Tryb i warunki wnoszenia kasacji w postępowaniu cywilnym (stan prawny obowiązujący do 6 lutego 2005 r.)

22.6.2005

Kiedy przysługuje kasacja?

Kasacja przysługuje w postępowaniu procesowym od wydanych w drugiej instancji:

wyroków (częściowych, wstępnych, uzupełniających, łącznych),
postanowień o odrzuceniu pozwu,
postanowień o umorzeniu postępowania kończących postępowanie w sprawie wydawanych przez sąd drugiej instancji.

Niedopuszczalne jest zaskarżenie orzeczenia sądu pierwszej instancji, które stało się prawomocne i w stosunku do którego nie wykorzystano toku instancji przewidzianych prawem. Jeżeli jednak apelacja została oddalona, to zaskarża się wyrok wydany przez sąd pierwszej instancji, ponieważ to on jest merytorycznym rozstrzygnięciem w sprawie.

W postępowaniu nieprocesowym kasacja przysługuje także od postanowienia orzekającego co do istoty sprawy będącego odpowiednikiem wyroku w postępowaniu procesowym (szczegóły w poradzie: postępowanie nieprocesowe).

W postępowaniu polubownym dopuszczalna jest kasacja o uchylenie wyroku sądu polubownego, a także kasacja od wyroku sądu ochrony konkurencji i konsumentów.

Natomiast w postępowaniu egzekucyjnym kasacja przysługuje na zasadzie wyjątku tylko w dwóch wypadkach - postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie przybicia i przysądzenia własności nieruchomości nabytej w drodze licytacji oraz w przedmiocie planu podziału między wierzycieli sumy uzyskanej z egzekucji.

Kiedy nie można dokonać kasacji?

Po pierwsze kasacja nie przysługuje w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż dziesięć tysięcy złotych, a w sprawach gospodarczych - niższa niż dwadzieścia tysięcy złotych. Z takiego sformułowania ustawodawcy jasno wynika, że kasacja będzie przysługiwała jeżeli wartość przedmiotu zaskarżenia będzie równa dziesięciu tysiącom w sprawach o prawa majątkowe, lub dwudziestu tysiącom złotych w sprawach gospodarczych.
Należy jednakże zaznaczyć, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych kasacja przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, jeżeli sprawy toczą się o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

Niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia kasacji podlegają także wyroki wydawane w postępowaniu polubownym od wyroków sądów ochrony konkurencji i konsumentów.

Kasacja nie przysługuje także w sprawach:

o alimenty,
o czynsz najmu lub dzierżawy,
o naruszenie posiadania,
dotyczących kar porządkowych,
świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych,
o deputaty lub ich ekwiwalent,
w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym.

Poza tymi ograniczeniami, które przewidziano w Kodeksie postępowania cywilnego, ustawodawca upoważnił również Sąd Najwyższy do oceny przyjmowanej kasacji w tzw. przedsądzie. Sąd Najwyższy może odmówić przyjęcia kasacji do rozpoznania, jeżeli:

w sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne,
nie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów,
kasacja jest oczywiście bezzasadna.

Oceny czy zagadnienie prawne jest istotne, czy istnieje potrzeba wykładni i czy kasacja nie jest przypadkiem „oczywiście bezzasadna” dokonuje Sąd Najwyższy (w składzie jednego sędziego na postępowaniu niejawnym). Pojęcie „oczywistej bezzasadności” jest niedookreślone i ocenne - Sąd Najwyższy w jednym ze swych orzeczeń dotyczących tej tematyki proponuje taką jego ocenę, by była jasna dla „przeciętnego prawnika”.

Należy jednak zastrzec, że Sąd Najwyższy nie będzie uprawniony do takiej oceny, jeżeli zaskarżone orzeczenie oczywiście narusza prawo albo gdy zachodzi nieważność postępowania.

Kto sporządza kasację?

W prawie polskim obowiązuje przymus sporządzenia kasacji przez pełnomocnika strony będącego adwokatem lub radcą prawnym. Przymus ten doznaje jednak w prawie polskim kilku wyjątków. Po pierwsze nie stosuje się go, jeżeli stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną lub jej przedstawicielem jest adwokat lub radca prawny. Po drugie w sprawach własności przemysłowej pełnomocnikiem wnoszącym kasację może być także rzecznik patentowy.

Przymus wnoszenia kasacji przez wykwalifikowanego prawnika ma na celu ograniczenie ilości składanych kasacji, które są oczywiście bezsasadne.

Jak powinna być sporządzona kasacja?

Prawidłowo sporządzona kasacja powinna odpowiadać wymogom przewidzianym dla każdego pisma procesowego (patrz artykuł: Pisma procesowe w postępowaniu cywilnym).

Ponadto wymagane jest by kasacja zawierała:

oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze szczegółowym wskazaniem, czy orzeczenie to jest zaskarżone w całości czy w części. Chodzi tutaj o dokładne określenie sądu, który wydał orzeczenie będące przedmiotem zaskarżenia, datę wydania tego orzeczenia, a także sygnaturę akt owej sprawy. Wskazanie, czy orzeczenie jest zaskarżone w całości, czy w części jest konieczne, ponieważ kasacja jest rozpatrywana w granicach zaskarżenia.
przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie. Kasację można bowiem oprzeć na następujących podstawach - naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, bądź naruszeniu przepisów postępowania. Jednakże ważne jest, by to uchybienie, które jest podstawą kasacji mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
przedstawienie okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie.
wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z wyraźnym oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany. Wymaga to zamieszczenia takiego stwierdzenia w piśmie kasacji.

Ponadto wnoszona kasacja powinna być prawidłowo opłacona.

Do kogo i kiedy należy wnosić kasację?

Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie miesięcznym od dnia doręczenia orzeczenia stronie skarżącej. W kasacji nie ma określenia, co należy zrobić, jeżeli nie doręczono orzeczenia stronie skarżącej. W tej sytuacji należy stwierdzić, że konieczny jest wniosek o doręczenie orzeczenia, które chcemy skarżyć kasacją, ponieważ jeżeli nie zostanie ono doręczone - nie mamy możliwości obliczenia terminu uprawniającego do złożenia kasacji.

Termin do złożenia kasacji wiąże wszystkich wnoszących ją, jednakże z jednym wyjątkiem. Jeżeli kasację wnosi Rzecznik Praw Obywatelskich - może to nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenie orzeczenia stronie. Należy jednakże zaznaczyć, że jeżeli wnosi ją po upływie terminu miesiąca od doręczenia stronie orzeczenia, które ma być skarżone, to podstawę kasacji powinno dodatkowo stanowić naruszenie przepisów Konstytucji dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela.

Wniesienie kasacji w terminie jest niezmiernie ważne, ponieważ sąd drugiej instancji, który dokonuje wstępnego badania kasacji pod względem formalnym, odrzuci kasację wniesioną po upływie terminu lub z innych przyczyn niedopuszczalną na posiedzeniu niejawnym, jak również kasację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie. Ponadto, gdyby sąd drugiej instancji nie zauważył takich wad kasacji - podlega ona ponownej kontroli już przez Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy może wówczas odrzucić kasację, gdy ulegała ona odrzuceniu przez sąd drugiej instancji, albo zwrócić ją temu sądowi w celu usunięcia dostrzeżonych braków (decyduje o tym SN na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego).

Jak toczy się postępowanie kasacyjne?

Po wniesieniu kasacji do sądu drugiej instancji sąd ten bada, czy kasacja jest dopuszczalna i czy została wniesiona w terminie, czy została opłacona w sposób należyty (postępowanie wstępne). Niektóre braki formalne mogą być usunięte przez pełnomocnika w zakreślonym przez sąd terminie (jeżeli nie zostaną usunięte, to sąd kasację odrzuci). Nie mogą ulec usunięciu braki - oznaczenie skarżonego orzeczenia, przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, przedstawienie okoliczności uzasadniających rozpoznanie kasacji, ani brak wniosku o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany.

Następnie doręcza się odpis kasacji stronie przeciwnej, a ta może wnieść do sądu drugiej instancji odpowiedź na kasację w terminie dwutygodniowym od doręczenia jej kasacji.

Po upływie terminu na wniesienie odpowiedzi lub po zarządzeniu doręczenia odpowiedzi skarżącej, sąd drugiej instancji niezwłocznie przedstawia kasację i odpowiedź wraz z aktami sprawy Sądowi Najwyższemu.

Sądu Najwyższego dokonuje powtórnego badania takiego, jak w sądzie drugiej instancji, a następnie przechodzi do opisanego wyżej przedsądu. Jeżeli nie odrzuci kasacji, ani nie odmówi jej przyjęcia w wyniku dokonanych czynności przewodniczący decyduje czy wyznaczyć rozprawę, czy rozpatrzyć kasację na posiedzeniu niejawnym.

Sąd Najwyższy rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym kasację od postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania albo jeżeli zachodzi nieważność postępowania lub też, gdy kasacja jest oczywiście bezzasadna.

Może także rozpoznać na posiedzeniu niejawnym kasację opartą tylko na podstawie naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, ale w tym przypadku tylko wówczas, jeżeli żadna ze stron w kasacji lub w odpowiedzi na kasację nie zażądała przeprowadzenia rozprawy.

Poza wymienionymi przypadkami sąd wyznacza rozprawę.

Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w składzie trzech sędziów (niezależnie od tego czy jest przeprowadzana rozprawa, czy orzekanie zachodzi w w/w przypadkach na posiedzeniu niejawnym).

Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach zaskarżenia kasacją oraz jej podstaw. Jednakże w granicach zaskarżenia bierze pod rozwagę z urzędu nieważność postępowania. W postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Skarżący może jedynie przytoczyć nowe uzasadnienie podstaw kasacyjnych.

Rozpoznanie kasacji przez Sąd Najwyższy

Sąd Najwyższy może:

oddalić kasację, jeżeli nie ma usprawiedliwionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu,
uwzglednić kasację i uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie, lub innemu sądowi równorzędnemu,
uwzglednić kasację i uchylić w całości lub w części orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi temu samemu lub równorzędnemu,
odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego, jeżeli przy rozpoznawaniu kasacji wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości,
zmienić zaskarżony wyrok i orzec co do istoty sprawy, jeżeli podstawa naruszenia prawa materialnego jest uzasadniona, a kasacji nie oparto także na podstawie naruszenia przepisów postępowania lub podstawa ta okazała się nieuzasadniona,
uchylić wydane w sprawie wyroki oraz odrzucić pozew lub umorzyć postępowanie, jeżeli pozew ulega odrzuceniu albo istnieje podstawa do umorzenia postępowania.

Pamiętaj, że:

Kasacja musi spełniać wymogi przewidziane prawem i być należycie opłacona,
Kasacja musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego (z wyjątkami wymienionymi wyżej),
Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy,
Nie można oprzeć kasacji od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy,
Na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające kasację przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy także sporządza uzasadnienie swojego orzeczenia - ma na to aż cztery tygodnie

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.