Reforma przepisów o nieletnich

Reforma przepisów o nieletnich trafiła do Sejmu

Rada Ministrów przyjęła 5 kwietnia br. przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt nowej ustawy, która kompleksowo reguluje postępowanie w sprawach nieletnich. 

Rząd chce zreformować przepisy dotyczące nieletnich. Obecna ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, pochodząca jeszcze z 1982 r., jest archaiczna oraz nie zapewnia szerokiego i odpowiedniego wsparcia resocjalizacji nieletnich. Nowe przepisy mają zapewnić odpowiednie środki reagowania, jeśli nieletni popełnią wykroczenie, przestępstwo lub są znacznie zdemoralizowani.

Przepisy, skierowane teraz do Sejmu, pozwolą m.in. na skuteczne izolowanie sprawców najcięższych przestępstw. Zapewnią też odpowiednie środki reakcji, gdy nieletni popełnią wykroczenie lub są zdemoralizowani.

– "Obowiązująca ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, pochodząca z 1982 r., jest archaiczna. Nie obejmuje wielu czynów karalnych. Reakcje sądów na najpoważniejsze popełniane przez nieletnich przestępstwa bywają nieadekwatne. Powodują czasem publiczne oburzenie na nadmierną łagodność sądów w stosunku do sprawców zabójstw czy gwałtów" – powiedział Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro podczas konferencji prasowej.

- "Chodzi jednak nie tylko o skuteczne karanie takich sprawców, ale i o racjonalną reakcję państwa: skuteczne zapobieganie przestępczości nieletnich i ich odpowiednią resocjalizację. Proponujemy nowoczesne regulacje zgodne ze standardami międzynarodowymi" - podkreślił minister Zbigniew Ziobro.

Zaznaczył też, że projekt Ministerstwa Sprawiedliwości to wyraz troski o nieletnich, jednak przepisy przede wszystkim muszą zapewnić dobro osób pokrzywdzonych.

- "Te przepisy zmieniają filozofię działania państwa w stosunku do nieletnich. Mechanizmy państwa muszą zatrzymać się na odpowiednim poziomie. Czasem lepiej, by w przypadku niewielkiego wykroczenia dyrektor szkoły zlecił nieletniemu prace społeczne, niż by ta osoba stawała od razu przed sądem" – powiedział wiceminister Michał Woś, który nadzorował prace nad projektem. – "Jednak gdy dochodzi do popełnienia najcięższych zbrodni, kary wobec nieletnich muszą być bezwzględnie egzekwowane" – dodał.

Najważniejsze rozwiązania projektowanej ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich

Powstaną nowe placówki dla nieletnich – okręgowe ośrodki wychowawcze. Trafiać do nich będą osoby, które popełniły czyn karalny (przestępstwo lub przestępstwo skarbowe) i skończyły 13 lat.

W wyjątkowych przypadkach, w okręgowych ośrodkach wychowawczych będą mogły być umieszczane osoby, które choć nie popełniły czynu karalnego, ale są mocno zdemoralizowane (np. zażywają narkotyki), a stosowane wobec nich środki okazały się nieskuteczne (np. młodzi ludzie wiele razy uciekali z młodzieżowych ośrodków wychowawczych). 

O umieszczeniu w okręgowym ośrodku wychowawczym zadecyduje sąd rodzinny.

Wprowadzona zostanie możliwość pozasądowego reagowania na niewłaściwe zachowanie nieletnich.

Dyrektor placówki, do której nieletni uczęszcza, będzie mógł podjąć oddziaływania wychowawcze we własnym zakresie – bez konieczności zawiadamiania sądu rodzinnego lub Policji o przejawie demoralizacji lub popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego. Wyjątkiem będą przestępstwa ścigane z urzędu lub przestępstwa skarbowe.

Za mniej poważne występki nieletni będą mogli być np. kierowani do prac porządkowych na terenie szkoły i wokół niej. Będzie to możliwe po uzyskaniu zgody od rodziców albo opiekuna nieletniego oraz samego nieletniego. Jeśli takiej zgody nie będzie – dyrektor będzie miał obowiązek zawiadomienia sądu rodzinnego o demoralizacji lub czynie karalnym.

Określona zostanie minimalna granica wieku odpowiedzialności za demoralizację – na poziomie 10 lat. Dotychczasowe przepisy nie zawierają zapisu o minimalnym wieku takiej osoby.

Funkcjonować będzie komisja do spraw środka leczniczego dla nieletnich. Będzie ona wskazywać sądom odpowiednią dla nieletniego placówkę, w razie problemów ze zdrowiem psychicznym nastolatka. Obecnie sądy rodzinne muszą same radzić sobie z poszukiwaniem właściwego ośrodka terapeutycznego, co jest skomplikowane i opóźnia pomoc. 

W okręgowych ośrodkach wychowawczych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich zorganizowane zostaną oddziały przeznaczone dla nieletnich wychowanek, które urodziły dziecko i zgłosiły chęć opiekowania się nim.

Nowe przepisy mają wejść w życie, co do zasady, 1 września 2022 r.

W zakładzie poprawczym do 24. roku życia

Nieletni sprawcy najpoważniejszych przestępstw, takich jak zabójstwo, gwałt, pedofilia, będą obligatoryjnie trafiać do zakładów poprawczych. Dziś zdarza się, że są obejmowani jedynie nadzorem kuratora.

Zmieni się górna granica wieku przebywania w zakładzie poprawczym.  Obecnie pozostają w nim osoby maksymalnie do 21 roku życia, bez względu na rodzaj popełnionego czynu karalnego i wyniki resocjalizacji. Projekt wprowadza możliwość wydłużenia pobytu o trzy lata, jeśli dotychczasowa resocjalizacja nie przyniosła skutku.

Przepis ten dotyczy sprawców najpoważniejszych przestępstw, a decyzję o przedłużeniu pobytu w zakładzie poprawczym będzie podejmował sąd rodzinny. W przypadku orzeczeń za najcięższe przestępstwa, sąd będzie mógł od razu wskazać, że nieletni  powinien przebywać w zakładzie poprawczym do 24 roku życia. Każdą osobę, która opuszcza zakład, sąd będzie mógł objąć nadzorem kuratora, jeśli będzie miał wątpliwości co do stopnia jej resocjalizacji. Wychowankowie powyżej 21 roku życia będą poddawani resocjalizacji w nowym rodzaju zakładów poprawczych dla nieletnich, którzy ukończyli 21 lat.

Okręgowe ośrodki wychowawcze

Nowe surowsze placówki będą przeznaczone dla tych, którzy popełnili czyn karalny i skończyli 13 lat oraz – w wyjątkowych wypadkach – dla osób, które wprawdzie nie popełniły czynu karalnego, ale są mocno zdemoralizowane (np. piją alkohol, zażywają narkotyki), a stosowane już wobec nich środki były nieskuteczne (np. młodzi ludzie wiele razy uciekali z młodzieżowych ośrodków wychowawczych). O umieszczeniu w takiej placówce zdecyduje sąd rodzinny

Najmłodsi nie staną przed sądem

Nowe przepisy określają minimalną granicę wieku odpowiedzialności za zachowanie naruszające porządek prawny lub stanowiące przejawy demoralizacji na poziomie 10 lat. Dziś w ustawie nie ma zapisu o minimalnym wieku takiej osoby, zatem przed sądem mogą stanąć nawet dzieci sześcioletnie, które ukradną w sklepie batonik czy pobiją się z kolegami.

Praca na rzecz szkoły

Uczniowskie wybryki, choć nieraz groźne w skutkach, zazwyczaj nie wynikają ze zdemoralizowania, lecz są efektem problemów z dorastaniem czy nadmiaru młodzieńczej energii. W takich przypadkach najczęściej nie ma sensu wdrażać przeciwko uczniowi postępowania w sprawach nieletnich, które może skończyć się np. umieszczeniem w młodzieżowym ośrodku wychowawczym. Z lepszym skutkiem wychowawczym można rozwiązać problem na miejscu. Nowe przepisy umożliwią dyrektorom szkół np. kierowanie uczniów za mniej poważne występki do prac porządkowych na terenie szkoły i wokół niej.

Komisja wskaże placówkę

Ustawa gwarantuje powołanie komisji ds. środka leczniczego, która wskaże sądowi  odpowiednią dla nieletniego placówkę w razie problemów ze zdrowiem psychicznym nastolatka. Na razie sądy rodzinne muszą same radzić sobie z poszukiwaniem właściwego ośrodka, co jest trudne i opóźnia pomoc. To niezwykle ważne, bo sędziowie alarmują, że przybywa młodych osób wymagających specjalistycznej opieki.

Domy dla matek z dziećmi

W zakładach poprawczych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i schroniskach dla nieletnich poddawane są resocjalizacji również nieletnie, które zostały  matkami. Wymagają one szczególnej troski i opieki, ponieważ odpowiadają także za swoje dzieci. Ministerstwo Sprawiedliwości – żeby zapewnić im odpowiednie wsparcie w tym trudnym czasie – proponuje wydzielenie domów, w których młode matki będą mogły opiekować się swoimi dziećmi.

Obrońca z urzędu łatwiej dostępny

Nowe przepisy wzmacniają gwarancje procesowe osób nieletnich. Młodzi ludzie będą mieć prawo do pomocy obrońcy od początku jakichkolwiek czynności z ich udziałem, np. umieszczenia w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub zakładzie leczniczym oraz w razie uzasadnionego podejrzenia dopuszczenia się przez nieletniego czynu zabronionego. Nieletni, których nie stać na adwokata z wyboru, skorzystają z pomocy obrońcy z urzędu. Będzie on wyznaczany przez sąd rodzinny po stwierdzeniu zaistnienia określonych przesłanek.

Trafne rozwiązania

Trafność przygotowanych w Ministerstwie Sprawiedliwości rozwiązań potwierdzają wyniki sondażu Instytutu Badawczego IPC na temat zmian w polskim prawie dotyczących nieletnich. Spośród badanych, 66,4 proc. uważa, że nieletni, którzy dopuścili się morderstwa lub innych najcięższych przestępstw, powinni pozostawać w zakładzie poprawczym nawet do 24. roku życia. 62,9 proc. ankietowanych uważa, że 6-letnie dziecko nie powinno odpowiadać przed sądem, a 79,2 proc., że jedną z kar mogłyby być prace porządkowe wokół szkoły.

Zob. Reforma przepisów o nieletnich przyjęta przez rząd - PREZENTACJA

A.J.
Zespół e-prawnik.pl