Kiedy dziecko powinno przyczyniać się do utrzymania domu?

18.3.2011

Sytuacja, kiedy dziecko obowiązane jest do przyczyniania się do utrzymywania rodziny, należy do rzadkości. Na gruncie polskiego prawa rodzinnego, to na rodzicach spoczywa obowiązek przyczyniania się o zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Każdy z nich powinien dotrzymywać swoich obowiązków według swoich sił oraz możliwości zarobkowych; zadośćuczynić temu obowiązkowi można także poprzez osobiste wychowywanie dzieci oraz wykonywanie prac we wspólnym gospodarstwie domowym. Rodzice kierują się głównie dobrem dziecka, powinni czynić wszelkie starania, aby zapewnić normalny rozwój swojemu potomstwu. W trudnej sytuacji materialnej i społecznej mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Niemniej jednak w pewnych sytuacjach, materialne wspieranie przez dziecko swoich rodziców będzie wskazane nie tylko ze względu na ciężką sytuacje materialną całej rodziny, ale i ze względu na zasady współżycia społecznego. Zdarza się bowiem, że dziecko po osiągnięciu pełnoletniości nabywa większą zdolność zarobkową niż jego starzejący się rodzice i dlatego powinno poczuwać się do zaspokajania części potrzeb swojej najbliższej rodziny, choćby nawet jego rodzice nie mieli kłopotów finansowych.

Jakie dziecko ma obowiązki względem swojej rodziny?

Dziecko obowiązane jest do wzajemnego wspierania się ze swoimi rodzicami, niezależnie od ich statusu majątkowego. Ten ogólny obowiązek może przybrać w rzeczywistości bardzo różnorodne kształty. Konkretne sytuacje życiowe rodzą w stosunkach między rodzicami a dziećmi konkretne obowiązki. Można zatem wskazać, że dziecko ma obowiązek:

szczególnie troszczyć się o rodzica w razie choroby,
wykazywać szczególną troskliwość w wypadku niepowodzeń życiowych lub załamań natury psychicznej,
to, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie. Pomoc ta odnosi się do gospodarstwa domowego oraz rolnego, przy czym należy pamiętać, że rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Dlatego też pomoc ta nie powinna stać na przeszkodzie w odpowiednim rozwoju dziecka.

Obowiązki te trwają przez całe życie - nie zależą od tego, czy rodzice stanowią małżeństwo, czy dziecko jest pełnoletnie czy małoletnie, a także od tego, czy rodzicom przysługuje władza rodzicielska.

Kiedy dziecko powinno przyczyniać się do kosztów utrzymywania rodziny?

Z obowiązku wzajemnego wspierania się wynikają nie tylko osobiste obowiązki między rodzicami i dziećmi, ale i majątkowe. O ile ze strony rodziców obowiązek utrzymywania swoich dzieci jest oczywisty i świadomość jego w społeczeństwie jest powszechna, o tyle rodzice nie zawsze wiedzą, że ich dziecko w pewnych sytuacjach powinno wnosić jakieś środki do domowego budżetu. Majątkowy obowiązek wspierania rodziców pojawia się jednak tylko wtedy, gdy dziecko posiada dochody z własnej pracy. Pamiętać przy tym należy o kilku kwestiach.

Ponieważ nie jest to obowiązek dziecka o charakterze alimentacyjnym, rodzice mogą wymagać dokładania się dziecka do utrzymywania rodziny niezależnie od swojej sytuacji majątkowej,
Dziecko winno spełniać ten obowiązek tylko w sytuacji, gdy samodzielnie podjęło pracę i zamieszkuje razem z rodzicami,
W sytuacji, gdy dziecko kontynuuje naukę, rodzice zobowiązani są zapewnić mu środki utrzymania, aż do skończenia edukacji. Natomiast wówczas, gdy po ukończeniu obowiązkowej edukacji dziecko nie podejmuje dalszej nauki, rodzice mogą domagać się, aby znalazło sobie pracę i wykonywało swój materialny obowiązek wspierania ich w prowadzeniu gospodarstwa domowego,
Należy pamiętać, iż poza przypadkami przyuczania do zawodu, zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła szesnastu lat. Gdyby jednak dziecko zostało nielegalnie zatrudnione, nie osiągnąwszy jeszcze prawem wskazanego wieku, uznać należy, iż pobieranie od niego środków na utrzymanie rodziny w takiej sytuacji, byłoby próbą obejścia prawa.
Nie można oczywiście wykluczyć takich przypadków w rzeczywistości, np. samotna matka wychowuje sześcioro dzieci i prosi o wsparcie najstarszego, 15 – letniego syna, pracującego „na czarno”. Z moralnego punktu widzenia oczywiście nie może tu być mowy o jakimkolwiek naruszeniu reguł słusznego postępowania, niemniej jednak sądowe dochodzenie obowiązku łożenia na utrzymanie, nie będzie możliwe.

Niealimentacyjny (czyli niezależny od niedostatku rodziców) obowiązek przyczyniania się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny dotyczyć będzie najczęściej dorosłych, pracujących dzieci – nie należy zapominać, że jesteśmy dziećmi swoich rodziców, aż do końca życia. Jednakowoż, należy jeszcze raz podkreślić, że ten materialny obowiązek wspierania swoich rodziców, jest aktualny dopóki, dopóty dziecko zamieszkuje u rodziców.

Kiedy jeszcze rodzice mogą od dziecka wymagać dokładania się do utrzymania?

Wyżej wskazane obowiązki dziecka wobec rodziców, czyli własnej, tzw. małej rodziny, polegające na osobistym oraz materialnym wspieraniu się wewnątrz tej podstawowej komórki społecznej, wynikały wprost z bycia jej członkiem i nie zależały od tego, czy między stanem majątkowym dziecka i rodziców zachodzą jakieś różnice. Rodzice jednak, niezależnie od tego, czy dziecko u nich zamieszkuje czy nie, będą mogli prosić (a następnie dochodzić przed sądem) swoje dziecko o pomoc wtedy, gdy znajdą się w ciężkiej sytuacji materialnej.
Zgodnie z obowiązującym prawem obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Zatem, gdy rodzice popadli w niedostatek, mogą w pierwszej kolejności dochodzić od dzieci środków na zaspokojenie swoich potrzeb. Zagadnienie rozmiaru niedostatku uprawnionych rodziców sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: jakiego rodzaju potrzeb nie są oni w stanie pokryć. Otóż przez usprawiedliwione potrzeby rozumie się nie tylko te elementarne, polegające na zapewnieniu minimum egzystencji, ale także te, które stwarzają normalne warunki bytowania, odpowiadające wiekowi, stanowi zdrowia.

Uprawnionymi do alimentów od swojego dziecka są zatem ci rodzice, którzy podejmując działania, nie potrafią uczynić zadość tym potrzebom.

Aby jednak zobowiązane z tytułu alimentów wobec swoich rodziców dziecko, mogło rzeczywiście zadośćuczynić temu obowiązkowi, musi posiadać majątek, z którego może wesprzeć będących w potrzebie rodziców. Bierze się wówczas pod uwagę nie tylko rzeczywiste możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego, a więc wszelkiego rodzaju dochody jakie posiada, ale przy ustalaniu zakresu obowiązku alimentacyjnego prognozuje się, ile zobowiązany mógłby uzyskiwać za pracę, gdyby w pełni wykorzystał swoje możliwości zarobkowe.

Obowiązek alimentacyjny spoczywa także na dzieciach wobec małżonków swoich rodziców, czyli wobec tzw. przybranych rodziców. Uprawnionymi w tej kategorii będą zatem ojczym i macocha, jeśli przyczyniali się do wychowania i utrzymania dziecka – będą oni mieli zasadne roszczenie względem tegoż dziecka, gdy odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Nie można bowiem wykluczyć, że dojdzie do sytuacji, iż to pasierb będzie dysponował majątkiem, a powinowaci zniedołężnieją i popadną w biedę.

Pamiętaj, że:

Zobowiązanymi do utrzymywania rodziny są przede wszystkim rodzice,
Dzieci bezwarunkowo przez całe życie mają obowiązek wspierać się ze swoimi rodzicami, niezależnie od tego, czy są oni małżeństwem i czy są bogaci lub biedni,
Pracujące i zamieszkujące u rodziców dzieci mają materialny obowiązek przyczyniania się do utrzymywania domu,
Obowiązek przyczyniania się do utrzymywania domu nie jest zależny od sytuacji finansowej rodziców,
Gdy dzieci wyprowadziły się z domu, rodzice nadal mają prawo żądać od nich świadczeń, w sytuacji gdy popadną w niedostatek.

Podstawa prawna: