Zmiany specustawy powodziowej

27.11.2024

Ustawa z dnia 21 listopada 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw zakłada wprowadzenie dodatkowych zmian w przepisach ustawowych w celu ułatwienia udzielania pomocy osobom i instytucjom poszkodowanym z powodu powodzi.

Czego dotyczy nowelizacja?

Ustawa ma na celu wprowadzenie dodatkowych zmian, poza zmianami wprowadzonymi do systemu prawnego ustawą z dnia 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1473), w celu ułatwienia udzielania pomocy osobom i instytucjom poszkodowanym z powodu powodzi.

Nowelizacja wprowadza rozwiązania legislacyjne w zakresie odnoszącym się m.in. do spraw zabezpieczenia społecznego, podmiotów ekonomii społecznej, rynku pracy, gospodarki nieruchomościami, mieszkalnictwa i budownictwa, ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, programów pomocowych dla przedsiębiorców, przepisów dotyczących udzielania pomocy publicznej, ochrony zdrowia, edukacji, szkolnictwa wyższego, infrastruktury telekomunikacyjnej, pocztowej, informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, dziedzictwa narodowego, dróg publicznych, transportu kolejowego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska oraz obrony narodowej.

Ustawa zmienia ustawę z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi, ustawę z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, ustawę z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, ustawę z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, ustawę z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, ustawę z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu, ustawę z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, ustawę z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne, ustawę z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, ustawę z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, ustawę z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe, ustawę z dnia 23 października 2018 r. o Rządowym Funduszu Rozwoju Dróg, ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ustawę z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021–2027, ustawę z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych oraz ustawy – Ordynacja podatkowa, ustawę z dnia 26 maja 2023 r. o aplikacji mObywatel, ustawę z dnia 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw oraz ustawę z dnia 1 października 2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Zmiany wprowadzane w ustawie z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi

W zakresie przepisów regulujących zwolnienie od pracy w celu usuwania skutków powodzi ustawa wprowadza zmiany, które mają na celu zwiększenie skutecznej kontroli nad procesem wydatkowania i rozliczania zwrotu pomocy przysługującej pracodawcom z tytułu poniesionych przez nich kosztów na wynagrodzenia oraz należne od pracodawcy składki na ubezpieczenia społeczne pracowników, za okres zwolnienia pracownika od pracy, w wymiarze do 20 dni, w celu usuwania skutków powodzi.

W dodawanych art. 14a i art. 14b wprowadzane są nowe formy pomocy skierowane m.in. do spółdzielni socjalnych i przedsiębiorstw społecznych, poszkodowanych w wyniku wystąpienia powodzi, posiadających siedzibę lub prowadzących działalność na terenie gmin wskazanych w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2. Ustawa umożliwi staroście m.in. umorzenie w całości lub w części wraz z odsetkami, przyznanych środków na utworzenie stanowiska pracy lub na finansowanie kosztów płacy, o których mowa w art. 26g ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, jeżeli miejsca pracy uległy zniszczeniu na skutek powodzi.

W dodawanym do art. 18 ustępie 2a umożliwiono osobom, którym umorzono środki przyznane na podjęcie działalności gospodarczej w związku z utratą miejsca pracy na skutek powodzi, ponowne złożenie wniosku o umorzenie, również w przypadku gdy w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających dzień złożenia wniosku osoby te prowadziły działalność gospodarczą.

W dodawanym art. 18a wprowadzono przepisy dające możliwość umorzenia pożyczek na utworzenie stanowiska pracy i pożyczek na podjęcie działalności gospodarczej udzielonych na podstawie art. 61e i art. 61ea ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zakłada się możliwość objęcia świadczeniem interwencyjnym, poszkodowanych w wyniku wystąpienia powodzi, będących płatnikami składek na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych:

organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzących działalność pożytku publicznego oraz podmiotów ekonomii społecznej w rozumieniu ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej, które obok działalności pożytku publicznego prowadzą również inną działalność o charakterze odpłatnym,
rolników w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników podlegających na podstawie tej ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników, prowadzących działalność rolniczą w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Wyłączone zostaną spod egzekucji sądowej i administracyjnej wszystkie środki pochodzące ze świadczeń uzyskanych w związku z powodzią.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 35 wszystkie poszkodowane gminy wskazane w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2 ustawy lub gminy, na terenie których znajdują się miejscowości wskazane w tych przepisach, a także powiaty, na terenie których znajdują się takie gminy, skorzystają z możliwości uzyskania dofinansowania zadań własnych z budżetu państwa do 100% kosztów zadania.

W ustawie zostały dodane przepisy od art. 35f do art. 35k, które wprowadzają do ustawy nowe formy pomocy. W przepisach tych przewiduje się możliwość, na wniosek poszkodowanego w wyniku wystąpienia powodzi, będącego płatnikiem składek, umorzenia należności, w tym należności już opłaconych, z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy, na Fundusz Solidarnościowy, na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych lub na Fundusz Emerytur Pomostowych za wskazany przez niego miesiąc kalendarzowy lub miesiące kalendarzowe przypadające w okresie wskazanym w przepisach wydanych na podstawie art. 1 ust. 2.

Wprowadzono możliwość otrzymania przez operatora wyznaczonego, o którym mowa w art. 3 pkt 13 ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe, dotacji celowej z budżetu państwa na naprawienie szkód powstałych w infrastrukturze pocztowej w wyniku wystąpienia powodzi. Dotacja ta może być przeznaczona na refundację wydatków poniesionych przez operatora wyznaczonego na naprawienie szkód powstałych w wyniku powodzi z września 2024 r.

Ustawodawca doprecyzował zakres prawa pierwokupu, wskazując, że:

pierwokup przysługuje tylko w stosunku do wyodrębnionych lokali mieszkalnych, czyli takich, dla których w dacie sporządzania warunkowej umowy sprzedaży założona jest księga wieczysta, co wyłącza spod działania pierwokupu lokale nabywane w wykonaniu umów deweloperskich, gdzie klienci zapłacili już na rachunek powierniczy prowadzony dla inwestycji deweloperskiej, często z kredytów bankowych, całe ceny i wprowadzenie w tej sytuacji pierwokupu gminy doprowadziłoby do tego, że w przypadku skorzystania przez gminę z prawa pierwokupu, zapłaciłaby ona cenę za lokal deweloperowi, a klient pozostałby z problemem kredytu bankowego udzielonego mu na zakup lokalu,
pierwokup dotyczy także sprzedaży udziałów we wskazanych wyżej nieruchomościach lokalowych,
pierwokup przysługuje w stosunku do własności lub udziału we współwłasności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, a nie jak było wcześniej, że przedmiotem jest budynek mieszkalny jednorodzinny.

W wyniku nowelizacji umożliwiono udzielenie przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe świadczeń rzeczowych polegających na: użyczeniu posiadanych rzeczy ruchomych i nieodpłatnym przekazaniu drewna, w zakresie, w jakim jest to niezbędne do usuwania skutków powodzi. Świadczenia będą udzielane na wniosek wojewody, stosownie do możliwości Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe.

Wprowadzane ustawą zmiany w ustawie z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu

Zmiany w tej ustawie obejmują w szczególności:

zwolnienie remontu uszkodzonych w wyniku działania żywiołu obiektów budowlanych z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę i zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej. W przypadku remontu obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków lub położonych na obszarach wpisanych do rejestru zabytków konieczne będzie zgłoszenie właściwemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej;
usprawnienie procedur rozbiórki obiektów budowlanych uszkodzonych w wyniku działania żywiołu;
uproszczenie zasad odbudowy uszkodzonych w wyniku działania żywiołu obiektów budowlanych;
wyłączenie stosowania przepisów o katastrofach budowlanych w stosunku do obiektów budowlanych uszkodzonych w wyniku działania żywiołu, z wyjątkiem budowli regulacyjnych na wodach oraz urządzeń wodnych;
uchylenie definicji obiektu liniowego.

Wprowadzone zmiany przewidują m.in., że do odbudowy dróg publicznych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu nie stosuje się przepisów techniczno-budowlanych, o których mowa w art. 7 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, które uniemożliwiłyby odtworzenie drogi publicznej o wymiarach drogi zniszczonej lub uszkodzonej w dotychczasowym przebiegu.

Zmiany w ustawie z dnia 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw

W zmianie do art. 69 ustawy wprowadzane są poprawki związane z formą pomocy polegającą na powiększeniu kwoty zasiłku na pokrycie kosztów zużycia energii elektrycznej lub paliwa niezbędnych do osuszenia pomieszczeń. Ustawa doprecyzowuje obowiązujące przepisy i dodaje m.in. regulację wskazującą, że powiększenia kwoty zasiłku dokonuje, w drodze decyzji administracyjnej, wójt (burmistrz, prezydenta miasta) z urzędu. Zmianie ulega również kwota środków z budżetu państwa przeznaczona na sfinansowanie ww. powiększonego zasiłku, z kwoty 25 mln do 75 mln.

Wprowadzono nowe regulacje (art. 69a do art. 69c) uszczegóławiające kwestie związane z zasiłkami celowymi przyznawanymi na podstawie art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej osobom albo rodzinom, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej. Wprowadzono regulację wskazującą, że zasiłek celowy w kwocie 8 tys. zł, jest przyznawany jako pomoc doraźna osobie albo rodzinie, które poniosły stratę w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r., niezależnie od dochodu i sytuacji majątkowej i nie podlega zwrotowi (art. 69a). Również zasiłek celowy z przeznaczeniem na remont, odbudowę budynku mieszkalnego, lokalu mieszkalnego, budynku gospodarczego, a także odtworzenie budynku lub lokalu mieszkalnego w innym miejscu lub o innych wymiarach, zakup budynku lub lokalu mieszkalnego albo budynku mieszkalnego wraz z gruntem, na którym jest posadowiony albo zakup działki budowlanej albo najem budynku lub lokalu mieszkalnego, przyznawany osobie albo rodzinie, które poniosły stratę w wyniku powodzi we wrześniu 2024 r., będzie przyznawany niezależnie od dochodu i sytuacji majątkowej tej osoby albo rodziny (art. 69b). Część zasiłku celowego przeznaczonego na remont lub inne ww. przedsięwzięcia, będzie wypłacana w kwocie 50 tys. zł przed wydaniem decyzji o ustaleniu prawa do tego zasiłku, na podstawie wniosku złożonego przez osobę poszkodowaną, w terminie 4 dni od dnia złożenia wniosku. W ustawie uregulowano zasady postępowania dotyczące sytuacji, w której wniosek o pomoc będzie dotyczył kwoty poniżej 50 tys. zł oraz postępowanie w sytuacji, w której decyzja o przyznanej pomoc będzie opiewała na kwotę niższą niż 50 tys. zł. W ustawie rozstrzygnięto, że przy przyznaniu zasiłku będzie się uwzględniać wydatki poniesione od dnia 16 września 2024 r., tj. ogłoszenia stanu klęski żywiołowej na obszarze objętym powodzią we wrześniu 2024 r. W celu przyśpieszenia procesu przyznawania pomocy wprowadzono regulację na podstawie której ustalenia prawa do zasiłku celowego przeznaczonego na remont lub inne ww. przedsięwzięcia, oraz jego wypłaty, będzie mógł dokonywać także wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub upoważniony przez niego, w formie pisemnej, pracownik urzędu gminy. Ponadto w szczególnie uzasadnionych przypadkach również wojewoda będzie mógł przejąć do rozpatrzenia, w tym wydania decyzji, sprawę przyznania zasiłku celowego przeznaczonego na remont lub inne ww. przedsięwzięcia.
W art. 69c wprowadzony został przepis, na podstawie którego - w przypadku gdy zasiłek celowy przyznany na pomoc doraźną, został wypłacony w kwocie niższej niż określona w art. 69a kwota 8 tys. zł - będzie wypłacane wyrównanie na podstawie decyzji wydanej z urzędu. Kwota wyrównania będzie stanowiła różnicę między wypłaconym zasiłkiem celowym na pomoc doraźną a kwotą 8 tys. zł.

Zredukowane zostaną zobowiązania z tytułu korzystania z gruntów należących do publicznego zasobu lub opłat za użytkowanie wieczyste oraz przekształcenie tego prawa we własność, obciążających podmioty poszkodowane w wyniku powodzi w 2024 r. W art. 32a przewidziano obniżenie wysokości przypadającej Skarbowi Państwa opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego za rok 2024 proporcjonalnie do czasu trwania stanu klęski żywiołowej.

Ponadto wprowadzone zmiany przewidują zwolnienie osób poszkodowanych z czynszów najmu i dzierżawy oraz opłat za użytkowanie nieruchomości należących do zasobu Skarbu Państwa, za pełne miesiące okresu, w którym trwał stan klęski żywiołowej. Przepisy umożliwiają wprowadzenie analogicznych ulg przez jednostki samorządu terytorialnego, tj. opłat za użytkowanie wieczyste, opłat za przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności oraz należności z tytułu najmu, dzierżawy i użytkowania, w odniesieniu do nieruchomości należących do zasobów jednostek samorządu terytorialnego lub oddanych przez nie w użytkowanie wieczyste na rzecz poszkodowanych.

W ustawie zniesiono na okres roku akademickiego 2024/2025 ustawowy limit ograniczający możliwość przyznania studentom zapomóg do dwóch zapomóg w roku akademickim, a także wprowadzono okresowe zwolnienie z opłaty za wydanie z Krajowego Rejestru Karnego informacji o osobach, które wspomagają szkoły i placówki poszkodowane w wyniku powodzi w organizacji opieki dla tych uczniów. Nowa regulacja obejmie głównie rodziców uczniów, którzy chcą wspomóc szkoły w opiece nad uczniami w czasie wyjazdów (np. na tzw. „zielone szkoły”).

Ustawa dokonuje również nowelizacji ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej i ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, które polegają na rezygnacji z wprowadzonych ustawą z dnia 1 października 2024 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi oraz niektórych innych ustaw zmian w pragmatykach służbowych, warunkujących dopuszczenie odpowiednio policjanta, strażnika granicznego oraz strażaka do pełnienia służby na określonych stanowiskach od posiadania przez nich szczepień ochronnych.

Zmiany w ustawie z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz ustawie z dnia 26 maja 2023 r. o aplikacji mObywatel

Zmiany te wynikają z przeświadczenia ustawodawcy, że walka ze skutkami powodzi wymaga podjęcia natychmiastowych działań zwłaszcza w sferze dotyczącej jak najszybszego umożliwienia obywatelom poszkodowanym na skutek powodzi powrotu do normalnego życia.

Najważniejsze zmiany wprowadzane w ustawie o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne polegają na:

dodaniu przepisów, które mają na celu umożliwienie obsługi drogą elektroniczną podań, w tym wniosków, określonych w przepisach odrębnych, jeżeli przepisy te nie wykluczają przesyłania dokumentów drogą elektroniczną;
umożliwieniu ministrowi właściwemu do spraw informatyzacji udostępnianie usług online polegających na zapewnieniu możliwości wykonywania przez ministrów kierujących odpowiednimi działami administracji rządowej zadań związanych m.in. z zapewnieniem bezpieczeństwa i porządku publicznego, ochroną zdrowia i życia, zbiorowym zaopatrzeniem w wodę, ochroną przeciwpożarową i przeciwpowodziową czy zabezpieczeniem społecznym.

Natomiast art. 18 ustawy wprowadza zmiany w ustawie o aplikacji mObywatel, które polegają na rozszerzeniu zakresu rodzajów usług świadczonych w aplikacji mObywatel o usługi, które w art. 9 ustawy wprowadzono do ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.

Kiedy nowelizacja wchodzi w zycie?

Ustawa wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, z wyjątkiem art. 19 pkt 7 w zakresie art. 43a (przepis odnoszący się do orzeczeń o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności), który wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, z mocą od dnia 9 września 2024 r.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl