Odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć

8 grudnia 2022 r. Sąd Najwyższy, orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, oddalił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie zasądzającego od pozwanej spółki kwotę 1.480 zł tytułem odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć (tożsamość płciową).

Czego dotyczyła sprawa?

Powódka, będąc w trakcie procesu zmiany płci, poszukiwała pracy. Przeszła pozytywnie rozmowę kwalifikacyjną, przedstawiając się i będąc postrzegana jako kobieta, jednak legitymowała się jeszcze dowodem osobistym, z którego wynikało, że jest mężczyzną. Po wypełnieniu wszystkich dokumentów, umożliwiono jej przymierzenie stroju służbowego damskiego i wykonano zdjęcie do legitymacji. Ostatecznie jednak odmówiono jej wydania stroju damskiego wskazując, że powinna otrzymać strój korespondujący z danymi w dokumencie tożsamości. Powódka wystąpiła z powództwem o zapłatę kwoty tytułem odszkodowania przewidzianego w art. 13 ustawy z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (tzw. „ustawa antydyskryminacyjna") za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć (tożsamość płciową). Naruszenie polegać miało na odmowie wydania stroju damskiego, pomimo że strona czuła się, wyglądała i zachowywała jak kobieta oraz tak była postrzegana (także podczas rekrutacji).

Sąd Rejonowy oddalił powództwo, natomiast zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Warszawie, na skutek apelacji Powódki, zmienił wyrok sądu I instancji zasądzając żądaną w pozwie kwotę 1.480 zł od pozwanej spółki. Sąd Okręgowy za nieprawidłowe uznał ustalenie Sądu Rejonowego, że Powódka nie wyrażała zgody na zamieszczenie na legitymacji służbowej imienia zgodnego z dokumentem tożsamości. Za okoliczność dyskryminującą Powódkę Sąd Okręgowy uznał fakt odmowy przyznania jej stroju damskiego, już po przejściu procesu rekrutacji (podczas którego do momentu podpisania dokumentów była postrzegania i traktowana jak kobieta).

Prokurator Generalny, w skardze nadzwyczajnej zarzucił naruszenie określonych w Konstytucji RP zasad, wolności i praw człowieka i obywatela tj. wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady lojalności państwa do adresatów norm prawnych oraz art. 22 Konstytucji RP, a ponadto  rażące naruszenie przepisów ustawy antydyskryminacyjnej, wskazując jednocześnie, że uchylenie wyroku jest konieczne dla zapewnienia poszanowania zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Sąd Najwyższy, orzekając w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, oddalił skargę nadzwyczajną od wyroku zasądzającego odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną (sygn. akt I NSNc 575/21) zwrócił uwagę, że Sąd Okręgowy dokonał wykładni i zastosował przepisy ustawy antydyskryminacyjnej w sposób uwzgledniający orzecznictwo TSUE, z którego wynika, iż zakresem ochrony jest objęta także tożsamość płciowa (rozumiana jako głęboko odczuwane wewnętrzne i indywidualne doświadczenie płci społecznej, która może nie odpowiadać płci określonej przy urodzeniu, włączając w to osobiste odczucie własnej cielesności i inne formy wyrażania własnej płciowości przez ubiór, mowę  czy  sposób zachowania), a nie tylko – jak wskazywano w skardze nadzwyczajnej – jedynie określona płeć. Przy ocenie tego, czy doszło do potraktowania osoby transpłciowej mniej korzystnie powinno się dokonywać porównania sytuacji takiej osoby z sytuacją osoby, która nie jest transpłciowa. Wobec powyższego zarzuty rażącego naruszenia przepisów ustawy antydyskryminacyjnej okazały się bezzasadne. Sąd Najwyższy zaznaczył przy tym, że skarżący w dużej mierze oparł swoją argumentację o ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy, m.in.  przyjmując, iż Powódka nie wyraziła zgody na zamieszczenie na legitymacji danych zgodnych z dowodem tożsamości, natomiast Sąd Najwyższy związany był w tym zakresie ustaleniami Sądu Okręgowego, który przyjął, że ostatecznie zgoda taka została udzielona. Prawne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miała zatem jedynie okoliczność odmowy przydzielenia powódce stroju damskiego.

Za bezzasadny uznany został również zarzut naruszenia art. 22 Konstytucji RP. Jak wskazał Sąd Najwyższy, wolność działalności gospodarczej nie ma charakteru absolutnego i może być ograniczona w formie ustawowej ze względu na ważny interes publiczny, co w demokratycznym „państwie prawnym" musi wiązać się z poszanowaniem wolności indywidualnej, a granicę wolności gospodarczej stanowi m.in. zakaz dyskryminacji. Za niedopuszczalny w ramach przesłanek szczegółowych został z kolei uznany zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji.

Sąd Najwyższy podkreślił również, że skarga nadzwyczajna służy zapewnieniu zgodności orzeczeń sądów z art. 2 Konstytucji RP, który zasadniczo stoi na straży ostateczności i trwałości prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych. Dlatego jedynie wyjątkowo natura i ciężar popełnionych uchybień sprawia, że ochrona prawomocnych orzeczeń musi ustąpić pierwszeństwa konieczności ochrony innych wartości konstytucyjnych wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej. W rozpoznawanej skardze konieczność taka nie zachodziła.

Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2022 r. z uzasadnieniem (sygn. akt I NSNc 575/21)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl