Jak legalnie korzystać z baz danych?

27.7.2005

W życiu codziennym często spotykamy się z bazami danych, szczególnie gdy sami szukamy potrzebnych informacji. Coraz więcej baz danych ma charakter elektroniczny, często udostępniane są one w internecie.

Warto wiedzieć, w jakim zakresie przepisy prawa zezwalają na legalne korzystanie z tych baz, oraz jakie prawa przysługują nam jako ewentualnym twórcom tego typu zbiorów.

Czym jest baza danych?

W rozumieniu przepisów ustawy o ochronie baz danych bazą danych jest „zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości.”

Istotnymi elementami definicyjnymi bazy danych są więc:

istnienie danych (lub innych materiałów, elementów) w postaci zbioru – tj. lącznie zgromadzonych,
istnienie pewnego klucza, metody systematyzacji danych opartej na określonych kryteriach – zbiór nie może być więc zbiorem ułożonym chaotycznie, nieuporządkowanym. Uporządkowanie może mieć dowolny charakter, np. alfabetyczny, chronologiczny, przedmiotowy,
stworzenie metody dostępu do bazy danych dla innych osób – np. przez umieszczenie jej w internecie, wydanie w formie książkowej,
poniesienie istotnego nakładu inwestycyjnego w pracach nad bazą danych

Przykładową bazą danych może więc być:

broszura obejmująca zestawienie bibliograficzne pozycji dotyczących określonego tematu,
zamieszczona na stronie internetowej dyskografia zespołu rockowego,
książka telefoniczna,
biblioteczny katalog kartkowy,
katalog pacjentów poradni lekarskiej.

Dla ochrony bazy danych nie jest konieczna jej rejestracja w jakimkolwiek urzędzie. Podlega ona ochronie od momentu jej stworzenia.

Na czym polega specyfika ochrony bazy danych?

Ochrona baz danych jest tzw. ochroną sui generis, tj. ochroną szczególnego rodzaju. Jest to model ochrony podobny do ochrony autorskoprawnej, jednak w wielu szczegółach odmienny.

Wykluczona jest konkurencja między tymi dwoma modelami ochrony – w szczególności baza danych będąca utworem w rozumieniu prawa autorskiego (a więc spełniająca przesłanki uznania jej za utwór ) podlega wyłącznie ochronie przewidzianej przez te przepisy. Niniejszy artykuł dotyczy zaś wyłącznie ochrony przewidzianej dla nietwórczych baz danych.

Producentowi bazy danych przysługuje do niej bezwzględne prawo podmiotowe (a więc tak jak twórcy w stosunku do utworu).

Obejmuje ono prawo do pobierania danych (czyli w uproszczeniu przenoszenia ich na określony nośnik – np. skopiowania na dyskietkę, zrobienia kserokopii) i wtórnego ich wykorzystywania (tj. publicznego udostępnienia – np. przez zamieszczenie w internecie) w całości bądź istotnej części. Prawo to jest zbywalne.

Ochrona bazy danych trwa przez okres 15 lat od jej sporządzania lub publicznego udostępnienia.

Jak inne osoby mogą korzystać z baz danych?

Uprawnienie osób nie będących producentami ani nie uprawnionych przez producenta np. na podstawie umowy licencyjnej do korzystania z bazy danych zostało skonstruowane na kształt instytucji dozwolonego użytku w prawie autorskim.

Dozwolony użytek bazy danych dotyczy tylko baz udostępnionych publicznie (np.

zamieszczonych w internecie, wydanych w postaci książkowej) oraz użytkownika korzystającego z bazy zgodnie z prawem (a więc np. korzystającego z elektronicznej bazy danych na podstawie wykupionego abonamentu). Użytkownik taki może korzystać z bazy danych w zakresie pobierania danych oraz ich wtórnego wykorzystywania, ale tylko w odniesieniu do nieistotnej jej części. Chodzi tu o więc o niewielką ilość danych, lub dane o mniejszym znaczeniu.

Tylko w niektórych przypadkach dozwolone jest pobieranie bądź wtórne wykorzystywanie danych w odniesieniu do istotnej części bazy danych. Dotyczy to m.in. użytku baz danych dla niekomercyjnych celów dydaktycznych i badawczych.

Oczywiście każdy może korzystać z udostępnionej bazy danych przez proste jej przeglądanie. W tym zakresie przepisy nie przewidują żadnych ograniczeń.

Obowiązuje także ogólny zakaz korzystania z bazy danych w sposób który naruszyć może normalne z niej korzystanie lub godzić w słuszne interesy producenta.

Jakie są konsekwencje nielegalnego korzystania z bazy danych?

Producent może żądać od osoby, która naruszyła jego prawo wyłączne do bazy danych:

zaniechania tych naruszeń,
przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz
wydania bezprawnie uzyskanych korzyści.

Roszczenia te są niezależne od winy naruszyciela.

Na zasadach ogólnych producent może też żądać naprawienia wynikłej z nielegalnego korzystania z bazy danych szkody. Musi więc udowodnić powstanie szkody, związek między szkodą a działaniem naruszyciela oraz jego winę.

W pewnych przypadkach, w szczególności gdy naruszenie praw do bazy danych zostało dokonane w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przepisy przewidują zastosowanie wobec naruszyciela sankcji karnych w postaci grzywny i przepadku bezprawnie wykonanych egzemplarzy bazy danych na rzecz Skarbu Państwa.

Pamiętaj, że:

nawet zwykły katalog lub kartoteka może być zakwalifikowany jako baza danych i z tego tytułu podlegać ochronie prawnej
stworzona przez Ciebie baza danych podlega ochronie z mocy przepisów samego prawa, bez konieczności jakiejkolwiek jej rejestracji
każdy może przeglądać publicznie udostępnioną bazę danych, ale już np. jej kopiowanie nie zawsze jest dozwolone
nielegalne korzystanie z bazy danych może Cię narazić na odpowiedzialność cywilnoprawną a nawet karnoprawną.

Podstawa prawna: