Sąd Najwyższy o podstawach skargi nadzwyczajnej...

14.2.2021

Wyroki Sądu Najwyższego w sprawie I NSNk 3/20 oraz w sprawie I NSNk 3/19

Sąd Najwyższy rozpatrzył dwie skargi nadzwyczajne złożone na postanowienia zapadłe na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 1991 r. Nr 34, poz. 149). Skargi zostały oddalone ze względu na niewłaściwą podstawę, na której zostały oparte, bowiem Sąd Najwyższy prowadząc kontrolę nadzwyczajną jest związany granicami zaskarżenia.

Skarga nadzwyczajna może zostać wniesiona tylko w oparciu o ściśle określone przesłanki, wynikające z art. 89 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego, które nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia, może być wniesiona skarga nadzwyczajna, o ile zaskarżone orzeczenie:

1) narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji lub

2) w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub gdy

3) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Wyrok w sprawie I NSNk 3/20

13 stycznia 2021 r. Sąd Najwyższy w sprawie I NSNk 3/20 oddalił skargę nadzwyczajną wniesioną przez Prokuratora Generalnego na wyrok sądu odwoławczego utrzymujący w mocy wyrok sądu pierwszej instancji, w zakresie, w jakim zasądzono w nim od Skarbu Państwa kwoty po 30 000 zł, z ustawowymi odsetkami na rzecz dwóch wnioskodawczyń tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez ich ojca zabitego za działalność antykomunistyczną. Prokurator Generalny działając na korzyść wnioskodawczyń wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd odwoławczy.

W ramach postawionych zarzutów Prokurator Generalny podniósł oczywistą sprzeczność ustaleń sądu w zakresie wysokości zasądzonego na rzecz wnioskodawczyń zadośćuczynienia, zgodnie z którymi kwota 30 000 zł dla każdej z wnioskodawczyń czynić miałaby zadość wymogom sprawiedliwości społecznej, gdy tymczasem rozmiar krzywdy jaki wynikał z treści zebranego materiału dowodowego, zdaniem Prokuratora Generalnego, winien obligować sąd do zasądzenia znacznie wyższych kwot. Argumentacja zawarta w skardze nadzwyczajnej obejmowała opis tragicznych przeżyć wnioskodawczyń trwających do 1989 r., a będących konsekwencją działalności niepodległościowej i śmierci ich ojca.

Sąd Najwyższy w trakcie kontroli nadzwyczajnej mógł badać jedynie to, czy zaskarżone postanowienie wydano na podstawie ustaleń oczywiście sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego. Prokurator Generalny nie podniósł bowiem innych zarzutów. Tymczasem materiał dowodowy w sprawie był kompletny a poczynione na jego podstawie ustalenia co do stanu faktycznego nie budziły żadnych wątpliwości. Określenie sumy świadczenia zasądzonego każdej z wnioskodawczyń nie stanowiło bowiem ustalenia stanowiącego podstawę wydanego postanowienia ale stanowiło integralną część samego postanowienia. Z tego względu, Sąd Najwyższy musiał oddalić skargę nadzwyczajną ze względu na niezasadność podniesionego w niej zarzutu i niemożliwość zbadania zaskarżonego orzeczenia pod kątem innych zarzutów.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy w pełni podzielił ocenę ogromu tragedii rodzinnej wnioskodawczyń uznając za bezsporne fakty dotyczące śmierci i działalności niepodległościowej ich ojca. Równocześnie podkreślił, że w aktualnym stanie prawnym brak jest podstaw normatywnych dla zasądzenia osobnego zadośćuczynienia na rzecz wnioskodawczyń za cierpienia doznane już po śmierci ich ojca.

Obowiązująca ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. daje możliwość przyznania od Skarbu Państwa osobie represjonowanej za działalność niepodległościową odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W razie śmierci tej osoby, uprawnienie samej osoby represjonowanej przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców (art. 8 ust.1). Ustawa ta nie traktuje jednak jako samoistnej podstawy zadośćuczynienia krzywd doznanych przez bliskich osoby represjonowanej, w szczególności zaś krzywd doznanych już po jej śmierci.

Obowiązujący kształt rozwiązań ustawowych może budzić uzasadnione wątpliwości, jednak brakującej regulacji nie da się usunąć w drodze nawet najbardziej przychylnej dla wnioskodawczyń wykładni. Sąd Najwyższy musi bowiem orzekać na podstawie i w granicach obowiązującego prawa i nie może sobie rościć prerogatyw władzy ustawodawczej. Jedyną realną i zgodną z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej drogą pozwalającą na naprawienie krzywd i zasądzenie zadośćuczynienia bliskim osób represjonowanych i poległych w walce na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego jest zmiana ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.

Uzasadnienie wyroku SN z dnia 13 stycznia 2021 r. (sygn. akt I NSNk 3/20)

Wyrok w sprawie I NSNk 3/19

16 grudnia 2020 r. Sąd Najwyższy w sprawie I NSNk 3/19 oddalił skargę nadzwyczajną wniesioną przez Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu, który zasądził od Skarbu Państwa na rzecz dwojga wnioskodawców tytułem zadośćuczynienia po 50.000 zł na rzecz każdego z wnioskodawców z ustawowymi odsetkami.

Prokurator Generalny wnosząc skargę nadzwyczajną również zarzucił oczywistą sprzeczność ustaleń sądu ze zgromadzonym materiałem dowodowym (art. 89 § 1 pkt 3 u.SN) w zakresie wysokości zasądzonego na rzecz dwojga wnioskodawców zadośćuczynienia poprzez ustalenie, że kwota 100 000 zł czynić będzie zadość „wymogom poczucia sprawiedliwości społecznej”. Prokurator Generalny nie wskazał natomiast innych podstaw zaskarżenia, w szczególności nie zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności ani rażącego naruszenia prawa przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie.

I w tym przypadku Sąd Najwyższy uznał, że spełniona została przesłanka ogólna skargi nadzwyczajnej uzależniająca możliwość jej wniesienia ze względu na konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 89 § 1 u.SN in principio). Uwzględnienie skargi możliwe jest jednak tylko o ile spełniona zostanie jednocześnie któraś z przesłanek szczegółowych skargi.

Podniesiony przez Prokuratora Generalnego zarzut sprzeczności ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego może być podstawą skargi nadzwyczajnej tylko wówczas, gdy sprzeczność ta jest nie tylko oczywista ale też, gdy dotyczy istotnych ustaleń sądu, na których oparto orzeczenie. Tymczasem w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania nie wystąpił jakikolwiek błąd w ustaleniach czynionych przez sąd na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego. Samo ustalenie kwoty zadośćuczynienia w sentencji postanowienia nie stanowi ustalenia, na podstawie którego sąd orzeka w sprawie. Wobec sposobu sformułowania zarzutów w skardze nadzwyczajnej, niemożliwe było uznanie jej za zasadną.

Uzasadnienie wyroku SN z dnia 16 grudnia 2020 r. (sygn. akt I NSNk 3/19)