Odpowiedź prawnika: Darowizna od ubezwłasnowolnionego
Jak rozumiemy, ubezwłasnowolniony miałby dokonać czynności prawnej polegającej na przeniesieniu prawa własności (udziału w prawie własności nieruchomości) na rzecz Pana żony – opiekuna w zamian za ustanowienie bądź bezterminowej służebności mieszkania bądź prawa dożywocia.
Nasze wątpliwości co do możliwości dokonania takiej czynności prawnej pomiędzy wskazanymi osobami powstały na podstawie brzmienia przepisu art. 159 § 1 k.r.o. Przepis ten stanowi, iż: Opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką:
1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami;
2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.
Naruszenie tego przepisu obarczone jest sankcją nieważności czynności prawnej. Jedynym wyjątkiem jest dokonanie czynności prawnej polegającej na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką. A zatem byłaby to czynność polegające na zwiększeniu aktywów lub zmniejszeniu pasywów majątku ubezwłasnowolnionego. Proponowana przez Państwa czynność prawna z pewnością nie stanowi bezpłatnego przysporzenia na rzecz ubezwłasnowolnionego wobec utraty przez niego prawa własności nieruchomości.
Art. 159 § 1 pkt 2 k.r.o. zakazuje reprezentowania ubezwłasnowolnionego przez opiekuna przy dokonywaniu czynności prawnej przez taką osobę z opiekunem. Jednocześnie należy zauważyć, iż opiekun jest przedstawicielem ustawowym ubezwłasnowolnionego i to on składa oświadczenia woli w imieniu takiej osoby.
Nie ulega wątpliwości, iż niezależnie od tego, kto byłby drugą stroną czynności prawnej z ubezwłasnowolnionym, opiekun, na podstawie art. 156 k.r.o., musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na dokonanie stosownej czynności prawnej. Pozostaje pytanie czy na podstawie tego przepisu sąd będzie władny zezwolić nie tylko na przeniesienia prawa własności nieruchomości za ustanowieniem dożywocia na rzecz ubezwłasnowolnionego, ale czy zezwolenie to może obejmować również fakt, iż drugą stroną tej czynności będzie opiekun. Biorąc pod uwagę kategoryczne brzmienie art. 159 § 1 k.r.o. wydaje się, iż nie jest możliwe udzielenie takiego zezwolenia przez sąd.
Analogiczny zakaz reprezentacji został przewidziany w art. 98 § 2 k.r.o. w stosunkach między rodzicami a dziećmi. Jednakże w tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 99 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora w celu reprezentowania małoletniego w czynności prawnej, której drugą stroną jest rodzic. Niestety w przypadku opieki brak jest analogicznego rozwiązania. Za brakiem możliwości ustanowienia kuratora przedstawionej przez Państwa sytuacji dodatkowo przemawia art. 178 § 1 k.r.o.: Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych. Zgodnie z tym przepisem musi istnieć wyraźna podstawa prawna dla ustanowienia kuratora a w tym przypadku takiej podstawy brak na wzór art. 99 k.r.o.
Powstaje zatem sytuacja paradoksalna. Jeżeli sąd opiekuńczy wyraziłby zgodę na zawarcie proponowanej przez Państwa umowy ze względu na dobro ubezwłasnowolnionego, to wobec brzmienia art. 159 § 1 k.r.o. i braku podstawy prawnej dla ustanowienia kuratora taka umowa nie mogłaby być zawarta.
Taka konstatacja skłoniła nas do wniosku, iż sąd, stosując wykładnię celowościową, mógłby, w drodze analogii, ustanowić w tym przypadku kuratora na podstawie art. 99 k.r.o. Wskazujemy jednakże, iż brak jest w tej sytuacji wyraźnej podstawy prawnej. Taka wykładnia mogłaby, naszym zdaniem, znaleźć uznanie w oczach sądu tylko w przypadku ustalenia, iż planowana czynność prawna będzie z wyraźną korzyścią dla ubezwłasnowolnionego.
Wobec braku wyraźnego rozstrzygnięcia rozpatrywanej kwestii wskazujemy na możliwość rozeznania się w praktyce właściwego dla Państwa sądu w takich przypadkach.
