Pierwsza polska Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami

Uchwała w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030

Kompleksowy i obszerny dokument o charakterze strategicznym – Rada Ministrów przyjęła pierwszą polską Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami.

– "Strategia będzie mapą drogową polityki krajowej na rzecz osób z niepełnosprawnościami" – powiedziała minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

To niezwykle ważne, by bardzo zróżnicowane środowisko osób z niepełnosprawnościami otrzymywało wsparcie na różnorodnym polu – społecznym, zdrowotnym czy zawodowym.

– "Przywiązujemy do tego dużą wagę. Utworzyliśmy Fundusz Solidarnościowy, wprowadziliśmy w życie świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, regularnie podnosimy wysokość pozostałych świadczeń, a także uruchomiliśmy program „Za życiem”, w który w niedalekiej przyszłości będzie rozszerzany" – wyliczyła minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Wsparcie osób z niepełnosprawnościami to rozwiązania systemowe, ale też kierowanie większego strumienia pieniędzy na wsparcie tej grupy – wzrost renty socjalnej, zasiłku pielęgnacyjnego czy świadczeń pielęgnacyjnych.

Na wsparcie osób niepełnosprawnych przeznaczane jest zdecydowanie więcej pieniędzy niż jeszcze w 2015 roku. W 2020 roku było to ok. 29,1  mld złotych, o ponad 13,5 mld zł więcej niż jeszcze w 2015 roku, kiedy wsparcie wyniosło ok. 15,5 mld złotych.

Rada Ministrów przyjęła Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami

Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030, przedłożoną przez ministra rodziny i polityki społecznej.

Prace nad Strategią na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami zostały zapoczątkowane pod koniec 2016 r. W 2020 r. Strategia została znacząco rozszerzona i skonkretyzowana. Przeanalizowano ponad 1600 stron uwag w ramach konsultacji społecznych, a robocza wersja Strategii uzyskała wstępną akceptację ze strony Komisji Europejskiej.

– Przyjęta dzisiaj przez Radę Ministrów pierwsza polska Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami to kompleksowy dokument, który będzie mapą drogową polityki krajowej na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Zależy nam przede wszystkim na włączeniu osób z niepełnosprawnościami w życie społeczne i zawodowe, na stworzeniu przestrzeni prawdziwie dostępnej dla każdego – zapewnia minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Priorytetowe obszary Strategii

Rząd chce zwiększyć poziom uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym i zawodowym. Realizacja działań zawartych w Strategii umożliwi osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami. Na wsparcie osób niepełnosprawnych rząd przeznacza coraz więcej środków. W 2020 r. było to ok. 27 mld zł, o ponad 12 mld zł więcej niż jeszcze w 2015 r., kiedy wsparcie wyniosło ok. 15 mld zł.

Prace nad propozycją konkretnych działań zostały poprzedzone diagnozą stanu faktycznego, którą oparto zarówno na ogólnodostępnych danych statystycznych dotyczących sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Polsce, jak i różnego rodzaju raportach i opracowaniach dotyczących tej tematyki.

Na ich podstawie sformułowano szereg działań strategicznych, które następnie pogrupowano i podzielono na obszary priorytetowe Strategii:

I. Niezależne życie

II. Dostępność

III. Edukacja

IV. Praca

V. Warunki życia i ochrona socjalna

VI. Zdrowie

VII. Budowanie świadomości

VIII. Koordynacja

– "Realizacja działań zawartych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami umożliwi osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami" – wskazała minister Marlena Maląg.

Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 r., liczba osób z niepełnosprawnościami wynosiła ok. 4,7 mln, co stanowiło 12,2 proc. ludności kraju. Prawne potwierdzenie faktu niepełnosprawności posiadało w 2011 r. przeszło 3,1 mln osób. Natomiast według danych z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności, na koniec 2019 r. liczba osób z niepełnosprawnością (prawomocne orzeczenie lub wyroki sądu) wynosiła ponad 4 mln osób, a liczba dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności – blisko 300 tys.

Dotychczasowe działania rządu dla osób z niepełnosprawnościami

• Świadczenie pielęgnacyjne zostało podniesione z 1200 zł w 2015 r. do 1971 zł w 2021 r., co oznacza wzrost o 771 zł.
• Renta socjalna została podniesiona z 740 zł w 2015 r. do 1200 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 460 zł. Od 1 marca 2021 r. renta socjalna wyniesie 1250 zł (wzrost w latach 2015-2021 o 510 zł).
• Specjalny zasiłek opiekuńczy został podniesiony z 520 zł w 2015 r. do 620 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 100 zł.
• Zasiłek dla opiekuna został podniesiony z 520 zł w 2015 r. do 620 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 100 zł.
• Zasiłek pielęgnacyjny został podniesiony z 144 zł w 2015 r. do 215 zł w 2020 r., co oznacza wzrost o 62 zł.
• Od 1 października 2019 r. weszło w życie świadczenie uzupełniające „500+” dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

• Uruchomiony został program „Dostępność Plus” – polegający na podniesieniu jakości życia i zapewnieniu niezależności życia wszystkich obywateli, w tym osób starszych i osób z trwałymi lub czasowymi ograniczeniami.
  • Służy temu poprawa dostępności przestrzeni publicznej, produktów i usług w zakresie architektonicznym, informacyjno-komunikacyjnym oraz cyfrowym.
  • W programie zawarto 44 działania pogrupowane w kilka najważniejszych obszarów:, transport, edukacja, służba zdrowia, cyfryzacja, architektura, usługi, konkurencyjność i koordynacja.

• Umożliwione zostało nabycie prawa do zasiłku dla bezrobotnych lub świadczenia przedemerytalnego przez byłych opiekunów osób z niepełnosprawnościami.
  • Chodzi o osoby, które utraciły prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna z powodu śmierci osoby z niepełnosprawnością, nad którą sprawowali opiekę.
• Uruchomione zostało wsparcie dla rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci w ramach programu „Za życiem”. Program ten obejmuje m.in.: 
  • zapewnienie wszechstronnej opieki nad kobietą i dzieckiem w czasie ciąży i po porodzie,
  • pomoc dotycząca wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, dostęp do usług koordynacyjno-opiekuńczo-rehabilitacyjnych, a także specjalistyczne poradnictwo i pomoc asystentów rodziny.
• Umożliwione zostało dofinansowanie do wynagrodzeń na osoby, które były zatrudnione jako pełnosprawne, a w trakcie zatrudnienia uzyskały status osoby z niepełnosprawnością.
• Dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności wprowadzone zostały szczególne uprawnienia w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej, usług farmaceutycznych oraz wyrobów medycznych.
  • Zniesione zostały okresy użytkowania wyrobów medycznych.
  • Wprowadzono możliwość korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz zaopatrywania się w aptece bez kolejki, korzystania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych bez skierowania.
  • Zniesiono limity finansowania świadczeń opieki zdrowotnej dotyczące rehabilitacji leczniczej.

Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030

• reformę systemu orzekania o niepełnosprawności;
• wypracowanie modelu kompleksowej rehabilitacji;
• przygotowanie ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami;
• wprowadzenie systemowej usługi asystencji osobistej oraz tzw. opieki wytchnieniowej;
• rozwój mieszkalnictwa wspomaganego;
• rozwój edukacji włączającej;
• przygotowanie do wejścia na rynek pracy;
• opracowanie Narodowego Programu Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych;
• wdrożenie zatrudniania wspomaganego;
• ograniczanie barier w podejmowaniu aktywności zawodowej;
• modyfikację systemu wsparcia finansowego adekwatnego do potrzeb i poziomu niepełnosprawności;
• modyfikację systemu świadczeń dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami;
• wdrożenie uniwersalnego projektowania i jednolitych standardów dostępności obiektów przestrzeni publicznej.

Wysokość środków przewidzianych do realizacji poszczególnych projektów będzie ustalana corocznie przez Radę Ministrów w trakcie prac nad ustawą budżetową. Do realizacji Strategii będą mogły być wykorzystywane także środki z Unii Europejskiej.

Za koordynację prac związanych z realizacją Strategii będzie odpowiadał Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
Głównym wskaźnikiem monitorującym realizację celu głównego Strategii – jakim jest włączenie społeczne i zawodowe osób niepełnosprawnych – jest współczynnik aktywności zawodowej dla osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym.

W 2018 r. współczynnik wynosił 28,3 proc., a w 2019 r. – 28,8 proc. W 2025 r. przewidziano jego wzrost do poziomu 35 proc., a w 2030 r. – do 45 proc.

Strategia uwzględnia postulaty środowiska osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Dokument został zaopiniowany przez Krajową Radę Konsultacyjną do Spraw Osób Niepełnosprawnych i Polską Radę Języka Migowego, a także liczne organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych.

Uchwała w sprawie przyjęcia Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021 – 2030 wejdzie w życie po 14 dniach od ogłoszenia.

Czym w ogóle jest Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami, po co powstała?

Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami to kompleksowy i obszerny dokument o charakterze strategicznym, który będzie mapą drogową polityki krajowej na rzecz osób z niepełnosprawnościami.

Czy Strategia jest dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami? Jakich obszarów dotyczy?

Tak, to bardzo ważne, by bardzo zróżnicowane środowisko osób z niepełnosprawnościami otrzymywało wsparcie na różnorodnym polu – społecznym, zdrowotnym czy zawodowym.

Ile trwały prace nad Strategią? Czy dokument był konsultowany?

Prace nad Strategią na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami zostały zapoczątkowane pod koniec 2016 r. W 2020 r. Strategia została znacząco rozszerzona i skonkretyzowana. Przeanalizowano ponad 1600 stron uwag w ramach konsultacji społecznych, a robocza wersja Strategii uzyskała wstępną akceptację ze strony Komisji Europejskiej.

Prace nad propozycją konkretnych działań zostały poprzedzone diagnozą stanu faktycznego, którą oparto zarówno na ogólnodostępnych danych statystycznych dotyczących sytuacji osób z niepełnosprawnościami w Polsce, jak i różnego rodzaju raportach i opracowaniach dotyczących tej tematyki.

Jaki jest główny cel Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami?

To włączenie osób z niepełnosprawnościami w życie społeczne i zawodowe. Współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym to w 2018 r. 28,3 proc. Planowana do osiągnięcia w 2025 r. wartość pośrednia to 35 proc., a wartość docelowa to 45 proc. w 2030 r.

Jakie są pozostałe najważniejsze założenia dokumentu?

Dokument składa się z szeregu działań strategicznych, które pogrupowano i podzielono na obszary priorytetowe Strategii:

I. Niezależne życie

II. Dostępność

III. Edukacja

IV. Praca

V. Warunki życia i ochrona socjalna

VI. Zdrowie

VII. Budowanie świadomości

VIII. Koordynacja

Czego dotyczą poszczególne priorytety?

I. Niezależne życie

• Wprowadzenie systemowej usługi asystencji osobistej oraz opieki wytchnieniowej
• Ujednolicenie i systemowy rozwój mieszkalnictwa wspomaganego
• Wdrożenie kręgów wsparcia
• Rozpoczęcie procesu deinstytucjonalizacji – stopniowego przechodzenia z opieki instytucjonalnej do wsparcia w społeczności lokalnej osoby
• Zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji

II. Dostępność

• Wdrożenie uniwersalnego projektowania i jednolitych standardów dostępności obiektów przestrzeni publicznej
• Zwiększenie dostępności transportu publicznego, w tym skrócenie minimalnego czasu zgłoszenia potrzeby asysty w transporcie kolejowym
• Rozwój transportu „door to door”
• Wprowadzenie regulacji w zakresie alternatywnych i wspomagających sposobów komunikacji (AAC)
• Zwiększenie dostępności audiowizualnych usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami

III. Edukacja

• Wdrożenie oceny funkcjonalnej i wczesnej pomocy
• Rozwój edukacji włączającej
• Cyfryzacja szkół
• Przygotowanie do wejścia na rynek pracy
• Doradztwo zawodowe dla młodzieży
• Edukacja ustawiczna

IV. Praca

• Opracowanie Narodowego Programu Zatrudnienia Osób Niepełnosprawnych
• Zatrudnianie wspomagane
• Ograniczanie barier w podejmowaniu aktywności zawodowej (likwidacja pułapki rentowej)
• Reforma Warsztatów Terapii Zajęciowej

V. Warunki życia i ochrona socjalna

• Reforma systemu wsparcia finansowego, ukierunkowana na upodmiotowienie osób z niepełnosprawnościami
• Przeciwdziałanie wykluczeniu opiekunów osób z niepełnosprawnościami poprzez możliwość podejmowania pracy zarobkowej
• Rozwój rynku mieszkań na wynajem z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami

VI. Zdrowie

• Poprawa dostępu do usług rehabilitacyjnych i wyrobów medycznych najwyższej jakości
• Wypracowanie modelu kompleksowej rehabilitacji
• Profilaktyka oraz reforma w obszarze ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży
• Reforma systemu ochrony zdrowia psychicznego osób dorosłych ukierunkowana na przejście z psychiatrycznej opieki instytucjonalnej do wsparcia w społeczności lokalnej
• Wypracowanie systemowych rozwiązań w zakresie dostępności usług ginekologiczno-położniczych dla kobiet z niepełnosprawnościami
• Szkolenia dla lekarzy, pielęgniarek i położnych, a także przedstawicieli innych zawodów medycznych w zakresie opieki zdrowotnej osób z niepełnosprawnościami

VII. Budowanie świadomości

• Niepelnosprawni.gov.pl – stworzenie portalu informacyjno-usługowego dla osób z niepełnosprawnościami
• Działania na rzecz włączania osób z niepełnosprawnościami do głównego nurtu przekazu medialnego
• Wprowadzenie i upowszechnienie standardów obsługi osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności
• Szkolenia kadr

VIII. Koordynacja

• Reforma systemu orzekania o niepełnosprawności
• Uchwalenie ustawy o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnościami
• Wczesne wykrywanie zaburzeń rozwojowych u dzieci oraz wczesna pomoc dziecku i rodzinie
• Koordynacja wsparcia osób z niepełnosprawnościami w sytuacjach zagrożenia
• Wdrożenie kompleksowego systemu zbierania danych w obszarze niepełnosprawności
• Rozszerzenie współpracy międzynarodowej
• Wzmocnienie skuteczności Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych
• Zmiana funkcjonowania Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych, Rad Wojewódzkich oraz Powiatowych do Spraw Osób Niepełnosprawnych

Czy w innych krajach Unii Europejskiej funkcjonują podobne rozwiązania?

W prawie wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz krajach członkowskich OECD funkcjonują długoletnie strategie na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Ponadto na poziomie Unii Europejskiej funkcjonuje Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020.

Ile to będzie kosztowało?

Przyjęcie Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami nie spowoduje dodatkowych kosztów dla sektora finansów publicznych. Finansowanie działań zaplanowanych w Strategii będzie realizowane przez odpowiednią alokację dostępnych już środków finansowych będących w dyspozycji jednostek sektora finansów publicznych, z uwzględnieniem celów ustanowionych w dokumencie oraz przeorganizowanie dostępnych zasobów ludzkich i zadań poszczególnych jednostek sektora finansów publicznych. Ostateczna wysokość środków przewidzianych do realizacji poszczególnych projektów będzie ustalana corocznie przez Radę Ministrów w trakcie prac nad ustawą budżetową.

Stworzenie ram nowej, spójnej polityki społecznej w obszarze niepełnosprawności, zawierającej efektywne instrumenty wsparcia na rzecz włączenia zawodowego i społecznego osób z niepełnosprawnościami, wymaga poniesienia wymiernych nakładów finansowych.

Należy podkreślić, że akty prawne wdrażające w życie strategie mogą mieć wpływ na budżet państwa i samorządów. Na tym etapie nie możliwe jest oszacowanie tych kosztów. Środki przeznaczone na realizację działań zawartych w Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami umożliwią osobom z niepełnosprawnościami niezależne życie i pełny udział we wszystkich jego sferach, w taki sposób, aby mogły funkcjonować w społeczeństwie na zasadzie równości z innymi osobami - podał resort polityki społecznej.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl