Kiedy dokonane przez Ciebie czynności prawne stają się bezskuteczne, a kiedy nieważne?
W prawie cywilnym wielokrotnie można spotkać się z pojęciami nieważności czy bezskuteczności określonej czynności prawnej. We wszystkich tych przypadkach chodzi o określone sankcje jakie powstają w przypadku gdy dana czynność jest wadliwa. Wyróżnia się następujące rodzaje tych sankcji:
- nieważność bezwzględna,
- nieważność względna,
- bezskureczność zawieszona,
- bezskuteczność względna.
Kiedy dokonana czynność staje się bezwzględnie nieważna?
Czynność prawna będzie nieważna, gdy zostanie dokonana w ściśle określonych w przepisach prawa cywilnego przypadkach. Po prostu dokonanie jakiejś wadliwej czynności obarczone jest sankcją nieważności. System prawny uznaje za nieważne czynności w sytuacji gdy :
- strona dokonująca czynności prawnej nie ma odpowiedniej zdolności do czynności prawnych,
- nie została zachowana odpowiednia forma czynności prawnej (np. pisemna, notarialna), której niedochowanie spowoduje nieważność (tzw. skutek ad solemnitatem),
- czynność dotknięta jest wadami oświadczenia woli takimi jak: brak świadomości i swobody (z wyłączeniem uznania dziecka) oraz pozorność; jeśli zaś chodzi o testament nieważność powstaje przy wszystkich wadach oświadczenia woli,
- czynność jest sprzeczna z ustawą albo ma na celu obejście ustawy, albo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Co cechuje nieważność bezwzględną?
Czynność prawna dotknięta sankcją bezwzględnej nieważności nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Każdy i zawsze może się na nią powoływać. Taka nieważność istnieje z mocy samego prawa co powoduje, że sąd uwzględni ją z urzędu (nawet w sytuacji, gdy żadna ze stron się na nią nie powoła). I wreszcie nieważność powoduje, że czynność prawna dotknięta nią nie może zostać konwalidowana (czyli uzdrowiona). Gdy strona chce osiągnąć ten sam skutek, musi dokonać nowej niewadliwej czynności, jeśli jest to w ogóle prawnie dopuszczalne. Od zakazu konwalidacji bezwzględnie nieważnej czynności istnieją jednak w prawie cywilnym następujące wyjątki:
- zawarcie umowy przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnej, która to umowa należy do umów zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego powoduje, że staje się ona ważna z chwilą jej wykonania; generalnie bowiem umowy zawierane przez osoby nie mające zdolności do czynności prawnych są nieważne,
- dokonanie darowizny bez zachowania formy aktu notarialnego będzie ważne dla dokonującego jej, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione; nie dotyczy to przypadków gdy inne przepisy przewidują dla danej darowizny szczególną formę ze względu na jej przedmiot (np. darowizna nieruchomości),
- powoływanie się na wady oświadczenia woli przy testamencie (groźba, błąd, wyłączenie świadomości) po upływie trzech lat od dnia, gdy osoba mająca w tym interes dowiedziała się o tej wadzie powoduje konwalidację nieważnego testamentu; a w każdym przypadku po upływie dziesięciu lat od otwarcia spadku.
Na czym polega nieważność względna?
Nieważność względna powoduje, że czynność prawna dotknięta tą sankcją wywołuje określone w jej treści skutki prawne dopóki uprawniony podmiot ich nie uchyli w określonym przez prawo terminie. W polskim systemie prawnym nieważność ta występuje w dwóch przypadkach :
- do unieważnienia czynności prawnej potrzebne jest pozasądowe oświadczenie woli uprawnionego podmiotu; sytuacja taka powstaje w przypadku błędu, podstępu lub groźby; aby uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem tych wad trzeba jednak posłużyć się pismem (nie wystarczy ustne oświadczenie),
- do unieważnienia czynności prawnej potrzebne jest orzeczenie sądowe np. unieważnienie przetargu, uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni, uznania dziecka.
Uprawnienie do unieważnienia danej czynności jest możliwe tylko w określonych przez przepisy terminach, które mają charakter zawity (patrz – porada o terminach zawitych).
Czym różni się nieważność względna od bezwzględnej?
Podstawowa różnica jest taka, że czynność bezwzględnie nieważna jest bezskuteczna z mocy samego prawa (ex lege).
