Wyłączenie sędziego na wniosek strony postępowania

Trybunał Konstytucyjny odniósł się do braku unormowania wyłączenia sędziego na wniosek strony uzasadniony subiektywną utratą zaufania strony co do bezstronności sądu i obiektywnego działania w granicach prawa.

Wyrok TK

12 lipca 2022 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok (sygn. akt SK 13/20) wydany na posiedzeniu niejawnym w sprawie skargi konstytucyjnej dotyczącej regulacji ustawy z dnia 17 listopada 1974 r. – Kodeks postępowania cywilnego, ustalającej zasady wyłączenia sędziego na wniosek strony postępowania.

Trybunał orzekł, że art. 49 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, ze zm.) w zakresie, w jakim nie normuje wprost wyłączenia sędziego na wniosek strony uzasadniony wyłącznie subiektywną utratą zaufania strony co do bezstronności sądu i obiektywnego działania w granicach prawa, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Uzasadnienie TK

Zgodnie z zaskarżonym przepisem, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. 

Skarżący zarzucał zaskarżonej regulacji pominięcie ustawodawcze, utrzymując, że jeśli strona w toku postępowania nabiera przekonania co do faworyzowania przez sąd drugiej strony, przez działalność niezgodną z przepisami, winna na tej podstawie móc żądać skutecznego wyłączenia sędziego, ponieważ utraciła zaufanie do obiektywizmu sędziego. 

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wykładania art. 49 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego odnosząca się do przyczyn wyłączenia sędziego na wniosek (iudex suspectus) jest zasadniczo zgodna i jednolita w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz poglądów przedstawicieli doktryny prawnej. Według tej wykładni nie jest wystraczające jedynie subiektywne odczucie stron, że sędzia nie jest bezstronny, nawet jeżeli sąd wydawał orzeczenia dla niej niekorzystne. Subiektywne przeświadczenie strony, że sędzia nieobiektywnie prowadził postępowanie, popełnia błędy w ocenie dowodów lub wadliwie ocenia daną sprawę a nawet narusza prawo procesowe, nie może stanowić podstawy wyłączenia na podstawie art. 49 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż takie zarzuty należy rozpatrywać w postępowaniu odwoławczym lub kasacyjnym. 

Brak możliwości wyłączenia sędziego ze względu na subiektywne przekonanie strony o braku bezstronności spowodowane uchybieniami procesowymi ma również uzasadnienie celowościowe. Gdyby art. 49 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego normował wyłączenie sędziego tylko z powodu subiektywnego przekonania jednej ze stron o braku bezstronności składu orzekającego, to taka norma nie służyłaby sprawiedliwej procedurze sądowej, lecz mogłaby powodować chaos w wymiarze sprawiedliwości. Przyznanie stronie prawa żądania wyłączenia sędziego tylko na podstawie subiektywnej oceny naruszałby w istocie prawo do sądu przysługujące innym stronom, a także podważałoby inną wartość konstytucyjną którą jest rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie. Zatem brak możliwości wyłączenia sędziego z powodu subiektywnego przekonania strony o braku bezstronności sędziego żadną miarą nie narusza prawa do rzetelnej i sprawiedliwiej procedury sądowej. 

A.J.
Zespół e-prawnik.pl