Wszystko o protokołach w postępowaniu karnym

Zagadnienia ogólne

Kodeks postępowania karnego rozróżnia czynności, z których protokół musi być sporządzony, oraz czynności, z których protokół można sporządzić, ale nie jest to bezwzględnie konieczne. Zgodnie z art. 143 § 1 k.p.k., zawsze należy sporządzić protokół z:

1. przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcia,

2. przesłuchania oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora,

3. dokonania oględzin,

4. dokonania otwarcia zwłok oraz wyjęcia zwłok z grobu,

5. przeprowadzenia eksperymentu, konfrontacji oraz okazania,

6. przeszukania osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymania rzeczy i danych informatycznych,

7. otwarcia korespondencji i przesyłki oraz odtworzenia utrwalonych zapisów,

8. zaznajomienia podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym,

9. przyjęcia poręczenia,

10. przebiegu posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa,

11. przebiegu rozprawy.

Natomiast z wszelkich pozostałych czynności postępowania protokół sporządza się tylko wówczas, gdy wymaga tego przepis szczególny, lub gdy przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W przeciwnym przypadku czynność utrwalona zostaje w formie notatki urzędowej. Warto zaznaczyć, że notatka urzędowa utrwalająca czynność, z przebiegu której według przepisów powinien być sporządzony protokół, nie ma żadnej wartości dowodowej w procesie. W innych wypadkach może stanowić dowód (por. wyrok SO w Tarnowie z dn. 9 sierpnia 2002, sygn. akt II AKa 318/2002, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2002/9 poz. 29).

Czynności protokołowane mogą być równocześnie utrwalane w inny sposób, tj. za pomocą stenogramu czy też urządzeń rejestrujących obraz i/lub dźwięk.

Protokół z czynności utrwalanej za pomocą stenogramu (dziś już metoda praktycznie zarzucona) można ograniczyć jedynie do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Mimo to ani pierwopis stenogramu, ani jego dokonany przez stenografa przekład na pismo zwykłe (opatrzony wzmianką, jakim systemem posłużono się przy sporządzeniu pierwopisu) nie zastępują protokołu, a jedynie stają się załącznikami do niego (art.145 § 1 k.p.k.).

Czynności procesowe można również utrwalać za pomocą urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk (kamery, mikrofony), przy czym przeprowadzający czynność ma obowiązek przed uruchomieniem urządzenia poinformować o tym osoby w niej uczestniczące. Niekiedy taki sposób utrwalenia czynności jest wręcz zalecany, o ile tylko względy techniczne nie stoją temu na przeszkodzie. I tak kodeks postępowania karnego wskazuje w szczególności trzy przypadki, które różnią się przesłankami zastosowania takiej formy utrwalenia przebiegu czynności:

• pierwszym z nich jest przesłuchanie świadka lub biegłego przez sędziego wyznaczonego wyznaczonego lub sąd wezwany w trybie art. 396 k.p.k. – dzięki rejestracji czynności w takiej formie skład orzekający uzyska pełne, obiektywne i niezniekształcone informacje o jej przebiegu;

• drugi przypadek ma miejsce wtedy, gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że powtórne przesłuchanie danej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu (np. ze względu na jej zły stan zdrowia czy planowany dłuższy wyjazd za granicę). Wówczas utrwalenie gwarantuje możliwość powrotu do pełnej i niezniekształconej treści zeznania lub opinii w każdym momencie postępowania, w którym wystąpi taka potrzeba;

• trzecim przypadkiem są przesłuchania w charakterze świadka pokrzywdzonych, którzy nie ukończyli 15 lat, w sprawach o przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece oraz przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.