Aktualnie obowiązujące przepisy prawa nie regulują wprost zasad podziału majątku osób, które żyły w konkubinacie, a które postanowiły się rozstać, w przeciwieństwie do szeroko omówionych, tak w orzecznictwie, jak i doktrynie, zasad podziału majątku między małżonkami. Mimo iż brak specyficznej dla konkubinatu regulacji, to w praktyce sądy niejednokrotnie spotykają się z koniecznością dokonania podziału, między osoby żyjące w nieformalnym związku, zgromadzonego wspólnie przez nie majątku wspólnego, czyli wszystkiego, co wspólnie nabyli. Co istotne, w przypadku konkubentów w odniesieniu do przedmiotów, które wspólnie nabyli mamy do czynienia ze współwłasnością w częściach ułamkowych, czyli z odmienną sytuacją niż ma to miejsce w przypadku małżonków.
Jakie przepisy zatem mają w takiej sytuacji zastosowanie?
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 lipca 1955 r. II Co 7/55 (OSN 1956, z. III, poz. 72) stwierdził, że “Do stosunków majątkowych osób pozostających w związku pozamałżeńskim nie mogą być stosowane w drodze analogii przepisy art. 21 i nast. KRO o wspólności ustawowej. Związek pozamałżeński sam przez się nie wywołuje żadnych skutków o charakterze prawnomajątkowym miedzy osobami, które w związku takim pozostają. Jeśli powstają między nimi stosunki prawnomajątkowe, prawa i obowiązki stąd wynikające ocenić należy na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków.” Pogląd ten pozostaje aktualny również w chwili obecnej co potwierdza np. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 października 2011 r. IV CSK 11/11 gdzie jasno stwierdza, że “Do partnerów z konkubinatu nie mogą być stosowane przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego odnoszące się do osób pozostających w związku małżeńskim.”

Odnosząc się zatem do wskazania konkretnych rozwiązań prawnych mogących mieć zastosowanie w przypadku rozliczeń konkubinatu wskazać należy poglądy, iż stosować należy wówczas przepisy o zniesieniu współwłasności, o bezpodstawnym wzbogaceniu czy też o spółce cywilnej. Warto przy tym zaznaczyć, iż analizując głębiej problematykę zasad podziału majątku wspólnego konkubentów znajdziemy wiele sprzecznych stanowisk w tym przedmiocie, również wśród tez prezentowanych przez orzecznictwo. I tak, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 30 stycznia 1986 r. III CZP 79/85 - Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że “Nakłady konkubentów, czynione wspólnie w czasie trwania konkubinatu na majątek jednego z nich winny być rozliczone według przepisów o zniesieniu współwłasności.” Odmienne stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 listopada 1997 r. I CKU 155/97 gdzie czytamy, że “Jeśli jeden z konkubentów dochodzi zwrotu równowartości nakładów pochodzących z majątku własnego na nieruchomość będącą własnością partnera, a nie roszczenia z tytułu posiadania, w tym dokonania nakładów na rzeczy nabyte przez obie strony na współwłasność, to rozliczenie tych nakładów nie może nastąpić w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnych.” Zgodnie zaś z postanowieniem Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 1 kwietnia 1998 r. II CKN 684/97 “Rzeczy nabyte w czasie nieformalnego związku wspólną wolą nabycia ich na współwłasność stają się istotnie przedmiotami objętymi współwłasnością w częściach ułamkowych, do których należy stosować odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności. Nie można jednak mówić o powstaniu wspólności określonych przedmiotów majątkowych w razie wspólnego wzniesienia przez konkubentów budynku na gruncie stanowiącym własność wyłącznie jednego z nich. W takim wypadku bowiem budynek staje się częścią składową gruntu, którego własność przysługuje niepodzielnie tylko jednemu z konkubentów (art. 47 § 1 i art. 48 KC). Dlatego też nakłady z majątku jednego konkubenta na nieruchomość będącą własnością drugiego konkubenta nie mogą być rozliczane w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy nabytych wspólnie w czasie trwania konkubinatu.” Jak zaś wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 kwietnia 2004 r. V CK 388/03 “Do stosunków majątkowych między konkubentami nie mają zastosowania, nawet w drodze analogii, przepisy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych. Stosunki te oceniać należy na podstawie przepisów dla nich właściwych. Takimi zaś mogą być, w zależności od okoliczności, przepisy dotyczące umowy o pracę lub inne usługi, spółki cywilnej, współwłasności lub bezpodstawnego wzbogacenia.” Stanowisko negatywne co do rozliczenia konkubinatu na zasadzie przepisów odnoszących się do spółki cywilnej wyraził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 30.01.1986 r., sygn. III CZP 79/85.
Biorąc pod uwagę przytoczone orzeczenia, nie sposób więc stwierdzić, jakie stanowisko i jaka linia orzecznicza znajdzie uznanie w oczach Sądu orzekającego w naszej sprawie. Z praktycznego punktu widzenia najistotniejszą jest kwestia wielkości udziału, jaki przypada danej osobie w konkretnym składniku majątku. W sporze o rozliczenie konkubinatu trzeba zatem dokładnie wykazać stosownymi dowodami swoje nakłady na wspólny majątek. W przypadku konkubinatu nie ma bowiem zastosowania funkcjonujące na gruncie prawa małżeńskiego domniemanie równości udziałów w majątku czy też konsekwencje związane ze wspólnością majątkową (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 października 2011 r. IV CSK 11/11, Legalis). Z drugiej strony cytowany wyrok wskazuje jednak, że “nie można wykluczyć w konkretnych okolicznościach sprawy, że stosunki majątkowe pomiędzy konkubentami mogły być ukształtowane w ten sposób, że gospodarowali oni „ze wspólnego portfela”, nie rozliczając wnoszonych dochodów i ponoszonych wydatków, które traktowane były jako jednakowe (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., (sygn. akt IV CSK 301/07, OSNC 2009/2/29) Jest to jednak wynik konkretnych ustaleń faktycznych.” To, jakie udziały w majątku wspólnym posiadają konkubenci, zależy zatem zawsze od konkretnego przypadku i ewentualnych ustaleń stron w tym zakresie.
Lepiej zawczasu zadbać o przyszłe rozliczenia
Dla wyeliminowania mogących powstać w przyszłości problemów z rozliczeniami między konkubentami najwłaściwsze wydaje się być zadbanie już na etapie zawierania konkretnej umowy, np. w przypadku zakupu mieszkania o dokładne określenie w jej treści, kto z konkubentów wykłada jaką część ceny zakupu nieruchomości. W przypadku ewentualnego sporu sądowego będzie to niewątpliwie istotny dowód w sprawie podziału majątku. Jeśli dochodzi do sytuacji, w której do aktu notarialnego staje tylko jeden z partnerów np. ze względu na fakt, że tylko on finansuje zakup warto aby uzyskał on od drugiej strony oświadczenie, w którym partner ten przyzna, skąd pochodziły środki na pokrycie ceny zakupu.
Proces o podział majątku w konkubinacie nie jest zazwyczaj prosty i z pewnością nie pomagają w tym zakresie funkcjonujące odmienne poglądy co do zasad jego rozliczania. Warto jednak pamiętać, że bez względu na tryb jaki będzie właściwy dla dokonania podziału majątku w naszej konkretnej sprawie obowiązujące przepisy prawa dają nam możliwość dochodzenia swoich praw majątkowych wynikających z pozostawania przez jakiś czas w nieformalnym związku.

Potrzebujesz porady prawnej?
Podział „majątku wspólnego” konkubentów
Coraz więcej osób decyduje się na życie w tzw. związkach nieformalnych. Wspólnego majątku dorabiają się nie tylko małżeństwa – również wiele par, które tworzą nieformalne związki partnerskie może zgromadzić pewien majątek. Sprawa rozliczenia (...)
Sądowe ustalenie udziałów w majątku wspólnym Ogólna zasada, wyrażona w Kodeksie rodzinnym stanowi, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 § 1 kro). Od zasady tej możliwe są jednak odstępstwa. Z ważnych powodów (...)
Sądowy podział majątku wspólnego małżonków - uwagi ogólne
Na wstępie należy zaznaczyć, że prawo do wystąpienia z wnioskiem o dokonanie podziału majątku jest uprawnieniem, z którego można skorzystać praktycznie w każdym czasie. Oznacza to, że prawo do wystąpienia z wnioskiem o podział majątku nie ulega przedawnieniu. Ponieważ od (...)
Jak zmniejszyć koszty podziału wspólnego majątku - opinia prawna
Stan faktyczny Planujemy złożyć pozew o rozwód bez orzekania o winie stron. W zakresie majątku myślimy o tym, że strony dokonają pomiędzy sobą faktycznego podziału majątku dorobkowego, poza postępowaniem sądowym (chyba, że podział majątku w sądzie przyniesie znaczną minimalizację (...)
Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej obejmuje – jak sama nazwa wskazuje – składniki majątkowe, które stanowią majątek wspólny. Punktem wyjścia przy omawianiu zagadnienia podziału majątku jest ustalenie, co w skład (...)
Podział majątku wspólnego małżonków, rozwód i separacja
Możliwość dokonania podziału majątku w trakcie sprawy rozwodowej Podział majątku w trakcie rozwodu może nastąpić jedynie wyjątkowo. Zgodnie z art. 58 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, (...)
Kto oprócz (byłych) małżonków może być uczestnikiem postępowania o podział majątku wspólnego?
Jacy mogą być inni uczestnicy postępowania o podział majątku wspólnego? Wbrew pozorom, uczestnikami postępowania o podział majątku wspólnego mogą być nie tylko małżonkowie (byli małżonkowie), ale również inne osoby. Zgodnie z regułami obowiązującymi (...)
W jaki sposób sąd dokonuje podziału majątku wspólnego (byłych) małżonków?
Jaki sposób podziału majątku powinien wybrać sąd? Sposób, w jaki dochodzi do podziału majątku wspólnego, jest chyba jednym z najbardziej kluczowych zagadnień tego podziału. Podział majątku wspólnego może nastąpić przez: podział w naturze (fizyczny (...)
Podział majątku małżonków a roszczenia wierzycieli - opinia prawna
Stan faktyczny Z małżonkiem mamy rozdzielność majątkową. Nieruchomość, jaką nabyliśmy, była położona na gruncie, który na tamte czasy był w "wieczystej dzierżawie", ale w okresie późniejszym został z mocy ustawy przekształcony we współwłasność. Nieruchomość także figuruje (...)
Kiedy można podzielić majątek wspólny małżonków?
Możliwość dokonania podziału, czyli ustanie wspólności majątkowej Powszechnie uważa się, że podział majątku wspólnego może zostać dokonany dopiero po rozwodzie lub separacji. To błędne przekonanie wynika z powszechności wspólności majątkowej jako podstawowego (...)
Jaka część majątku wspólnego nie podlega podziałowi po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej?
W zasadzie majątek wspólny małżonków będzie stanowił przedmiot podziału. Nie podlega natomiast podziałowi majątek osobisty każdego z małżonków. Czy majątek, który stanowi współwłasność małżonków w częściach ułamkowych, podlega podziałowi? Nie (...)
Jak przeprowadzić umowny podział majątku wspólnego (byłych) małżonków?
Kiedy można dokonać umownego podziału majątku wspólnego? Żaden z obowiązujących przepisów nie zabrania małżonkom (czy byłym małżonkom) dokonania umownego podziału majątku. Jeśli zainteresowani dojdą do porozumienia w sprawie podziału umownego, z pewnością oszczędzą (...)
Kiedy można dokonać częściowego, a kiedy uzupełniającego podziału majątku wspólnego?
Częściowy podział majątku wspólnegoPodział majątku może odbyć się w sądzie lub poza nim. Istnieje jeszcze jedna ważna różnica między oboma sposobami podziału. Otóż: sądowy podział majątku powinien obejmować cały majątek, a więc nie można poprzestać na podziale (...)
Czy dochód z najmu to mój majątek odrębny, czy wspólny z żoną? – opinia prawna
Stan faktyczny W roku 2002 wykupiłem mieszkanie komunalne, którego byłem głównym najemcą, będąc w związku małżeńskim 50% zapłaciłem gotówką, resztę spłacam w 5 rocznych ratach – zostało mi jeszcze 3 raty. Tak więc na dzisiaj mam „zapłacone” za 70% wartości (...)
Nakłady z majątku wspólnego na osobisty sąd ustala z urzędu
Wnioskodawczyni wniosła o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między nią a uczestnikiem postępowania i przedstawiła do rozliczenia nakłady, jakie zostały poczynione z majątku wspólnego na nieruchomość wchodzącą w skład majątku osobistego (...)
Prawa i obowiązki różnych podmiotów po dokonaniu podziału majątku wspólnego małżonków
Podział majątku wspólnego ma na celu definitywne rozliczenie majątkowe małżonków (byłych małżonków), po ustaniu między nimi wspólności majątkowej. Uczestnicy postępowania działowego będą jednak często zmuszeni do dokonania dodatkowych czynności, które (...)
Podział majątku wspólnego w sprawie rozwodowej
W wielu przypadkach sprawa rozwodowa nie dotyczy tylko i wyłącznie samej instytucji małżeństwa. Mogą lub są rozpatrywane na niej także kwestie władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi, czy też np. alimentów. Rozpatrywana może być także kwestia podziału majątku wspólnego. Kiedy (...)
Jak wnieść apelację? Sąd w postępowaniu o podział majątku nie wydaje wyroku, lecz postanowienie, jednak jest to postanowienie merytoryczne, rozstrzygające sprawę co do istoty i różni się od "zwykłych" postanowień, wydawanych w kwestiach formalnych. Postanowienie takie można (...)
Podział majątku spółki cywilnej w przypadku wystąpienia wspólnika – opinia prawna
Stan faktycznyZ istniejącej spółki cywilnej występuje jeden ze wspólników. W związku z tym zostaje podjęta uchwała o podziale majątku spółki. Jednakże podział ten obejmuje tylko wybrane składniki majątku spółki. Pewne składniki majątku - zgodnie z uchwałą - nie podlegają podziałowi (...)
Jak dzielić majątek ze związku osób tej samej płci?
Powód i pozwany pozostawali w homoseksualnym związku faktycznym przez 11 lat. Mieszkali razem i prowadzili wspólne gospodarstwo domowe, dokonywali także wspólnych inwestycji. Wszystkie dochody i wydatki traktowali jako wspólne. Po zerwaniu związku powstał między nimi konflikt odnośnie rozliczeń. (...)