Odpowiedź prawnika: Uprawnienia organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
Status organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi określają wprost przepisy ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne. Zgodnie z jej artykułem 104 organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w rozumieniu ustawy, są stowarzyszenia zrzeszające twórców, artystów wykonawców, producentów lub organizacje radiowe i telewizyjne, których statutowym zadaniem jest zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy.
Owe wspomniane przez Pana szerokie uprawnienia Zaiksu, jak i innych zbiorowych organizacji zarządzania wynikają de facto z treści artykułu 105 prawa autorskiego, zgodnie z którym domniemywa się, że organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz że ma legitymację procesową w tym zakresie. Na domniemanie to nie można się powołać, gdy do tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości sobie tytuł więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania. W taki sposób przepis ten stworzył domniemanie, że w przypadku takich utworów jak scenariusze, organizacją która co do zasady zajmuje się prawa autorskimi do nich jest Zaiks.
Co do wynagrodzeń, o które Pan pyta, to także nie jest to kwestia dowolnie interpretowana przez organizację, w tym przez Zaiks. Obowiązują go bowiem tabele wynagrodzeń, a zgodnie z samym prawem autorskim postanowienia umowne mniej korzystne dla twórców, niż wynikałoby to z tych tabel są nieważne, a ich miejsce zajmują odpowiednie postanowienia tych tabel.
Co samego Zaiksu, to jako organizacja zbiorowego zarządzania, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS chroni nie tylko utwory swoich członków, ale także tych, którzy powierzyli mu swoje prawa autorskie w celu sprawowania zbiorowego zarządu w ich imieniu, tj. autorów nie będących członkami ZAiKS-u, ich spadkobierców oraz wydawców muzycznych. Zakres ochrony sprawowanej na rzecz autorów i innych uprawnionych nie będących członkami ZAiKS-u, określa § 17 Statutu, zgodnie z którym także dla tych podmiotów ZAiKS dokonuje inkasa, repartycji oraz wypłaty wynagrodzeń autorskich, zgodnie z zasadami obowiązującymi w Stowarzyszeniu. W procesie inkasa, podziału i wypłaty wynagrodzeń stosowane są te same zasady, jakie zgodnie z regulaminem przyjęto wobec twórców będących członkami ZAiKS-u.
Faktycznie status Zaiksu został ukształtowany jako dość silny, gdyż nawet na niektórych polach eksploatacji ZAiKS działa także jako prowadzący cudze sprawy bez zlecenia na rzecz twórców i ich następców prawnych, którzy nie powierzyli mu w zarząd swoich praw - tj. autorów, którzy nie są członkami ZAiKS-u, ani nie zgłosili utworów pod ochronę. Wynika z tego, iż w praktyce częste są sytuacje, gdy pomimo niewyrażenia woli poddania opiece Zaiksowi swoich praw autorskich, ten i tak nimi zarządza. Jeżeli natomiast twórca nie należy do żadnej organizacji lub nie ujawnił swojego nazwiska, a na danym polu działa więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, organizację właściwą wskazuje Komisja Prawa Autorskiego, której skład wyznacza minister kultury.
Na podstawie art. 70 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, inkaso Zaiksu obejmuje także wynagrodzenia dla twórców (lub ich następców prawnych) scenariuszy oraz innych utworów literackich, muzycznych bądź słowno-muzycznych, które stworzone zostały dla potrzeb utworu audiowizualnego albo w nim wykorzystane. Wynagrodzenia autorskie inkasowane są z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach, nadawania utworu w telewizji, wypożyczania jego egzemplarzy i ich publicznego odtwarzania oraz reprodukowania utworu audiowizualnego na egzemplarzach sprzedawanych do tzw. własnego użytku osobistego nabywców.
Na podstawie klauzuli zawartej w umowach, jakie podpisują autorzy powierzający Zaiksowi ochronę i zarządzanie swą twórczością. Zaiks twierdzi. Iż bez zgłoszenia utworu niemożliwym staje się podział wynagrodzeń autorskich wyegzekwowanych od użytkowników, tak więc w interesie autora leży terminowe zgłaszanie utworów. Tylko na podstawie dokumentów składanych przez twórców przy zgłaszaniu utworów, można dokonać prawidłowej identyfikacji utworów i właściwego podziału wynagrodzeń autorskich zainkasowanych przez ZAiKS na rzecz uprawnionych.
Jednym z podstawowych elementów autorskiego prawa majątkowego jest prawo twórcy (czyli Pana) do otrzymania wynagrodzenia za wykorzystanie stworzonego przezeń utworu. Organizacja zbiorowego zarządzania, zobowiązana ustawowo do jednakowego traktowania praw wszystkich twórców przez siebie reprezentowanych, w umowach z użytkownikami nie może ustalać odmiennych wysokości wynagrodzeń autorskich za wykorzystanie poszczególnych utworów na tym samym polu eksploatacji. Tym samym należy stwierdzić, iż na tej podstawie nie ma Pan ani żaden inny twórca do indywidualnych negocjacji wynagrodzenia (tzw. tantiem). Organizacja ma zatem obowiązek opracowania tabel wynagrodzeń autorskich, określających stawki honorariów autorskich za korzystanie z utworów na różnych polach eksploatacji. Posiadanie takich tabel zatwierdzonych przez władze organizacji uważa się powszechnie za jej podstawowy obowiązek w ramach wykonywania przez nią zbiorowego zarządu prawami autorskimi.
