszając to postępowanie działa z urzędu.

Co oznacza „wszczęcie postępowania upadłościowego”? Jak stwierdził Sąd Apelacyjny (I ACr 1/96; OSA 1997/1/5) w postanowieniu z dnia 7 lutego 1996 r. zawieszenie postępowania wszczętego przed ogłoszeniem upadłości następuje z chwilą ogłoszenia upadłości. A zatem postępowanie, które się toczyło w stosunku do strony, co do której ogłoszono upadłość będzie z tym momentem zawieszone, jeżeli dotyczyło przedmiotu wchodzącego w skład masy upadłości.

Należy zaznaczyć, że w niektórych wypadkach nie będzie konieczności zawieszenia rozprawy po ogłoszeniu upadłości – przykładowo:

• jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło po zamknięciu rozprawy, to wtedy nie będzie skutkowało zawieszeniem postępowania.
• ogłoszenie upadłości pozwanego pracodawcy nie powoduje konieczności zawieszenia postępowania wówczas, gdy przedmiotem sporu jest wyłącznie roszczenie o przywrócenie do pracy. Postępowanie w takiej sprawie winno być kontynuowane przeciwko syndykowi. Gdyby roszczenie o przywrócenie do pracy przekształcało się w roszczenie pieniężne (odszkodowanie), to konieczność zawieszenia postępowania nie budziłaby wątpliwości. W sprawie o przywrócenie do pracy spór nie dotyczy przedmiotu należącego do masy.
• postępowanie w sprawie, wszczętej przeciwko upadłemu przed ogłoszeniem upadłości o wierzytelność, która uległa zgłoszeniu do masy, może być podjęte przeciwko syndykowi, jednak tylko w tym przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym sędzia-komisarz nie uznał wierzytelności, albo gdy na skutek sprzeciwu sąd odmówił uznania.

Postępowanie administracyjne

Organ administracji publicznej zawiesza postępowanie w razie utraty przez stronę lub przez jej ustawowego przedstawiciela zdolności do czynności prawnych.

Postępowanie polubowne

Mimo braku stosownego przepisu prawnego co do zawieszenia czy wstrzymania rozpoznania sprawy przed sądem polubownym nie powinno budzić wątpliwości, że postępowanie także przed tym sądem przeciwko upadłemu nie może się toczyć w okresie postępowania upadłościowego, jeżeli przedmiot sporu wchodzi do masy upadłości. W takim wypadku postuluje się by w drodze analogii zawieszać postępowanie z urzędu. Kwestii ta powinna być regulowana w regulaminach postępowania przed sądami polubownymi (arbitrażowymi).

Jeżeli postępowanie się toczy...

Jak widać w niektórych wypadkach postępowanie nie ulega zawieszeniu i nadal się toczy. Z momentem ogłoszenia upadłości upadły traci na rzecz syndyka prawo do zarządzania oraz dysponowania swoją nieruchomością. Z tego względu prawo upadłościowe stanowi, że upadły nie może być stroną w znaczeniu procesowym w postępowaniu sądowym, administracyjnym, a nawet w postępowaniu przed sądem polubownym odnośnie majątku, który wchodzi w skład masy upadłości.

A zatem postępowanie sądowe lub administracyjne dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości może być dalej prowadzone (jeżeli toczyło się jeszcze przed ogłoszeniem upadłości) lub wszczęte, jeżeli zaistnieje taka konieczność jedynie przez syndyka. Syndyk może wystąpić w postępowaniu zarówno jako strona powodowa, jak i pozwana. Syndyk występuje w postępowaniu, jako tzw. strona zastępcza, co oznacza, że chociaż występuje we własnym imieniu, to nie działa na własny rachunek. Syndyk działa bowiem na rachunek masy upadłości – sama masa, mimo że jest przedmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie może być ich podmiotem.

Czy upadły traci zdolność sądową po ogłoszeniu upadłości?

Nie. Upadły nie traci zdolności sądowej w momencie ogłoszenia upadłości. Zdolność sądowa jest to określenie, że dana osoba (fizyczna lub prawna) z pewnym momentem staje się podmiotem praw i obowiązków – jest to odzwierciedlenie zdolności prawnej i daje jednostce możliwość bycia stroną w znaczeniu materialnym. Syndyk jest zatem po ogłoszeniu upadłości stroną w znaczeniu procesowym (jest zastępcą pośrednim – działa na rzecz zastąpionego, ale w imieniu własnym), a upadły jest stroną w znaczeniu materialnym.