Niewypłacalność kontrahenta

Pytanie:

Odpowiedź prawnika: Niewypłacalność kontrahenta

Na wstępie przyjmujemy, iż pisząc o zobowiązaniach dłużnika miał Pan na myśli 100 000 zł długów w rozumieniu zobowiązań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a nie z tytułu alimentów. Przyjmujemy, iż jest to zwykła pomyłka pisarska.

Prawo polskie przewiduje możliwość orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Podstawą do orzeczenia takiego zakazu są przepisy Tytułu X. Części Pierwszej ustawy z dnia z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jednolity: Dz. U. 2009 r. Nr 175 poz. 1361) – dalej pr.udał..

Prawo upadłościowe przewiduje dwie podstawy orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą. Pierwszą z nich jest art. 373 ust 1 a drugą art. 374 pr. upadł.

Art. 373 ust. 1:

Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy: 

 1) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości albo 

2) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo 

 3) po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo 

4) jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie. 

Przyjmujemy, iż w stosunku do Pana dłużnika nie ogłoszono jeszcze upadłości. Wobec tego zajmiemy się tylko podstawą określoną w pkt 1 art. 373 ust. 1 pr. upadł.

Zgodnie z tym przepisem sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do osoby prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek, jeżeli ze swej winy nie złożyła ona w terminie dwóch tygodni od powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości. Podstawa do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zachodzi wtedy, gdy dłużnik stał się niewypłacalny art. 10 pr. upadł. Z kolei pojęcie niewypłacalności, w stosunku do os. fiz. prowadzących dział. gosp. jest definiowane w ten sposób, iż dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Zatem nie ulega wątpliwości, iż stan niewypłacalności dłużnika zachodzi tylko z tego faktu, iż nie wykonał on zobowiązania do zapłaty wobec Pana. Zatem zachodzi podstawa do orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej pod warunkiem wykazania, iż dłużnik nie złożył stosownego wniosku o ogłoszenie upadłości w przepisanym terminie z własnej winy.

Może się również zdarzyć tak, iż mimo złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości sąd oddali taki wniosek np. na tej podstawie, iż majątek dłużnika niewypłacalnego nie pozwala nawet na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego – art. 13 ust 1 pr. upadł. W takiej sytuacji może zachodzić podstawa do orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przewidziana w art. 374 pr. upadł.

Na podstawie tego przepisu sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek na okres od 3 do 10 lat, wobec dłużnika będącego osobą fizyczną, także jeżeli niewypłacalność dłużnika jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa. W takim przypadku, udowodnienia wymaga celowe działanie dłużnika lub jego rażące niedbalstwo, które to stały się przyczyną stanu niewypłacalności.

Ważnym jest, iż dla powstania odpowiedzialności na podstawie art. 374 nie jest wymagane, aby upadłość została ogłoszona (tak również: Feliks Zedler [w:] F. Zedler, A. Jakubecki – Prawo upadłościowe i naprawcze Komentarze Zakamycza, str. 964 ; wyd. Zakamycze 2003 r.). Będzie jeszcze o tym mowa niżej.

Jeżeli chodzi o przesłankę rażącego niedbalstwa to podstawą odpowiedzialności jest zarówno wina umyślna jak i wina nieumyślna. O celowym działaniu osób wymienionych w art. 374 można mówić wtedy, gdy podejmowali działanie zmierzające do doprowadzenia swego przedsiębiorstwa do niewypłacalności albo co najmniej świadomie się na to godzili. Przy określeniu zaś, czy mamy do czynienia z rażącym niedbalstwem jako przyczyną niewypłacalności należy zbadać, czy osoba, która ma być pozbawiona tych praw, zachowała przy prowadzeniu działalności gospodarczej należytą staranność wymaganą przy prowadzeniu działalności gospodarczej (tak: Feliks Zedler [w:] F. Zedler, A. Jakubecki – Prawo upadłościowe i naprawcze Komentarze Zakamycza, str. 964-965, str. 964 ; wyd. Zakamycze 2003 r.).

Co do pojęcia należytej staranności wypada odwołać się do art. 355 § 2 k.c.: Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.

Wspomniano wyżej, iż dla wszczęcia postępowania i orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie jest istotne czy toczy się postępowanie upadłościowe, zostało wszczęte lub w jakikolwiek sposób zakończone. Wniosek taki należy wyprowadzić z art. 375 ust. 2 pr. upadł.: Jeżeli postępowania upadłościowego nie wszczęto albo oddalono wniosek o ogłoszenie upadłości lub umorzono postępowanie upadłościowe, orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości. 

Odnośnie sądu właściwego dla wszczęcia postępowania o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej to sądem będzie tym sąd upadłościowy – art. 375 § 1 pr. upadł. W sytuacjach wymienionych w art. 375 § 2 pr. upadł. sądem właściwym będzie sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości. 

Na podstawie art. 18 i 19 pr. upad. należy zatem stwierdzić, iż właściwym rzeczowo i miejscowo będzie sąd rejonowy – sąd gospodarczy (wydział gospodarczy sądu rejonowego) w którego okręgu znajduje się główny zakład przedsiębiorstwa dłużnika.

Na zakończenie należy zwrócić uwagę na bardzo istotną regulację art. 377 pr. upadł. Przepis ten bowiem wskazuje na przesłanki negatywne, których zaistnienie powoduje niemożliwość orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Przepis ten stanowi: Nie orzeka się zakazu, o którym mowa w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13, a gdy wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony, w terminie trzech lat od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć.