Zmiany dla służb mundurowych

Równolegle przyjęta została nowelizacja przepisów w zakresie tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej oraz ustawy o Służbie Więziennej została uchwalona z inicjatywy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Z wnioskiem o wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą dotyczącą przyznania policjantom i funkcjonariuszom Służby Więziennej prawa zrzeszania się w związkach zawodowych wystąpił do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.

Ustawa rozszerza prawo policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej i Służby Więziennej do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych. Nowe przepisy przewidują, że będą oni mogli wybrać związek zawodowy, do którego chcą wstąpić. Obecnie funkcjonariusze Policji, SG i SW mogą się zrzeszać tylko w jednym związku zawodowym działającym w danej formacji. Swoboda zrzeszania w związkach będzie jednak podlegała ograniczeniom, m.in. związaniu działalności międzyzakładowych organizacji związkowych wyłącznie z jednostkami organizacyjnymi danej formacji. Funkcji związkowych nie będzie mógł pełnić funkcjonariusz na stanowisku, dla którego ustawa przewiduje powołanie, lub mianowany na stanowisko kierownicze.

Co przewiduje nowelizacja?

Nowelizacja umożliwia funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej korzystanie z gwarantowanej Konstytucją wolności zrzeszania się w związkach zawodowych. Zgodnie z art. 59 ust. 4 Konstytucji, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych może podlegać tylko takim ograniczeniom, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. Umowy międzynarodowe, w tym Konwencja Nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych, przewidują, że ustawodawstwo krajowe określi, w jakiej mierze przewidziane w nich gwarancje wolności związkowych będą miały zastosowanie do sił policyjnych.

Zawarte w ustawie zmiany mają, co do zasady, taki sam zakres w odniesieniu do wszystkich służb. Najistotniejszą ze zmian jest urzeczywistnienie wolności koalicji związkowej. Obecnie w Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej obowiązuje zasada monizmu związkowego, której  istotą  jest możliwość zrzeszania się funkcjonariuszy w jednym, działającym wyłącznie w danej formacji, związku zawodowym. Obecnie policjanci, funkcjonariusze Straży Granicznej oraz funkcjonariusze Służby Więziennej mogą zrzeszać się tylko w jednym związku zawodowym działającym w danej formacji. Gwarantowana na mocy art. 59 ust. 1 Konstytucji RP wolność koalicji związkowej uzasadnia wprowadzenie zmian w zakresie działania związków zawodowych w Policji, Straży Granicznej i Służbie Więziennej. W związku z powyższym, nowelizacja znosi ograniczenie polegające na możliwości zrzeszania się tylko w jednym związku zawodowym. Policjant oraz funkcjonariusz Straży Granicznej i Służby Więziennej będzie mógł wybrać związek zawodowy, w którym zamierza się zrzeszać.

Jednocześnie, ze względu na zadania Policji, Straży Granicznej oraz Służby Więziennej obejmujące ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego wprowadzenie pluralizmu związkowego wiąże się z ograniczeniami w zakresie realizacji niektórych uprawnień związkowych. Nowelizacja przewiduje, że swoboda zrzeszania się w związkach zawodowych podlegać będzie pewnym ograniczeniom. Utrzymuje np. obowiązujący w służbach zakaz strajku. Wprowadzenie możliwości zrzeszania się policjantów, funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz funkcjonariuszy  Służby Więziennej w związkach zawodowych wiąże się zatem z utrzymaniem zakazu strajku. Zakaz strajku, ze względu na dobro publiczne, przewiduje art. 59 ust. 3 Konstytucji. W przypadku formacji uzbrojonych, których zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, wyłączenie możliwości strajku jest  niezbędne dla realizacji zadań państwa.

Ponadto nowelizacja zachowuje regulacje, na mocy których przepisy ustawy o związkach zawodowych stosuje się policjantów/funkcjonariuszy odpowiednio. Za takim rozwiązaniem przemawia konieczność uwzględnienia specyfiki stosunków służbowych (charakter administracyjnoprawny stosunku służbowego, w którym organ jednostronnie i władczo kształtuje sytuację prawną funkcjonariusza). Możliwość wprowadzenia w tym zakresie stosownych ograniczeń dopuszcza zarówno Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, jak i ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. Ograniczenia więc obejmują:

1. możliwość reprezentowania funkcjonariusza w sprawach indywidualnych wyłącznie przez zakładową organizację związkową, której członkiem jest co najmniej jeden funkcjonariusz inny niż ten, którego dotyczy dane postępowanie;
2. przyznanie prawa opiniowania założeń i projektów aktów prawnych (w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych) związkowi zawodowemu, którego terytorialny zakres działania obejmuje co najmniej obszar terytorialnego działania odpowiednio komendanta wojewódzkiego Policji, komendanta oddziału Straży Granicznej, dyrektora okręgowego Służby Więziennej,
3. ograniczenie członkostwa w międzyzakładowej organizacji związkowej do organizacji związkowej, której zakresem działania objęte są wyłącznie jednostki organizacyjne odpowiednio Policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej,
4. wyłączenie ochrony związkowej przewidzianej w art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych w stosunku do  funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej, którzy pełnią służbę na stanowiskach, dla których ustawa przewiduje powołanie, oraz policjantów i funkcjonariuszy Straży Granicznej zajmujących stanowiska dyrektorów (zastępców dyrektorów) i naczelników.

Ze względu na konieczność uwzględnienia specyfiki stosunków służbowych (charakter administracyjnoprawny stosunku służbowego, w którym organ jednostronnie i władczo kształtuje sytuację prawną funkcjonariusza), tak jak dotychczas, przepisy ustawy o związkach zawodowych stosowane będą odpowiednio.

W ustawie o Policji oraz ustawie o Służbie Więziennej nowelizowane są przepisy dotyczące udziału organizacji związkowej w postępowaniach dyscyplinarnych (brak jest  odpowiednika takiej regulacji w ustawie o  Straży Granicznej). Przewidziano możliwość reprezentowania policjanta/funkcjonariusza przez zakładową organizację związkową wyłącznie w przypadku, gdy jej członkiem jest inny policjant/funkcjonariusz wiąże się bezpośrednio z odrębnym statusem funkcjonariuszy.

Ze względu na specyfikę działania związków zawodowych w formacjach uzbrojonych, ustawa zakłada utrzymanie regulacji prawnych zawartych w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji i ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, stanowiących o określeniu, w statucie związku zawodowego, zasad współdziałania związku zawodowego z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz Komendantem Głównym, odpowiednio, Policji i Straży Granicznej. W ustawie o Policji oraz ustawie o Straży Granicznej wprowadzone zostały więc przepisy stanowiące o możliwości określenia, w statucie związku zawodowego lub stosownym porozumieniu, zasad współdziałania z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz właściwymi organami Policji lub Straży Granicznej (obowiązujące przepisy przewidują określenie zasad współdziałania jedynie w statucie związku zawodowego).

 Obowiązujące przepisy uzupełniono o możliwość zawierania porozumień określających zasady współdziałania związku zawodowego z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz organami Policji i Straży Granicznej.

Nowelizacja zawiera przepisy przejściowe dotyczące niezakończonych, do dnia jej wejścia w życie, postępowań w sprawach indywidualnych funkcjonariuszy, w których bierze udział organizacja związkowa. Do postępowań takich stosowane będą przepisy dotychczasowe.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Zgodnie z przepisem końcowym nowelizacja wejdzie w życie po upływie 2 miesięcy od dnia ogłoszenia.