Jak Wspólnota Europejska może dyscyplinować państwa członkowskie?

Art. 226-228 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (nowa nazwa EWG, dalej: TWE) dotyczą dyscyplinowania państw członkowskich UE za niewywiązywanie się z obowiązków wspólnotowych. 

Zgodnie z art. 226 TWE, jeśli Komisja Europejska uzna, że państwo członkowskie UE uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy tego Traktatu, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeżeli państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości.  

Ponadto, na podstawie art. 227 TWE, każde państwo członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości, jeśli uznaje, że inne państwo członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań wynikających z prawa wspónotowego. Zanim jednak państwo członkowskie wniesie przeciwko innemu państwu członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu takiego zobowiązania, powinno wnieść sprawę do Komisji Europejskiej. Komisja wydaje wówczas uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym państwom przedstawienia na zasadzie spornej uwag pisemnych i ustnych. Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.  

Kto może wystąpić ze skargą? 

Legitymację czynną do wystąpienia ze skargą w tym trybie ma tylko Komisja Europejska lub państwo członkowskie, a nigdy podmiot prywatny. Jednostki mogą jedynie nieformalnie zgłaszać Komisji skargi, którymi jednak Komisja nie jest związana (choć w ciągu 12 miesięcy coś zrobić w przedstawionej sprawie). 

Kiedy można zaskarżyć państwo niewywiązujące się ze swych wspólnotowych zobowiązań? 

Podstawą dla omawianego postępowania jest naruszenie wszelkich źródeł prawa wspólnotowego - tak pierwotnego (w tym zasad ogólnych prawa wspólnotowego wysnutych przez ETS z ducha traktatów i tradycji konstytucyjnych państw członkowskich), jak i wtórnego oraz umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnotę.

Podstawą wniesienia skargi mogą być naruszenia prawa wspólnotowego polegające m.in. na:

• niezapewnieniu przestrzegania norm prawa wspólnotowego w sytuacji, gdy są one bezpośrednio skuteczne;

• braku implementacji dyrektywy w wyznaczonym terminie;

• niestosowaniu prawa wspólnotowego – nie podejmowaniu przez organy krajowe działań, jakie nakazują im przepisy wspólnotowe, np. poprzez niestosowanie się do zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego. 

Jakie okoliczności wyłączają odpowiedzialność państwa członkowskiego? 

Wśród okoliczności wyłączających odpowiedzialność państwa należy wymienić:

• siłę wyższą;

• klauzule derogacyjne – tj. przepisy wyłączające taką odpowiedzialność w pewnych wypadkach;

• nielegalność wspólnotowego aktu prawnego, ale tylko dopiero po stwierdzeniu jego nieważności orzeczeniem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (skutkującym ex tunc, tj. uznaje się, jakby akt był nieważny już od momentu jego wydania, i erga omnes, tj. ze skutkiem wobec wszystkich) w procedurze kontroli legalności aktu wspólnotowego.

Nie stanowią natomiast uzasadnienia dla wyłączenia odpowiedzialności państwa np. trudności wewnętrzne (np. protesty, problemy z uchwaleniem aktu prawnego), zarzut wzajemności (że instytucja WE lub inne państwo też nie wywiązuje się ze swych obowiązków wynikających z prawa wspólnotowego) czy też brak czyjejkolwiek szkody. 

Jak przebiega postępowanie na podstawie art. 226 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej? 

Określone w art. 226 TWE postępowanie „dyscyplinujące” wobec państw członkowskich przebiega w 2 etapach:

1.  I etap prowadzony jest przez Komisję Europejską określany jest jako faza administracyjna. Składa się on z kolei 2 podetapów:

• fazy nieoficjalnej – polegającej na zbadaniu przez Komisję Europejską stanu faktycznego i związanych z nim dokumentów;

• fazy oficjalnej – polegającej na wysłaniu państwu członkowskiemu formalnego listu, a następnie uzasadnionej opinii zawierającej precyzyjnie określone zarzuty wraz z uzasadnieniem. Dyskrecjonalny charakter uprawnień Komisji w tej fazie wyraża się m.in. w tym, że może ona złożyć państwu uzasadnioną opinię kiedy zechce – jedynym ograniczeniem jest tu zakaz naruszania prawa państwa do obrony i możliwość wykazania przez państwo, że przekroczony został racjonalny termin do złożenia uzasadnionej opinii od momentu wysłania listu formalnego.