Zaostrzenie kar za przestępstwa wobec dzieci

Czego dotyczą nowe przepisy?

Ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego wejdzie w życie 13 lipca br. Celem ustawy jest zaostrzenie systemu kar przewidzianych dla sprawców, popełnionych na szkodę małoletnich oraz osób nieporadnych, przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności oraz opiece i rodzinie. Wprowadzone zmiany prowadzić mają do podwyższenia poziomu ochrony małoletnich oraz osób nieporadnych ze względu na stan psychiczny lub fizyczny.

Nowelizacja ustawy umożliwia więc zaostrzenie kar za ciężkie przestępstwa przeciw życiu, zdrowiu i wolności dzieci. Wyższe sankcje będą grozić m.in. za okaleczenie dziecka, uprowadzenie, porzucenie czy handel dziećmi.

– "Przepisy podpisywanej przez ze mnie ustawy zmierzają do ochrony prawnokarnej osób małoletnich, zwłaszcza małoletnich poniżej 15 roku życia i osób nieporadnych życiowo" – mówił prezydent Andrzej Duda. Dodał, że „ustawa zmierza do ochrony najsłabszych, tych, których najłatwiej skrzywdzić i którzy mają najtrudniej w poszukiwaniu oparcia”.

Zgodnie z nowelizacją, osoba znęcająca się fizycznie i psychicznie nad najbliższym – lub nad inną osobą pozostającą w stosunku zależności od sprawcy – będzie podlegała karze więzienia od 3 miesięcy do 5 lat. Gdy znęcanie będzie dotyczyło osoby nieporadnej ze względu na wiek, stan psychiczny lub stan fizyczny – sprawca będzie podlegał karze więzienia od 6 miesięcy do lat 8. Z kolei znęcanie się ze szczególnym okrucieństwem zagrożone będzie karą od 1 roku do 10 lat. W przypadku, gdy pokrzywdzony w wyniku tego popełni samobójstwo, sprawcy grozić będzie od 2 do 12 lat więzienia.

Zaostrzone zostają także kary m.in. za zatrzymanie, uprowadzenie, porzucenie dziecka, a także w przypadku, gdy skutkiem porzucenia jest śmierć dziecka. Regulacja zakłada też surowsze kary za bezprawne pozbawienie wolności dziecka lub nastolatka w wieku poniżej 15 lat. W tym przypadku sprawcy będzie grozić od 2 do 12 lat więzienia. Nowelizacja przewiduje też podniesienie kary minimalnej za handel osobą w wieku poniżej 15. roku życia z 3 do 5 lat więzienia.

Osoba, która posiądzie wiedzę np. o ciężkim przestępstwie popełnianym wobec dziecka, będzie miała nie tylko społeczny, ale też prawny obowiązek zawiadomienia o tym fakcie organów ścigania. Niezawiadomienie podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Osoba, która powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia czy zniekształcenia ciała, podlegała będzie karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata.

Osoba, która dokonała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i skutkiem tego czynu jest śmierć człowieka - podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat albo dożywotniego pozbawienia wolności.

Omówienie nowych regulacji

Zmiana wprowadzana do art. 53 § 2 Kodeksu karnego (zwanego dalej "k.k.") uzupełnia katalog okoliczności, dotyczących popełnienia czynu zabronionego oraz związanych z osobą sprawcy, które sąd uwzględnia w celu ustalenia konkretnego rozmiaru sankcji karnej. Polega ona na wskazaniu, iż sąd powinien uwzględnić, jako okoliczność obciążającą sprawcę, popełnienie przestępstwa na szkodę osoby nieporadnej ze względu na wiek i stan zdrowia.

W zmienionym art. 156 k.k. (spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu) zaostrza się sankcje karne:

• w § 1 sankcję w postaci kary pozbawienia wolności od roku do lat 10, zastąpiono karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech, co czyni przestępstwo z art. 156 § 1 zbrodnią,
• w § 3 (postać kwalifikowana, ze względu na następstwo czynu, którym jest śmierć człowieka) sankcję w postaci kary pozbawienia wolności od lat 2 do 12, zastąpiono karą pozbawienia wolności od lat 5, karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności. Ze względu na wskazaną sankcję, czyn stanowić będzie zbrodnię.

W art. 189 k.k., w dodawanym § 2a, wprowadza się postać kwalifikowaną przestępstwa bezprawnego pozbawienia wolności określonego w § 1, przy czym jako okoliczność zaostrzającą odpowiedzialność sprawcy potraktowano popełnienie czynu zabronionego na szkodę osoby nieporadnej ze względu na wiek lub jej stan psychiczny lub fizyczny. Występek ten zagrożony będzie karą pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

W nowelizowanym art. 207 k.k., w dodawanym § 1a, wprowadza się postać kwalifikowaną przestępstwa znęcania się określonego w § 1, przy czym, również w tym przepisie, podobnie jak w art. 189 § 2a, jako okoliczność zaostrzającą odpowiedzialność sprawcy potraktowano popełnienie czynu zabronionego przeciwko osobie nieporadnej ze względu na wiek lub jej stan psychiczny lub fizyczny. Przestępstwo znęcania się, w formie podstawowej stanowi występek zagrożony karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności, zaś w formie kwalifikowanej, w dodanym § 1a, sankcja wynosi od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.

Nowelizacja art. 210 oraz art. 211 k.k. polega na zaostrzeniu określonych w tych przepisach sankcji karnych i tak:

1)   w art. 210 (porzucenie małoletniego do lat 15 lub osoby nieporadnej)

• w § 1 sankcję w postaci kary pozbawienia wolności do lat 3, zastąpiono karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5,
• w § 2 (postać kwalifikowana, ze względu na następstwo czynu, którym jest śmierć porzuconej osoby) sankcję w postaci kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 zastąpiono karą pozbawienia wolności od lat 2 do 12;

2)   w art. 211 k.k. (uprowadzenie lub zatrzymanie osoby małoletniej poniżej lat 15 lub nieporadnej) sankcję w postaci kary pozbawienia wolności do lat 3, zastąpiono karą pozbawienia wolności, od 3 miesięcy do lat 5.

W art. 240 k.k. ustawa przewiduje karalność niezawiadomienia o przygotowaniu, usiłowaniu lub popełnieniu jednego z przestępstw enumeratywnie wskazanych w tym przepisie. Omawiana nowelizacja poszerza katalog przestępstw, co do których będzie istniał tzw. obowiązek denuncjacji, którego niedopełnienie przez obywatela, skutkować może odpowiedzialnością karną. Poza dotychczasowym wyliczeniem, jako nowe w katalogu zawartym w art. 240, sankcjonowane będzie zatem niepowiadomienie o przestępstwie określonym w:

• art. 156 k.k. czyli spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• art. 197 § 3 i 4 k.k. czyli kwalifikowane postacie przestępstwa zgwałcenia,
• art. 198 k.k. czyli wykorzystanie bezradności innej osoby w celu odbycia stosunku lub innej czynności seksualnej,
• art. 200 k.k. czyli odbycie stosunku lub innej czynności seksualnej z małoletnim poniżej lat 15.

Jednocześnie, w treści art. 240 dodany zostaje przepis § 2a, który wyłącza karalność niezawiadomienia o przestępstwie osoby pokrzywdzonej tym przestępstwem.

W art. 2 ustawy ulegają zmianie przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. W art. 11 § 3, art. 27 § 2, art. 87 § 3a oraz w art. 91 § 2 poszerzeniu ulegają katalogi przestępstw, których popełnienie przez nieletniego skutkuje:

• w art. 27 § 2 umieszczeniem w schronisku dla nieletnich (jako środek zapobiegawczy),
• w art. 11 § 3 obligatoryjnym odwołaniem warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie poprawczym,
• w art. 87 § 3a obligatoryjnym odwołaniem warunkowego zwolnienia z zakładu poprawczego,
• w art. 91 § 2 w stosunku do wychowanka zakładu poprawczego przeniesieniem do zakładu poprawczego o wymożonym nadzorze lub o zastosowaniu środka o charakterze leczniczo-wychowawczym i umieszczeniu go w zakładzie leczniczym.

Podstawą zastosowania tych zaostrzeń jest popełnienie przez nieletniego jednego z przestępstw zawartych w katalogu wskazanym w zmienianych przepisach. Katalogi te obecna ustawa poszerza o przestępstwa określone w:

• art. 189 k.k. czyli bezprawne pozbawienie człowieka wolności,
• art. 189a k.k. czyli handel ludźmi,
• art. 197 § 4 k.k. czyli zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem,
• art. 200 k.k. czyli odbycie stosunku lub innej czynności seksualnej z małoletnim poniżej lat 15,
• art. 202 § 3, 4, 4a 4b lub 4c k.k. czyli przestępstwa związane z pornografią z udziałem małoletniego,
• art. 204 § 3 k.k. czyli czerpanie korzyści majątkowej z prostytucji małoletnich.

Zawarta w art. 3 ustawy nowelizacja art. 25 § 1 ustawy – Kodeks postępowania karnego, regulującego właściwość rzeczową sądów okręgowych, stanowi konsekwencję zaostrzenia sankcji za czyn określony w art. 156 § 3 k.k. Ponieważ przestępstwo w nim wskazane będzie stanowić zbrodnię, przepis musi zostać usunięty z katalogu występków wymienionych w tym przepisie.

Szerokie poparcie dla zmian

Prezydent przypomniał, że przepisy zostały prawie jednomyślnie przyjęte przez parlament.

– "Właściwe nie było takich przedstawicieli w parlamencie, którzy w sposób zdecydowany opowiadaliby się przeciwko tym przepisom. To także dla mnie jako tego, który współuczestniczył w przygotowaniu tego projektu, który niósł inicjatywę ustawodawczą, wielka satysfakcja" – powiedział Andrzej Duda.

Przedstawiony przez Prezydenta RP projekt ustawy powstał w ramach Zespołu Analiz Systemowych powołanego w Kancelarii Prezydenta RP we współpracy z Biurem Rzecznika Praw Dziecka.

Zob. też: Większa ochrona małoletnich