Stan faktyczny
Jestem pracownikiem magazynu, z uwagi na to, że nie ma tu wyodrębnionego pomieszczenia do wydawania towarów, uprzedzono mnie (ale niczego nie podpisywałem), o obostrzonej odpowiedzialności jaka na mnie ciąży za powierzony towar. Powiedziano mi, że także za kradzież z magazynu, tego nie rozumiem, będę odpowiedzialny. Czy ma jakieś znaczenie to, że nie podpisywałem umowy, w której bym się do takiej ochrony zobowiązywał?
Opinia prawna
Dwa modele odpowiedzialności pracownika za szkodę w mieniu powierzonym
Nasz ustawodawca skonstruował dwa rodzaje odpowiedzialności pracownika za szkodę w tzw. mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się
I. Odpowiedzialność za szkodę powstałą w mieniu w pełnej wysokości przy czym pracodawca jest obowiązany, żądając odszkodowania, tylko do udowodnienia, że szkoda w mieniu powierzonym zaistniała. Pracodawca nie musi udowadniać winy w spowodowaniu szkody. W razie powierzenia pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się wystarczy wykazanie przez pracodawcę, że szkoda jest następstwem nie rozliczenia się pracownika. Natomiast pracownik, który chce uwolnić siebie od tej odpowiedzialności lub ją ograniczyć musi wykazać, że ustalona szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych w całości lub w części.(w szczególności wskutek nie zapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenia powierzonego mienia). Z faktu bowiem, że mienie zostało prawidłowo powierzone, wypływa wniosek, iż ujawnione w nim braki są następstwem zaniedbań pracownika. Dlatego też gdy twierdzi on, że szkoda powstała z przyczyn, za które nie ponosi odpowiedzialności, na nim - w tym zakresie - spoczywa ciężar dowodu. Co istotne, pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia, nie ponosi również ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.
II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi - w ograniczonej wysokości, ustalonej rozporządzeniem Rady Ministrów oraz na zasadach przewidzianych w art. 114-116 i 118 kodeksu pracy.
Przy tym rodzaju odpowiedzialności zmieniają się reguły dowodzenia. Pracownik, odpowiada za powierzone mu mienia na zasadzie winy, którą pracodawca musi mu udowodnić. Pracodawca jest obowiązany wykazać również okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody i związek przyczynowy pomiędzy jego winą a szkodą, która powstała. Odpowiedzialność pracownika dotyczy tylko normalnych następstw działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.
Zasady ograniczonej odpowiedzialności co do pewnych sytuacji wprowadzone zostały obligatoryjnie. Ponoszą ja pracownicy zatrudnieni:
1) w magazynach, w których wyodrębniono pomieszczenie do wydawania towarów (halę spedycyjną) oraz zorganizowano dozór ruchu mienia i osób; warunek wyodrębnienia pomieszczenia wydawania towarów nie jest wymagany w magazynach, w których przeładunek odbywa się systemem automatycznym z urządzeniami pomiarowo-kontrolnymi,
2) w sklepach o obsadzie co najmniej 6 osób i w stoiskach (działach) w domach towarowych (handlowych), jeżeli przy sprzedaży towarów wystawia się dowody sprzedaży, inkaso gotówki jest dokonywane przez kasjerów w wydzielonych kasach, a wydawanie towarów jest dokonywane przez inną osobę niż sprzedawca,
3) w sklepach samoobsługowych oraz w stoiskach (działach) samoobsługowych w domach towarowych (handlowych), w których inkaso gotówki dokonywane jest w wydzielonych kasach przy użyciu kas rejestrujących.
Objęcie pracownika odpowiedzialnością materialną na takich zasadach następuje po uprzednim zawiadomieniu go na piśmie o zaistnieniu warunków uzasadniających taką odpowiedzialność i po przeprowadzeniu inwentaryzacji, nie później niż w ciągu jednego miesiąca od zaistnienia tych warunków.
Jednak Pana sytuacja nie podpada pod żaden z wymienionych tutaj podpunktów, dlatego tez odpowiedzialność za powierzone Panu mienie będzie regulowana wg zasady odpowiedzialność za szkodę powstałą w mieniu w pełnej wysokości z mniej korzystnymi dla pracownika regułami dowodowymi.
Pracodawca może stosować wobec pracownika, w pewnych wypadkach, ograniczoną odpowiedzialność, lecz nie wspomina Pan o takiej decyzji swojego pracodawcy, należy założyć więc, że taka decyzja nie miała miejsca.
Rola umowy w konstrukcji powierzenia mienia
Umowa o odpowiedzialności za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się powinna być zawarta na piśmie ale nie zawarcie jej na piśmie nie powoduje nieważności takiej umowy. Podstawą odpowiedzialności za mienie powierzone jest prawidłowe powierzenia mienia. Tak więc bez znaczenia jest fakt ,że niczego Pan nie podpisywał, ze nie zawierał Pan z pracodawcą umowy.
Odpowiedzialność za kradzież
Odpowiedzialność za kradzież, nawet gdy zachodzi konieczność rozpatrywani tej kwestii z punktu widzenia odpowiedzialności I typu, która Pana dotyczy nie jest tak oczywista. Świadczyć o tym może m.in. kilkakrotne wypowiadanie się Sądu Najwyższego w tej kwestii.
Wywodząc z przepisu art. 124 § 3 kodeksu pracy, że odpowiedzialność za mienie powierzone wyłączona jest nie tylko wtedy, gdy pracownik wykaże, iż szkoda powstała wyłącznie z przyczyn od niego niezależnych lecz także gdy udowodni, że wywołana została ona głównie z przyczyn, za które odpowiedzialności nie ponosi, podaje SN za przykład właśnie kradzież. I każe w takim przypadku stosować odpowiedzialność za szkodę według ogólnych reguł materialnej odpowiedzialności pracownika, czyli biorąc pod uwagę zasadę winy w przypisywaniu odpowiedzialności, obowiązek pracodawcy udowodnienia obok winy pracownika, okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody i związek przyczynowy pomiędzy jego winą a szkodą, która powstała; wreszcie pracownik ponosi wówczas odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda a odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
SN w innym swoim orzeczeniu podkreśla, że za szkodę w mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się powstałą wskutek kradzieży przez nieznanych sprawców, pracownik ponosi odpowiedzialność w takim zakresie, w jakim można mu zarzucić niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pieczy. Jednocześnie przyznając w kolejnym, że kradzież mienia powierzonego pracownikowi nie może być uznana za niezależną od niego przyczynę niedoboru wówczas, gdy pracownik, zwłaszcza zatrudniony na kierowniczym stanowisku, przez swe nieroztropne zachowanie ułatwia jej dokonanie.
Nie da się nic powiedzieć definitywnie w oderwaniu od rzeczywistości, konkretnego przypadku, którego okoliczności będą decydowały o rodzaju odpowiedzialności i wysokości ewentualnego odszkodowania.
Obniżenie wysokości odszkodowania
Jest jeszcze jedna kwestia na która warto zwrócić uwagę rozważając obostrzoną odpowiedzialność za mienia powierzone.
Wysokość odszkodowania za szkody w mieniu liczona wg tych obostrzonych zasad odpowiedzialności ulega obniżeniu, zgodnie z przepisami wspominanego rozporządzenia, gdy sprawowanie nadzoru nad tym mieniem jest utrudnione, a w szczególności:
1) gdy mienie znajduje się w pomieszczeniach, do których ze względu na potrzeby prawidłowej obsługi konsumentów (interesantów) mają dostęp również pracownicy innych działów albo inne osoby, a zwłaszcza w placówkach handlowych, w których nabywcy mają swobodny dostęp do towarów, oraz gdy przyjmowanie towarów odbywa się bez przerywania obsługi nabywców,
2) w magazynach, sklepach i punktach usługowych, w których praca trwa dłużej niż na jedną zmianę lub w których obsada wynosi co najmniej 5 osób.
Gdy szkoda w powierzonym mieniu powstała w innych okolicznościach niż wyżej wymienione, wysokość odszkodowania może być w wyjątkowych wypadkach obniżona, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na zasady współżycia społecznego.
Opinia została sporządzona w oparciu o:
- Ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zmianami),
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w powierzonym mieniu (tekst jednolity: Dz. U. 1996 r., Nr 143, poz. 662),
- Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 kwietnia 1997 r. I PKN 114/97,
- Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 maja 2000 r. I PKN 621/99,
- Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 lutego 1999 r. I PKN 566/98.
