Odpowiedź prawnika: Rozszerzenie klauzuli wykonalności aktu notarialnego na małżonka
Wstępnym zagadnieniem wymagającym wyjaśnienia w razie zabiegania przez wierzyciela o uzyskanie klauzuli wykonalności w trybie art. 787 kodeksu postępowania cywilnego (zwanego dalej: kpc), jest kwestia, czy zobowiązanie objęte tytułem egzekucyjnym, na podstawie art. 41 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (zwanego dalej: kro), uprawnia w ogóle wierzyciela do żądania zaspokojenia się z majątku wspólnego. Rozważając to zagadnienie należy, z kolei mieć na uwadze, co następuje: Stroną umowy zawartej przez jednego małżonka z przekroczeniem zakresu zwykłego zarządu, jest zawsze tylko małżonek - uczestnik czynności prawnej. Zgodę wyrażoną bowiem przez drugiego małżonka należy uważać za oświadczenie woli złożone przez osobę trzecią, pozostającą poza samą umową. Skoro zatem dłużnikiem jest małżonek, będący stroną zobowiązania stanowiącego źródło zadłużenia, to jedynie wobec niego wierzycielowi przysługuje roszczenie o spełnienie świadczenia. Niemniej jednak w wyniku takiego zobowiązania - zaciągniętego czy to za zgodą lub potwierdzeniem drugiego z małżonków (art. 36 § 2 i art. 37 § 1 kro), względnie z zezwoleniem sądu (art. 39 i 40 kro) - wierzyciel uzyskuje z mocy art. 41 § 1 kro, przynajmniej co do zasady, uprawnienie do wyegzekwowania swej wierzytelności nie tylko z majątku odrębnego małżonka, będącego dłużnikiem, ale także z jego majątku, objętego wspólnością ustawową.
Postępowanie z art. 787 kpc ma na celu wyjaśnienie, czy istnieją podstawy do rozszerzenia egzekucji na podmiot, który nie brał udziału w procesie (dłużnika formalnego). Jeżeli zarzuty zgłoszone przez dłużnika formalnego nasuwają wątpliwości, sąd nie tylko może, ale powinien wezwać wierzyciela na posiedzenie i przeprowadzić dowody. Jeżeli zachodzi potrzeba, może także wyznaczyć rozprawę (Gołaczyński J. (red.) Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz. Stan prawny: 03.05.2012). W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika wierzyciel powinien wykazać zgodę małżonka dłużnika, załączając do wniosku oryginał dokumentu urzędowego lub prywatnego, podpisanego przez małżonka dłużnika, z którego wynika udzielenie zgody na dokonanie czynności prawnej lub potwierdzenie zawarcia tej umowy przez małżonka dłużnika. Zgoda małżonka lub potwierdzenie przez niego zaciągnięcia zobowiązania musi stanowić oświadczenie woli złożone w formie pisemnej i pochodzić od małżonka dłużnika. Jeżeli zgoda była wyrażona w formie ustnej i brak formy pisemnej zwykłej lub formy kwalifikowanej w danym wypadku nie skutkuje nieważnością czynności prawnej, wierzyciel może uzyskać tytuł egzekucyjny przeciwko małżonkowi dłużnika w postępowaniu rozpoznawczym, w którym udzielenie zgody może być udowodnione za pomocą innych niż dokument środków dowodowych. Wówczas sąd na podstawie art. 319 kpc z urzędu zamieści ograniczenie odpowiedzialności małżonka dłużnika do majątku objętego wspólnością ustawową.
W doktrynie konieczność wykazania zgody małżonka dłużnika dokumentem urzędowym lub prywatnym, o której mowa w art. 787 kpc, nie jest postrzegana jednolicie. Rodzi się pytanie, czy dokument określony w art. 787 kpc powinien pochodzić od małżonka dłużnika, czy też może pochodzić od osoby trzeciej, od samego dłużnika lub nawet od wierzyciela. Dominuje stanowisko, że w art. 787 kpc odniesiono wymaganie wykazania zgody małżonka dłużnika dokumentem zarówno do treści, jak i formy dokumentu. Innymi słowy, zgoda małżonka powinna wynikać z treści dokumentu, a nie z zeznań świadków lub oświadczeń wierzyciela. Podkreśla się, że dokument prywatny, w którym wierzyciel stwierdza, że małżonek wyraził zgodę na czynność prawną dłużnika, nie może być uznany za wiarygodny, ponieważ nie udowadnia on faktu wyrażenia zgody. Powinien to być zatem dokument wystawiony przez małżonka dłużnika. Wynikający z art. 787 kpc nakaz wykazania zgody małżonka dłużnika dokumentem wyłącza możliwość jej dowodzenia takimi środkami dowodowymi jak zeznania świadków lub przesłuchanie stron (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 r. IIICZP 117/10)
Przedstawione zdarzenia stanu faktycznego nie mogą zatem posłużyć jako dowód, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Natomiast wierzyciel, który nie dysponuje dokumentami, ale może wykazać fakt udzielenia zgody innymi środkami dowodowymi, nie jest pozbawiony możliwości wytoczenia powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika.
Uzyskanie tytułu egzekucyjnego przeciwko małżonkowi dłużnika możliwe będzie wówczas w postępowaniu rozpoznawczym (na podstawie art. 319 k.p.c.), gdzie fakt udzielenia zgody może być udowodniony także zeznaniami świadków.
