Zasady postępowania przed Trybunałem Strasburskim

Jakie sprawy rozpatruje Trybunał Strasburski?

Trybunał rozpatruje skargi od każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy osób, która uważa, że padła ofiarą naruszenia przez państwo praw zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Skargę możemy złożyć, jeśli dojdziemy do wniosku, że doszło do naruszenia np. naszego prawa do życia, prawa własności, prawa do nauki, prawo do rzetelnego procesu lub że złamano zakaz tortur albo dopuszczono się bezprawnego pozbawienia wolności.

Skarga jest niedopuszczalna:

• jeśli nie wykorzystamy wszystkich przysługujących nam w kraju środków odwoławczych,
• jeśli nie złożymy jej w terminie 6 miesięcy od daty wydania prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji w danej sprawie. Skarga wniesiona po tym terminie zostanie odrzucona!

Co się dzieje po wysłaniu skargi do Strasburga?

W celu rozpatrzenia wniesionych spraw Trybunał zasiada w składzie komitetów trzech sędziów, Izb siedmiu sędziów i Wielkiej Izby siedemnastu sędziów. Komitety tworzone są przez Izby Trybunału na czas wyznaczony.

Pierwszy etap postępowania

Na początku Komitet Trybunału sprawdza czy skarga jest dopuszczalna (np. czy nie jest ona sprzeczna z Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności lub czy skarżący wykorzystał wszystkie środki odwoławcze przysługujące mu w jego kraju), po czym może on podjąć jedną z trzech następujących decyzji:

• może uznać skargę za dopuszczalną i przekazać ją do rozpoznania Izbie Trybunału,
• może stwierdzić jej niedopuszczalność, (decyzja o  niedopuszczalności skargi oznacza ostateczne zakończenie postępowania w sprawie),
• może skreślić sprawę z wokandy.

Wykreślenie z wokandy, również kończące postępowanie, następuje wtedy, gdy np. skarga zostaje przez skarżącego wycofana lub nastąpiło polubowne załatwienie sprawy.

Decyzja o dopuszczalności całkowitej lub częściowej oznacza kontynuację postępowania.

1. Drugi etap postępowania.

Ponownie badana jest dopuszczalność skargi. Tym razem robi to Izba Trybunału, która podejmuje stosowną decyzję, a następnie rozpoznaje skargę. Po dopuszczeniu skargi Izba może zażądać dodatkowych informacji lub dokumentów od stron postępowania.

Jeżeli okaże się, że sprawa jest skomplikowana, to do momentu wydania wyroku Izba może przekazać ją do rozpoznania Wielkiej Izbie, chyba, że jedna ze stron temu się sprzeciwi. Decyzja Izby ma charakter wyroku ostatecznego, jeżeli żadna ze stron nie wniesie o dalsze postępowanie.

W ciągu trzech miesięcy od decyzji Izby strony mogą wnieść o rozpoznanie sprawy przez Wielką Izbę. Na każdym z opisanych powyżej etapów możliwe jest ponadto polubowne załatwienie sprawy między rządem a skarżącym. W takim przypadku Trybunał wydaje decyzję o skreśleniu sprawy z wokandy.

• Merytorycznie rozpoznanie skargi polega na rozpatrzeniu sprawy z udziałem przedstawicieli stron, po przeprowadzeniu w razie potrzeby dochodzenia. Ponadto, jeżeli Trybunał uzna to za konieczne, strony, jak również świadkowie, wzywani są na posiedzenie Izby w celu ich wysłuchania.

Wyroki Trybunału mają charakter ostateczny:

• jeśli strony oświadczają, że nie będą wnioskować przekazania sprawy do Wielkiej Izby,  

• trzy miesiące od daty wydania wyroku, jeśli nie złożono wniosku o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby,

• jeśli zespół Wielkiej Izby odrzuci wniosek o przekazanie.

Regulamin przewiduje jednak możliwość wzruszenia wydanego już orzeczenia np. strony mają prawo do złożenia wniosku o zmianę wyroku, jeżeli odkryją fakty, mogące mieć decydujące w sprawie znaczenie, a które nie były wcześniej znane Trybunałowi i nie mogły być znane stronie składającej wniosek. Taki wniosek może zostać złożony w terminie do 6 miesięcy od momentu, gdy strona dowiedziała się o nowym fakcie.

Rozprawy prowadzone w Trybunale są jawne. Jednak w wyjątkowych okolicznościach jawność postępowania może zostać wyłączona np.

ze względu na ochronę życia prywatnego, porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego. Poza tym wszystkie dokumenty związane z dana skargą muszą być publicznie dostępne, chyba że Prezes Izby zarządzi inaczej np. gdy skarżący chce zachować anonimowość.

Obrady Trybunału są tajne, a decyzje i wyroki podejmowane są większością głosów sędziów orzekających w danej sprawie.

O czym orzeka Trybunał w swoim orzeczeniu?

Trybunał wydaje orzeczenie, w którym stwierdza czy nastąpiło naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i w jaki sposób, a także orzeka o ewentualnym zadośćuczynieniu pieniężnym oraz o kosztach procesu i wydatkach (orzeczenia są publikowane w obu oficjalnych językach - angielskim i francuskim).

Stwierdzając naruszenie konwencji Trybunał może także przyznać pokrzywdzonej stronie słuszne w danej sytuacji zadośćuczynienie pieniężne. Następuje to wtedy, gdy prawo wewnętrzne danego państwa pozwala jedynie na częściowe usunięcie orzeczonego naruszenia, a Trybunał uzna, iż zachodzi taka potrzeba.

Czy orzeczenia Trybunału uchylają sprzeczne z nimi wyroki sądów krajowych?

Nie. Ale orzeczenie obowiązuje strony danego postępowania oraz państwa, które podpisały Konwencję. Poza tym dane państwo jest zobowiązane do zmiany sytuacji prawnej i faktycznej, tak aby były one zgodne z wymogami Konwencji. Może to być np. zmiana przepisów prawnych lub zwolnienie danej osoby z aresztu.

Postępowanie wykonawcze w tym zakresie należy do Komitetu Ministrów- jednego z organów Rady Europy. Komitet czuwa nad wykonaniem wyroku Trybunału, ale nie może bezpośrednio ingerować w to , w jaki sposób dane państwo realizuje orzeczenie Trybunału.

W przypadku zlekceważenia wyroku Trybunału, Komitet Ministrów jest uprawniony do zawieszenia członkostwa danego państwa, a nawet do jego wykluczenia.

Pamiętaj, że:

• Prezes Izby Trybunału może uznać, że skarżący musi być reprezentowany przez adwokata, który musi być osobą uprawnioną do praktyki w państwach Konwencji i musi mieszkać w jednym z tych państw.

  Poza tym powinien on dobrze znać któryś z oficjalnych języków (francuski lub angielski).

• Skarżący może wystąpić z wnioskiem o przyznanie pomocy prawnej, pod warunkiem, że jest ona konieczna do właściwego prowadzenie sprawy, a skarżącego nie stać na pokrycie jej kosztów. Aby uzyskać pomoc skarżący musi wypełnić deklarację o swoim majątku i dochodach, którą potwierdzić muszą odpowiednie władze krajowe (pomoc ta może obejmować koszty podróży, utrzymania i inne konieczne wydatki zarówno strony, jak i jej pełnomocnika).
• W trakcie postępowania oficjalnymi językami są język angielski i francuski, ale skarżący może posługiwać się językiem państwa, którego dotyczy skarga, do momentu podjęcia decyzji o dopuszczeniu skargi.
• Adres Trybunału, na który można kierować skargi:

Podstawa prawna:

• Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz. U. 1993 r., Nr 61, poz. 284),
• Deklaracja o uznaniu kompetencji Europejskiej Komisji Praw Człowieka oraz jurysdykcji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - oświadczenie rządowe z 7 kwietnia 1993 r. (Dz. U. 1993 r., Nr 61, poz. 286),
• Protokół Nr 11 z 11 maja 1994 r. (Dz. U. 1998 r., Nr 147, poz. 962).