Zwolnienie od podatku od czynności cywilnoprawnych

Czym jest zwolnienie od podatku?

Zwolnienia podatkowe stosowane są w praktycznie każdej ustawie podatkowej. Dokonuje się ich z uwagi na rodzaj tych zwolnień. Zwolnienie może być bowiem przedmiotowe – zwalnia się wówczas określone czynności, z którymi z normalnym toku zdarzeń wiązałby się obowiązek zapłaty podatku, oraz zwolnienia podmiotowe – zwalnia się wówczas od obowiązku zapłaty podatku określone podmioty. Nie sposób w chwili obecnej określić wszystkich przyczyn zwolnień podatkowych określonych przez ustawodawcę. Najczęściej zwolnienia te mają charakter słusznościowy lub celowościowy – pewnych czynności lub pewnych podmiotów nie należy bowiem obciążać obowiązkiem zapłaty podatku. Można domyślać się, jaki był cel tych zwolnień, analizując poszczególne typy zwolnień od podatku od czynności cywilnoprawnych.

Zwolnienia o charakterze podmiotowym.

Zgodnie z ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych, zwalnia się od podatku następujące strony czynności cywilnoprawnych: 

1. państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne, międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa, korzystające na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych z przywilejów i immunitetów, a także członków ich personelu i inne osoby zrównane z nimi, jeżeli nie są one obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - pod warunkiem wzajemności; 
2. organizacje pożytku publicznego, jeżeli dokonają czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; 
3. jednostki samorządu terytorialnego; 
4. Skarb Państwa; 
5. osoby nabywające na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe, zaliczone, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu; 
6. Agencję Rezerw Materiałowych. 

Zwolnienia o charakterze przedmiotowym.

Zwolnienia te określają jakie czynności nie są objęte obowiązkiem zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych.

Podatku tego nie trzeba odprowadzać od następujących czynności cywilnoprawnych:

• sprzedaży walut obcych,
• zamianę budynku mieszkalnego lub jego części, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: praw do domu jednorodzinnego lub praw do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn,
• sprzedaż rzeczy ruchomych, jeżeli podstawa opodatkowania nie przekracza 1000 zł,
• sprzedaż bonów i obligacji skarbowych,
• sprzedaż bonów pieniężnych Narodowego Banku Polskiego,
• sprzedaż towarów giełdowych na giełdach towarowych,
• zbycie akcji i udziałów przez Bank Gospodarstwa Krajowego na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o Funduszu Żeglugi Śródlądowej i Funduszu Rezerwowym (Dz. U. 2002r. nr 199, poz. 1672),

Zwolnienie od podatku dotyczy także czynności cywilnoprawnych w postaci przeniesienia własności nieruchomości lub ich części, wraz z częściami składowymi, z wyjątkiem budynków mieszkalnych lub ich części znajdujących się na obszarze miast, w drodze umów: 

•  sprzedaży, 
•  dożywocia, 
•  o dział spadku - w części dotyczącej spłat lub dopłat, 
•  o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat, 
•  darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy, 
•  zamiany - do wysokości wartości rynkowej nieruchomości wraz z jej częściami składowymi, 

Zwolnienie to następuje jednak tylko pod warunkiem, że w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, w chwili dokonania czynności, nabyte grunty stanowią gospodarstwo rolne albo utworzą gospodarstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy.

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych przewiduje także zwolnienie od podatku w sytuacji, gdy przedmiotem czynności cywilnoprawnej jest sprzedaż nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli nabywcą jest były właściciel (wieczysty użytkownik):

• nieruchomości wywłaszczonej, któremu przyznano odszkodowanie, a nie przyznano nieruchomości zamiennej, 
• nieruchomości sprzedanej na cele publiczne określone w przepisach o gospodarce nieruchomościami, który w razie wywłaszczenia spełniałby warunki do przyznania nieruchomości zamiennej, 
• nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego, wykupionych na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska 

Zwolnienie to przysługuje w wysokości kwoty otrzymanego odszkodowania (uzyskanej ceny), pod warunkiem że nabycie nastąpiło w ciągu 5 lat od daty otrzymania odszkodowania (zapłaty); 

Podobnie, zwolnieniem od podatku od czynności cywilnoprawnych objęta jest czynność cywilnoprawna sprzedaży budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli następuje ona: 

• w wykonaniu lub w związku z wielostronną umową o zamianie budynku lub praw do lokalu, 
• w celu uzyskania w zamian spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu albo budynku mieszkalnego lub jego części, zajmowanego przez nabywcę na podstawie umowy najmu, określonej w przepisach o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego;

Zwolnieniu podlega również sprzedaż praw majątkowych, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, będących instrumentami finansowymi: 

1. firmom inwestycyjnym oraz zagranicznym firmom inwestycyjnym, 
2. dokonywaną za pośrednictwem firm inwestycyjnych lub zagranicznych firm inwestycyjnych, 
3. dokonywaną w ramach obrotu zorganizowanego, 
4. dokonywaną poza obrotem zorganizowanym przez firmy inwestycyjne oraz zagraniczne firmy inwestycyjne, jeżeli prawa te zostały nabyte przez te firmy w ramach obrotu zorganizowanego 

Umowa pożyczki.

Zwolnieniu od podatku od czynności cywilnoprawnych podlega także umowa pożyczki, gdy została udzielona:

• przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek, 

• w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między małżonkami, zstępnymi, wstępnymi, pasierbami, rodzeństwem, ojczymem, macochą, w wysokości przekraczającej kwotę, 9.637,00 zł, pod warunkiem: 

- złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, 

- udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, 

• na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu - na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn, 
• na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa powyższych dwóch punktach, do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5 000 zł od jednego podmiotu i 25 000 zł od wielu podmiotów - w okresach 3 kolejnych lat kalendarzowych, począwszy od dnia 1 stycznia 2009 r., 
• z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, 
• z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych, 
• przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.

Z przedstawionego katalogu zwolnień od podatku w przypadku umowy pozyczki wynika więc, że zwolnienia te mają bardzo szerokie zastosowanie.

Umowy spółki.

Ze zwolnienia przedmiotowego korzystają także czynności cywilnoprawne w postaci zawarcia umowy spółki oraz jej zmiany. Zwolnienie to ma miejsce w następujących przypadkach i zakresie:

• przekształcenia lub łączenia spółek w części wkładów do spółki albo kapitału zakładowego, których wartość była uprzednio opodatkowana podatkiem od czynności cywilnoprawnych lub podatkiem od wkładów kapitałowych do spółek kapitałowych na terytorium państwa członkowskiego innego niż Rzeczpospolita Polska albo od których zgodnie z prawem państwa członkowskiego podatek nie był naliczany, 
• związanym z podwyższeniem kapitału zakładowego pokrytego z niezwróconych wspólnikom lub akcjonariuszom dopłat albo z niezwróconej pożyczki udzielonej spółce kapitałowej przez wspólnika lub akcjonariusza, które były uprzednio opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych lub podatkiem od wkładów kapitałowych do spółek kapitałowych na terytorium państwa członkowskiego innego niż Rzeczpospolita Polska,
• związanym z podwyższeniem kapitału zakładowego w części dotyczącej wartości, o którą obniżono kapitał zakładowy w następstwie strat poniesionych przez spółkę kapitałową, pod warunkiem że podwyższenie kapitału zakładowego następuje w okresie 4 lat po jego obniżeniu, 
• jeżeli przedmiotem działalności spółki kapitałowej jest świadczenie usług użyteczności publicznej w zakresie transportu publicznego, zarządzania portami i przystaniami morskimi, zaopatrzenia ludności w wodę, gaz, energię elektryczną, energię cieplną lub zbiorowego odprowadzania ścieków i w wyniku zawarcia umowy spółki Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego obejmuje co najmniej połowę udziałów lub akcji w tej spółce albo w chwili zmiany umowy spółki Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiada już co najmniej połowę udziałów lub akcji w tej spółce.

Hipoteka.

Zwolnienie przdmiotowe istnieje także w zakresie ustanowienia hipoteki. Od podatku od czynności cywilnoprawnych zwlnione jest ustanowienie hipoteki:

• na morskich statkach handlowych i rybackich, 
• na zabezpieczenie dotacji lub innych form pomocy finansowej, udzielanych organizacjom społecznym działającym w dziedzinie sportu i turystyki, 
• na zabezpieczenie wierzytelności banków z tytułu kredytów udzielanych rolnikom indywidualnym lub zespołom rolników indywidualnych na budownictwo inwentarskie lub składowe, wraz z urządzeniami towarzyszącymi, 
• przysługującej spółdzielniom mieszkaniowym i wierzycielom spółdzielni mieszkaniowych, 
•  na zabezpieczenie pożyczek i kredytów udzielanych z funduszy celowych utworzonych w drodze ustawy.

Pamiętaj, że:

• zawsze warto sprawdzić, czy dana czynność cywilnoprawna nie jest zwolniona od podatku,
• zwolnienia mają charakter zarówno przedmiotowy jak i podmiotowy,
• należy dokładnie sprawdzić, czy wszystkie przesłanki zwolnienia w danym przypadku nastąpiły.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. 2000r. nr 86 poz. 959 ze zmianami)