Odpowiedź prawnika: Wypłata odszkodowania a koszty uzyskania przychodu
Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176, ze zm.): kosztami uzyskania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem wymienionych w art. 23. Podobne uregulowania zawiera odpowiednio art. 15 ust. 1 i art. 16 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Odstąpienie od umowy najmu może być z różnych przyczyn związane z uzyskaniem przychodu, np. firma mogła wynająć inny lokal w korzystniejszym, bardziej strategicznym miejscu, dotychczasowy lokal mógł nie zaspokajać potrzeb wynajmujacego itp. Wskazany art. 23 ustawy o p.d.o.f. nie wymienia jako wyłączone z kosztów uzyskania wydatków poniesionych na spłatę kary umownej z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy najmu. Owszem, ustawodawca wymienia kategorie kar umownych, których nie można zaliczyć do kosztów uzyskania, są to np. grzywny i kary pieniężne orzeczone w postepowaniu karnym, karnym skarbowym, administracyjnym i w sprawach o wykroczenia, bądź kary umowne i odszkodowania z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. Wskazane kategorie kar i odszkodowań nie są jednak w swym zakresie zbieżne z odszkodowaniam za wcześniejsze rozwiązanie umowy.
Kwestia kary za odstąpienie od umowy budzi spore kontrowersje. Najlepiej więc wystąpić w tym przypadku o interpretację urzędu skarbowego w swojej indywidualnej sprawie. Na tym tle rysują się bowiem 2 przeciwne stanowiska:
1) Niektóre organy podatkowe argumentują, że w takim przypadku nie powstał przychód, wydatek nie może więc być kosztem. Kara umowna poniesiona z tytułu odstąpienia od umowy cywilnoprawnej, nawet w sytuacji, gdy odstąpienie wynika z faktu konieczności zawarcia korzystniejszej umowy o świadczenie analogicznych usług z innym kontrahentem, nie stanowi kosztu uzyskania przychodu w świetle postanowień art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (tak: Izba Skarbowa w Rzeszowie w piśmie z 25 marca 2004 r., IS-I/3423/13/04).
Zdaniem urzędów skarbowych, to na podatniku spoczywa ryzyko prowadzenia działalności i nie może swoich nieostrożnych decyzji rekompensować sobie podatkowo.
Uznanie za koszt uzyskania przychodów kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy - tak w celu zapobieżenia stracie (lub też jej zmniejszenia), jak również dla stworzenia warunków do zawarcia innej, być może korzystniejszej umowy, byłoby sprzeczne z przepisami prawa podatkowego. W obrocie gospodarczym występują przypadki, w których strona zmuszona jest odstąpić od umowy, aby zapobiec stracie mogącej wyniknąć z jej wykonania. Jest to kwestia ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej. Tego ryzyka nie można przenosić przy użyciu przepisów podatkowych na skarb państwa (tak: Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 grudnia 1996 r., SA/Łd 2683/95).
Skoro art. 15 ust. ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych mówi, że kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, to odstąpienie od umowy nie zmierza do osiągnięcia przychodu. Z tych względów słuszne jest stanowisko organów podatkowych odmawiające zaliczenia kary umownej do kosztów uzyskania przychodów (tak: wyrok NSA z 12 marca 1999 r., I SA/Po 1362/98).
W przypadku spółki, która musiała zapłacić odszkodowanie za skrócenie okresu najmu nieruchomości ze wzgledu na zmianę miejsca prowadzenia działalności, Izba Skarbowa w Gdańsku nie dostrzegła związku firmowego i stwierdziła, iż zapłacone odszkodowanie z tytułu ugodowego rozwiązania umowy łączącej strony umowy nie stanowi kosztu uzyskania przychodu w świetle art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Celem zapłaty odszkodowania było bowiem uwolnienie się od zobowiązania, a nie osiągnięcie przychodu (interpretacja Izby Skarbowej w Gdańsku z 12 maja 2005 r., BI/005-1144/04).
Wcześniejsze rozwiązanie umowy najmu ze względu na fakt, że nie miało na celu uzyskania przychodu, lecz jedynie zapobieżenie dalszym stratom, nie może być przesłanką do uznania związanych z tym wydatków (odszkodowania poniesionego w związku z wcześniejszym rozwiązaniem umowy najmu) za koszty podatkowe. Aby określony wydatek uznać za koszt uzyskania przychodu, między wydatkiem a osiągnięciem przychodu musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy, czyli poniesiony wydatek ma lub może mieć wpływ na powstanie czy też zwiększenie przychodu. W konsekwencji wypłata odszkodowania związana z wcześniejszym rozwiązaniem umowy nie spełnia dyspozycji wynikającej z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (tak: Izba Skarbowa w Katowicach Ośrodek Zamiejscowy w Bielsku-Białej w decyzji z 2 sierpnia 2005 r., sygn. PBB1/421-35/05).
