16.12.2003

Zespół
e-prawnik.pl

Co to jest kapitał początkowy.

Kapitał początkowy jest pojęciem wprowadzonym przez ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pojęcie to wiąże się ściśle z reformą systemu ubezpieczeń społecznych dokonaną przez powoływaną ustawę od dnia 1 stycznia 1999 roku.

Kapitał początkowy jest niejako skumulowaną sumą składek na ubezpieczenie społeczne, wpłacanych przed dniem 1 stycznia 1999r. Po obliczeniu kapitału początkowego indywidualnie dla każdego uprawnionego, zostanie on zapisany na indywidualnym koncie osoby ubezpieczonej, prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Stanowić on będzie jedną z podstaw obliczenia wysokości przyszłej emerytury dla osób ubezpieczonych.

Komu przysługuje kapitał początkowy.

Zgodnie z art. 173 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kapitał początkowy obliczany jest dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy (tj. przed 1 stycznia 1999r.) opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki takie opłacali płatnicy składek. Przepis ten ustanawia dwa kryteria, których spełnienie uprawnia do obliczenia kapitału początkowego. Kryterium wiekowe - kapitał początkowy obliczony będzie dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948r. - jest bezwzględną przesłanką, której spełnienie jest wymagane przez ustawę. Druga niezbędna przesłanka - podleganie ubezpieczeniu społecznemu - jest spełniona tylko wówczas, gdy okresy składkowe i nieskładkowe wynoszą co najmniej 6 miesięcy i jeden dzień (wynika to z analizy art. 174 ust.9 oraz art. 17 ust.2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Obowiązki ZUS, płatnika oraz ubezpieczonego związane z ustalaniem kapitału początkowego.

Zasady ustalania kapitału początkowego szczegółowo reguluje Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 sierpnia 2000r. w sprawie szczegółowych zasad współpracy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z ubezpieczonymi i płatnikami składek w zakresie ustalania kapitału początkowego (Dz.U. 2000r. nr 72 poz. 846).

Zgodnie z powołanym Rozporządzeniem, organ emerytalno-rentowy, właściwy ze względu na płatnika składek, zwraca się do płatnika składek z wezwaniem o nadesłanie skompletowanej dokumentacji w celu ustalenia kapitału początkowego dla osób, za które płatnik ten przekazuje do ZUS imienne raporty miesięczne dotyczące ubezpieczenia społecznego.

Przedmiotowa dokumentacja powinna obejmować :

• wniosek o ustalenie kapitału początkowego
• wykaz okresów składkowych i nieskładkowych do dnia 31 grudnia 1998r.
• dowody potwierdzające okresy składkowe
• zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu.

Wezwania takiego nie otrzymają jednak osoby :

1) będące zleceniodawcą,
2) będące osobą fizyczną zatrudniającą pracowników, nie wypłacającą świadczeń z ubezpieczenia chorobowego,
3) opłacające składkę za osoby współpracujące

Osoby za które składki ubezpieczenia społecznego opłacają w/w płatnicy, jak również osoby nie podlegające ubezpieczeniu społecznemu, zobowiązani są sami zgłosić wniosek o ustalenie kapitału początkowego wraz z dokumentacją w organie rentowym właściwym ze względu na swoje miejsce zamieszkania, a gdy nie mają miejsca zamieszkania w Polsce - w organie rentowym właściwym ze względu na miejsce ostatniego zameldowania na pobyt stały w Polsce. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do osób pobierających zasiłek dla bezrobotnych lub stypendium z powiatowego urzędu pracy oraz do osób pobierających zasiłki stałe lub gwarantowane zasiłki okresowe z pomocy społecznej. Zgłoszenie wniosku do organu rentowego przez te osoby może być także dokonane przez pełnomocnika, w tym przypadku konieczne jest załączenie pełnomocnictwa.

W wezwaniu przesłanym przez ZUS do płatnika, organ rentowy ustali okres, w jakim płatnik powinien nadesłać skompletowaną informację konieczną w celu ustalenia kapitału początkowego. Termin ten może być na wniosek płatnika odsunięty w czasie.

W momencie otrzymania wezwania przez płatnika, zobowiązany jest on do wezwania ubezpieczonych, których dokumentację zobowiązany jest uzyskać, do jej dostarczenia w wymaganym przez organ rentowy terminie.

Płatnik, po uzyskaniu zgody ubezpieczonych, może sam zbierać dokumentacje konieczną do ustalenia kapitału początkowego. Może w tym celu zgłaszać się do innych płatników, którzy obecnie a także w przeszłości opłacali składki za osobę ubezpieczoną.

Jeżeli płatnik nie uzyskał zgody ubezpieczonego na kompletowanie potrzebnej dokumentacji, obowiązek jej zebrania spoczywa na ubezpieczonym.

Ubezpieczony zobowiązany jest wówczas do przekazania zebranej przez siebie dokumentacji temu płatnikowi, od którego otrzymał wezwanie do kompletowania dokumentacji, a w przypadku gdy wezwanie takie dostał od więcej niż jednego płatnika, temu płatnikowi, od którego wcześniej otrzymał wezwanie. Ubezpieczeni uprawnieni są także do dostarczenia wymaganej dokumentacji bezpośrednio do organu rentowego - muszą jednak wówczas powiadomić o tym fakcie każdego z płatników.

Zasady ustalania kapitału początkowego.

Aby obliczyć wartość kapitału początkowego, należy poznać podstawę jego wymiaru. Podstawę wymiaru kapitału początkowego oblicza się na podobnych zasadach, jakie rządzą obliczaniem podstawy emerytury i renty (art. 174 ust.2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Jest więc nią przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę (wówczas muszą to być następujące bezpośrednio po sobie lata), z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu od dnia 1 stycznia 1980 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. (art. 174 ust. 3 powoływanej ustawy). Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty stanowić może przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Aby obliczyć przeciętną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, należy obliczyć stosunek sumy podstawy wymiaru składki w każdym wybranym przez siebie roku do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia dla tego roku. Stosunek ten wyrażony będzie w procentach.

Tabela przeciętnego rocznego wynagrodzenia:

Obliczony procentowo stosunek podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w danym roku do rocznej przeciętnej kwoty wynagrodzenia tego roku sumuje się z obliczonym stosunkiem we wszystkich wybranych przez nas latach (a więc albo 10 kolejno po sobie następujących lat z okresu od 1 stycznia 1980r.

do 31 grudnia 1998r., albo 20 lat przez nas wybranych). Z otrzymanego wyniku należy obliczyć średnią arytmetyczną, która jednak nie może być wyższa od 250%.

Otrzymany przez nas wynik należy pomnożyć przez tzw. kwotę bazową. W związku z faktem, iż wysokość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, kwota bazowa wynosi 1220, 89 zł (art. 173 ust. 3 i art. 177 powoływanej ustawy).

Otrzymana kwota stanowić będzie indywidualną podstawę wymiaru kapitału początkowego.

Następnie należy obliczyć indywidualnie tzw. część socjalną emerytury (na zasadzie odpowiedniości, do obliczania kapitału początkowego stosuje się odpowiednio zasady obliczania emerytury). Ogólnie, stanowi ona 24 % kwoty bazowej, tj. 293,01 zł. W celu indywidualnego obliczenia części socjalnej, należy tę kwotę pomnożyć przez współczynnik p, ustalany indywidualnie dla każdego ubezpieczonego.

Wartość współczynnika p odpowiednio dla kobiet i mężczyzn stanowi załącznik do powoływanej ustawy.

Indywidualnie, swój współczynnik p będą musieli jednak obliczyć ubezpieczeni, którzy objęci zostali po raz pierwszy ubezpieczeniem w wieku poniżej 18 lat, według następującego wzoru:

Aby jednak prawidłowo korzystać z przedstawionego załącznika, należy pamiętać, iż wiek ubezpieczonego zaokrągla się do pełnych lat, z tym że jeżeli ubezpieczony ma więcej niż 6 miesięcy ponad wiek ustalony, wiek zaokrągla się w górę. Podobna zasada dotyczy stażu ubezpieczeniowego.

Na staż ubezpieczeniowy składają się udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe, z tym że okresy nieskładkowe mogą być zaliczone w wysokości nie większej niż 1/3 okresów składkowych.

Wskaźnik p wyrażany jest w procentach, które następnie mnożymy przez kwotę bazową (p x 293,01zł)

Następnie należy obliczyć część składkową i nieskładkową kapitału początkowego. Aby obliczyć część składkową, należy zastosować poniższy wzór :

Ilość udowodnionych miesięcy składkowych/12 X 1,3 %/podstawa wymiaru kapitału początkowego

Aby obliczyć część nieskładkową, należy dokonać podobnej operacji :

Ilość udowodnionych miesięcy nieskładkowych/12 X 0,7 %/podstawa wymiaru kapitału początkowego

Otrzymane kwoty (indywidualna część socjalna, część składkowa oraz część nieskładkową) stanowią hipotetyczną wysokość emerytury, która przysługiwałaby ubezpieczonemu w dniu 1 stycznia 1999r.

Aby obliczyć wysokość kapitału początkowego, należy sumę tych kwot pomnożyć przez wyrażoną w miesiącach średnią długość trwania życia dla osoby 62 - letniej. Średnia długość trwania życia wyrażana w miesiącach podawana jest łącznie dla kobiet i mężczyzn w tabeli zawartej w komunikacie prezesa GUS z 25 marca 1999r. Dla osoby 62 - letniej wynosi ona 209 miesięcy.