Odpowiedź prawnika: Badanie trzeżwości pracownika
Na wstępie zaznaczamy, że w przepisach prawa pracy brak szczegółowego uregulowania tej kwestii. Oczywiście, obowiązek pozostawiania trzeźwym w pracy wynika m.in. z przepisów ogólnych, w tym art. 100 kodeksu pracy nakazującego przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego, bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ponadto, zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2007 r. nr 70, poz. 473 z późn. zm.) na pracodawcy ciąży obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika po spożyciu alkoholu. Pracownik ma prawo odmówić badania, wtedy pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy. Jednakże badanie stanu trzeźwości następuje na żądanie pracownika (art. 17 ust. 3 ustawy). Wyraźnie zresztą zostało to wyartykułowane w § 3 pkt 2 rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz. U. Nr 25 poz. 117) w którym czytamy, iż badania pracowników nie dopuszczonych do pracy z powodu uzasadnionego podejrzenia, że stawili się do pracy po spożyciu alkoholu albo spożywali alkohol w czasie pracy przeprowadza się na jego żądanie.
Czyli, obecnie obowiązujące przepisy praktycznie uniemożliwiają pracodawcy przeprowadzenie jakichkolwiek badań trzeźwości pracownika bez jego zgody. Pracodawca nie może zmusić pracownika, aby ten poddał się badaniu alkomatem, pobraniu krwi czy przekazał próbkę moczu.
Brak żądania przeprowadzenia badania lub odmowa jego przeprowadzenia nie jest równoznaczna z przyznaniem się do winy, ale zgodnie z orzecznictwem SN nie polepsza sytuacji pracownika, np. w uzasadnieniu wyroku z 8 kwietnia 1998 r. (I PKN 27/98; OSNAP z 1999 r. nr 7, poz. 240) Sąd Najwyższy stwierdził, że pracownika nadzoru, który neguje swój stan po użyciu alkoholu, obciąża powinność poddania się procedurze weryfikującej jego sprawność do wykonywania pracy, zwłaszcza gdy od jego stanu psychofizycznego zależy bezpieczne wykonywanie pracy przez inne osoby. Należy przy tym pamiętać, że odmowa wykonania stosownego badania nie polepsza sytuacji pracownika, nie pozbawia ona także wiarygodności zeznań świadków tego zdarzenia (wyrok SN z 24 maja 1985 r., I PRN 39/85 OSNC 1986/ 1-2/23).
Sam przebieg i warunki badania stanu trzeźwości określone zostały w rozporządzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z 6 maja 1983 r. w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie (Dz.U. nr 25, poz. 117). Badanie to może obejmować: badanie wydychanego powietrza, badanie moczu, badanie krwi. Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się za pomocą probierza trzeźwości przez przedmuchiwanie go przez osobę poddaną badaniu.
Jak zatem doprowadzić do sytuacji zgodnej z prawem? Przypominamy, że pracodawca nie może przeprowadzić badania stanu trzeźwości bez zgody podwładnego. Przepisy zobowiązują jednak pracodawcę do niedopuszczenia do pracy pracownika, wobec którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się w zakładzie w stanie nietrzeźwym albo spożywał alkohol w czasie pracy. Ponadto pracodawca jest uprawniony do zastosowania wobec takiego pracownika sankcji - nałożenia kary porządkowej (w tym kary pieniężnej), a nawet rozwiązania umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym. Z orzecznictwa SN (por. wyrok SN z 11 kwietnia 2000 r., I PKN 89/599, OSNP 2001/18/57) wynika, że pracodawca, który nie dopuścił pracownika do pracy, ma obowiązek umożliwić mu wykazanie trzeźwości przez badanie krwi.
Poddanie się badaniom co do zasady nie może wynikać z polecenia służbowego. Wydaje się natomiast, że można je przeprowadzać, jeżeli pracownicy wyrażą na nie zgodę przed rozpoczęciem badania, znają jego cel i wiedzą na czym będzie polegało. W opisanej sytuacji pracownicy zasadniczo wyrazili zgodę, choć wg opisu zrobili to pod przymusem. Czy w takiej sytuacji mogą odmówić badania? Wydaje się, że tak. Gdyby pracodawca na tej podstawie chciał ukarać pracowników - czy to dycyplinarnie, czy przez rozwiązanie stosunku pracy, będą mogli zwrócić się do sądu. Należy jednak zaznaczyć, że trzeba to traktować jakos zasadę ogólną. Jeżeli bowiem konieczność badania alkomatem wprowadzona jest w zakładzie pracy, gdzie panują niebezpieczne warunki (kopalnie, huty) lub gdy od konkretnego stanowiska zależy bezpieczeństwo innych ludzi (np. kierowcy komunikacji miejskiej, czy kolejarzy), wprowadzenie takich badań jest uzasadnione. Jeżeli więc wprowadzono je w stosunku do osób kierujących pojazdami, czy ruchem - należy to ocenić jako zgodne z prawem.
