Odpowiedź prawnika: Wniosek o odsunięcie sędziego
Z uwagi na nieprecyzyjnie wyrażenie się przez pytającego należy rozważyć dwa aspekty wyłączenia sędziego. Mianowicie w postępowaniu cywilnym i w postępowaniu karnym. Art. 41 § 1 kodeksu postępowania karnego stanowi, że “Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie“. Natomiast § 2 “Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego (odczytanie aktu oskarżenia), pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu“ (w zasadzie w każdym stadium procesu, w którym ujawni się powód).
Wątpliwość „uzasadniona” to wątpliwość uprawdopodobniona, a przy tym poważna, skoro wywołująca ją okoliczność może zagrażać bezstronności sędziego. Powody wyłączenia mogą stwarzać okoliczności wskazujące na powiązania osobiste między sędzią a stroną lub jej przedstawicielem (np. przyjaźń, niechęć, zbieżność lub rozbieżność interesów) albo okoliczności związane z wypełnianiem obowiązków służbowych (np. sędzia, który brał udział w zastosowaniu bądź przedłużeniu tymczasowego aresztowania, powinien być wyłączony od udziału w sprawie o odszkodowanie z tytułu niesłusznego tymczasowego aresztowania (zob. J. Bratoszewski, w: J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S. M. Przyjemski, R. A. Stefański, S. Zabłocki: Komentarz. Kodeks postępowania karnego, t. I, Warszawa 1998, s. 269).
Zgodnie natomiast z art. 49 kodeksu postępowania cywilnego „Niezależnie od przyczyn wymienionych w artykule poprzedzającym (48), sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego„.
Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa się toczy, uprawdopodabniając przyczyny wyłączenia. Strona, która przystąpiła do rozprawy, powinna uprawdopodobnić ponadto, że przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub stała się jej znana. Aż do rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędzia może spełniać tylko czynności nie cierpiące zwłoki.
Przyczyną ewentualnego braku bezstronności jest stosunek osobisty łączący sędziego ze stroną lub jej przedstawicielem. Przepis ten wyznacza najszerszy krąg osób, z którymi stosunek łączący sędziego jest podstawą jego wyłączenia, i obejmuje także pełnomocnika procesowego. Stosunek osobisty jest z zasady stosunkiem emocjonalnym (pozytywnym, np. przyjaźń lub negatywnym, np. nienawiść), może być jednak także stosunkiem natury gospodarczej (np. powiązania kredytowe). Stosunek taki może być spowodowany zależnością służbową. Nie można jednak uważać za stosunki osobiste kontaktów zawodowych sędziego z adwokatami, ławnikami, prokuratorami itp.
Wyrokowanie w momencie, w którym stronie się wydaje, że nie powinno nastąpić nie jest podstawą wyłączenia sędziego. Podstawami wyłączenia sędziego z uwagi na brak bezstronności a mówiąc prościej stronniczość są wyżej wymienione przyczyny wyłączenia.
