Ustanowienie kurateli dla odbierania renty – opinia prawna

Stan faktyczny

Moja mama do tej pory rentę odbierała w domu (listonosz) lub na poczcie (nie posiada konta bankowego). Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia, a także rozwijającą się miażdżycę oraz pobyty w szpitalu i u mnie w domu, są problemy z odbiorem renty. W jaki sposób można załatwić stałe pełnomocnictwo dla mnie do odbioru renty? Czy trzeba wystąpić o prawną opiekę nad mamą z uwagi na to, że staje się coraz bardziej niezdolna do samodzielnego życia? Jeśli tak, jak to należy załatwić?

Opinia prawna

Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie:

• ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),

  

• ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. 1964 r., Nr 9, poz. 60 ze zmianami);

Zgodnie z treścią art. 95 kodeksu cywilnego „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z treści czynności prawnej, można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela”. Pojęcie przedstawicielstwa jest pojęciem ogólnym, obejmującym dwa rodzaje zastępstwa różniące się odmiennym źródłem umocowania - przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo. Źródłem umocowania przedstawiciela ustawowego jest ustawa lub postanowienie sądu. Źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli mocodawcy.

Pełnomocnictwo

W pierwszej części niniejszej opinii zajmiemy się pełnomocnictwem, jako źródłem umocowania. Pełnomocnictwo wynika z woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Może go udzielić każda osoba fizyczna lub prawna, mająca zdolność do czynności prawnych, poprzez jednostronną czynność prawną (do ustanowienia nie jest wymagana zgoda drugiej strony). Pełnomocnictwo w opisywanej sprawie powinno być pełnomocnictwem rodzajowym, czyli pełnomocnictwem do dokonywania czynności określonego rodzaju.

W zasadzie, pisemne umocowanie, czy też upoważnienie, wydane przez Pani mamę powinno wystarczyć aby poczta lub urząd wypłaciły należną rentę do Pani rąk. W praktyce jednak, urzędy często wymagają pełnomocnictw w formie notarialnej.  Nie wynika co prawda wprost z treści żadnego przepisu, że do działania przed urzędem wymagane jest pełnomocnictwo potwierdzone przez notariusza, ale taka jest niestety częsta praktyka.

Pełnomocnictwo notarialne może sporządzić każdy polski notariusz. Udzielenie pełnomocnictwa jest  jednostronnym oświadczeniem woli, więc nie jest potrzebna Pani obecność podczas sporządzania pełnomocnictwa. Wystarczy aby stawiła się tam Pani mama, o ile stan zdrowia jej na to pozwala. Istnieje też możliwość, że to notariusz przyjedzie do Pani mamy odebrać od niej stosowne oświadczenie w domu. Należy przy tym pamiętać aby dokładnie wyjaśnić do jakich czynności potrzebne jest pełnomocnictwo i co dokładnie powinno ono obejmować.

Kuratela

Ponieważ, jak Pani wspomniała, Pani mama jest osobą starszą, schorowaną i staje się powoli niezdolna do samodzielnego życia, być może należałoby pomyśleć o prawnym usankcjonowaniu Pani opieki nad nią sprawowanej.

Zgodnie z uregulowaniami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), opiekę ustanawia sąd opiekuńczy dla małoletniego lub osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Natomiast kuratela może zostać ustanowiona w przypadkach w ustawie przewidzianych, w tym dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo.

Ubezwłasnowolnić można osobę, która, zgodnie z art. 13 i 16 Kodeksu cywilnego „z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe)”. W omawianej sprawie prawdopodobnie nie zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia, ani całkowitego ani nawet częściowego. Nie mamy tu bowiem do czynienia ani z chorobą psychiczną, czy z niedorozwojem umysłowym, ani z zaburzeniami psychicznymi. Orzecznictwo idzie raczej w kierunku uznania, że w przypadku ogólnego niedołęstwa osoby spowodowanego starością, należy się bardziej zastanowić nad potrzebą ustanowienia kuratora dla osoby ułomnej, niż nad potrzebą ubezwłasnowolnienia. Sąd, rozważając czy należy orzec ubezwłasnowolnienie częściowe, czy też ustanowić kuratora dla osoby ułomnej, powinien kierować się tym, jakie rozstrzygnięcie będzie korzystniejsze dla konkretnej osoby i w konkretnych okolicznościach faktycznych.

Art. 183 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego normuje instytucję kuratora dla osoby ułomnej. Zgodnie z tym przepisem „osoba ułomna może żądać ustanowienia kuratora, jeżeli potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju.

Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.”
Żaden z przepisów nie precyzuje pojęcia osoby ułomnej, należy się jednak zgodzić ze stanowiskiem, że pojęcie to nie powinno być traktowane rygorystycznie (tak w szczególności M. Grudziński „Komentarz do KRO”, str. 895). Może bowiem chodzić o różne okoliczności życiowe, w których osoba nie czuje się na siłach prowadzić wszystkich lub części swoich spraw, chociaż posiada pełną zdolność do czynności prawnych i nie zachodzą przesłanki do jej ubezwłasnowolnienia. W tym rozumieniu, pojęcie ułomności obejmuje także niedołęstwo spowodowane starością.

Bardzo istotne jest, że ustanowienie kuratora w tym trybie może nastąpić tylko na wniosek osoby ułomnej. Wynika to z treści omawianego przepisu oraz z art. 600 KPC. Niedopuszczalne jest ustanowienie kuratora z urzędu lub na wniosek innej osoby. Pani zatem, jako córka, nie może sama wystąpić z takim wnioskiem. Jedyną osobą do tego legitymowaną jest Pani mama, która może wskazać, że chce aby to Pani była jej kuratorem. Konieczną przesłanką jest także potrzeba pomocy do prowadzenia wszelkich spraw lub spraw określonego rodzaju. O tym, czy w danym przypadku zachodzi ta przesłanka, sąd decyduje na podstawie wszelkich okoliczności sprawy. Sądem właściwym dla ustanowienia kuratora będzie sąd opiekuńczy, czyli sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej wniosek.

Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określi sąd. Decyduje on np. czy kurator jest upoważniony do działania we wszystkich sprawach, czy też jedynie w sprawach określonego rodzaju. O zakresie obowiązków i uprawnień kuratora decyduje też oczywiście treść wniosku osoby ułomnej. Sąd, wydając postanowienie o ustanowieniu kuratora, określi zakres jego kompetencji w wydanym do rąk kuratora zaświadczeniu. Zaświadczenie to stanowić będzie legitymację kuratora do występowania w imieniu osoby ułomnej.