Zarządzenia sądu przy nadużyciach władzy rodzicielskiej

Kiedy sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia?

W każdym przypadku, gdy dobro dziecka jest zagrożone, a nie ma przesłanek do zawieszenia albo pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia, w szczególności może:

• zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,

• określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

• poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,

• skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującą częściową pieczę nad dziećmi,

• zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (artykuł 109 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Zarządzenia sądu mają na celu wyeliminowanie wszelkiego źródła zagrożenia dobra dziecka. Nie ma przy tym znaczenia, czy zagrożenie to zostało spowodowane niewłaściwym postępowaniem rodziców, ich nieudolnością, czy też mylnym wyobrażeniem o tym, czego wymaga dobro dziecka. Nie jest także istotne, czy zachowanie się rodziców jest zawinione. Zarządzenia wydane na tej podstawie nie stanowią represji w odniesieniu do rodziców, lecz środek ochrony zagrożonego dobra dziecka (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1998 roku, III CKN 321/97, LEX nr 236525).

Wskazane w przepisie zarządzenia nie stanowią zamkniętego katalogu, co pozwala sądowi na wydawanie innych jeszcze zarządzeń, nieobjętych uregulowaniem kodeksowym, których rodzaj jest stosowny ze względu na ochronę dobra dziecka.

Przykład:

Jako przykład takich zarządzeń można podać następujące:

• w stosunku do nieletniego wykazującego objawy demoralizacji, u którego stwierdzono nałogowe używanie alkoholu albo innych środków odurzających, sąd rodzinny może orzec o umieszczeniu go w szpitalu psychiatrycznym lub w innym odpowiednim zakładzie leczniczym (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1984 roku, III CZP 47/84, OSNC 1985/5-6/64),

• sąd może orzec o uregulowanie osobistych kontaktów dziadków z wnukami, jeżeli leży to w interesie dzieci (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1988 roku, III CZP 42/88, OSNC 1989/10/156),

• sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie bieżącej pieczy nad dzieckiem obywatelom państwa obcego zamieszkałym za granicą (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1991 roku, III CZP 92/91, OSNC 1992/4/58).

Z uwagi na brak kodeksowego uregulowania wszystkich zarządzeń ograniczających władzę rodzicielską, sąd opiekuńczy ma w tym zakresie bardzo szerokie kompetencje. Skala środków, jakimi może posługiwać się sąd, jest różnorodna, od bardzo łagodnych po bardzo rygorystyczne. Jedynym miarodajnym kryterium wydawanych zarządzeń jest dobro dziecka, nigdy natomiast nie stanowią one środka represji w stosunki do rodziców. Celem ograniczenia jest tu ochrona dziecka, ale w wielu przypadkach także niesienie pomocy rodzicom, którzy nie potrafią sami poradzić sobie z trudnościami wychowawczymi. Wydawanie zarządzeń przez sąd dopuszczalne jest bowiem nie tylko wtedy, gdy rodzice się temu sprzeciwiają, ale także za ich zgodą lub na ich prośbę.

Zarządzenia sądu wydawane w razie zaistnienia zagrożenia dobra dziecka dzielą się na dwie grupy:

• zarządzenia o skutkach trwałych,

• zarządzenia doraźne.

Zarządzenia o skutkach trwałych

Najbardziej drastycznym zarządzeniem sądu o charakterze trwałym jest umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub w instytucjonalnej pieczy zastępczej. Ze względu na charakter tego zarządzenia, powinno być ono stosowane tylko w ostateczności, gdy inne ograniczenia względem rodziców nie przyniosły spodziewanych rezultatów albo gdy z okoliczności sprawy wynika, iż takiego rezultatu w przyszłości nie przyniosą.

Dziecko umieszcza się w pieczy zastępczej do czasu zaistnienia warunków umożliwiających jego powrót do rodziny albo umieszczenia go w rodzinie przysposabiającej.