Jak bronić się przed egzekucją? - czyli powództwa przeciwegzekucyjne

W toku czynności egzekucyjnych podejmowanych przez komornika sądowego może zdarzyć się tak, że zajęte zostaną przedmioty nie należące do dłużnika. Na skutek rożnych zdarzeń może również mieć miejsce sytuacja, w której mimo zadośćuczynienia żądaniu wierzyciela lub gdy prowadzenie egzekucji jest nieuzasadnione, wierzyciel wystąpi do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.

Jak bronić się przed nieuprawnioną egzekucją?

W postępowaniu egzekucyjnym, przed aktami niezgodnymi z prawem, dłużnik może bronić się w różny sposób. W szczególności może składać skargę na czynność komornika do sądu rejonowego, jednak jej przedmiotem może być wyłącznie naruszenie przez komornika przepisów proceduralnych. Obronę merytoryczną dłużnik może podjąć wyłącznie w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego. To w drodze powództwa dłużnik może podnosić, że spełnił już świadczenie, albo że wierzytelność została potrącona.

Kto może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne?

Prawo wytoczenia powództwa przysługuje dłużnikowi oraz osobom trzecim. W zależności od tego kto wytacza powództwo rozróżniamy:

- powództwo przeciwegzekucyjne opozycyjne – które może wytoczyć dłużnik,

- powództwo przeciwegzekucyjne ekscydencyjne – które może wytoczyć osoba trzecia.

W jakich sytuacjach dłużnik może wystąpić z powództwem?

W drodze powództwa opozycyjnego dłużnik może żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia, jeżeli:

przeczy zdarzeniom na których oparto wydanie klauzuli wykonalności – Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy dłużnik kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu (takiego jak akt notarialny, ugoda zawarta przed sądem powszechnym lub sądem polubownym, bankowy tytułów egzekucyjny), albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście. Niesądowe tytuły egzekucyjne można zwalczać w drodze powództwa opartego w szczególności na zarzutach nieważności aktu prawnego; braku pełnomocnictwa osoby, która w imieniu dłużnika złożyła oświadczenie (np. podpisała akt notarialny którym dłużnik poddał się egzekucji) czy wad oświadczenia woli (np. gdy oświadczenie zostało złożone pod wpływem błędu, przymusu czy w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji).
po powstaniu tytułu egzekucyjnego powstało zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane – jeżeli tytułem egzekucyjnym jest orzeczenie sądu, dłużnik może oprzeć powództwo również na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy. Dłużnik może żądać pozbawienia tytułu egzekucyjnego wykonalności, jeżeli spełnił świadczenie, a mimo to wierzyciel wszczął egzekucję. Zarzut spełnienia świadczenia może być podniesiony w powództwie przeciwegzekucyjnym skierowanym przeciwko orzeczeniu sądu tylko wówczas, gdy zarzut ten nie był podnoszony w sprawie. Jeżeli zarzut spełnienia świadczenia był przedmiotem rozpoznania w sprawie, a sąd go nie uwzględnił, nie można na tej podstawie żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności. Wyrok sądu korzysta wówczas z tzw. powagi rzeczy osądzonej i to co było przedmiotem rozpoznania w danej sprawie, nie może być badane przez sąd w innej sprawie (np. w sprawie z powództwa przeciwegzekucyjnego). Dłużnik może podnosić również, iż zobowiązanie stwierdzone tytułem egzekucyjnym wygasło na skutek potrącenia czy zwolnienia z długu, a także gdy wierzyciel czasowo odroczył dłużnikowi płatność lub rozłożył ją na raty. Powództwo przeciwegzekucyjne może dotyczyć również egzekucji administracyjnej. Jednak w takim wypadku do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi.
małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, Małżonkowi przysługują w takiej sytuacji zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść. W szczególności małżonek dłużnika może wytoczyć powództwo opierając je na zarzucie, że wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej, zobowiązanie stwierdzone tytułem dotyczy majątku odrębnego majątku dłużnika

Małżonek dłużnika, którego prawa w wyniku egzekucji zostały naruszone może dochodzić swoich praw wyłącznie na drodze powództwa przeciwegzekucyjnego. W szczególności dłużnik lub jego małżonek mogą żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, jeżeli dłużnik albo jego małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności podnosi wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej zarzut wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności całością lub częścią majątku.

Kiedy osoba trzecia może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne?

Komornik przeprowadzając czynności egzekucyjne wraz z zajęciem przedmiotów należących do dłużnika, może również zająć inne przedmioty, które nie należą do dłużnika, lecz do osoby trzeciej. Z czynności zajęcia rzeczy ruchomych spisuje się protokół, który powinien zostać doręczony dłużnikowi i wszystkim współwłaścicielom zajętej rzeczy. Jeżeli osobie trzeciej przysługuje do rzeczy prawo (np. jest jej wyłącznym właścicielem, użytkownikiem), dłużnik powinien wskazać komornikowi tą rzecz i wskazać uprawnionego do niej. Komornik winien wówczas zawiadomić osobę wskazaną przez dłużnika. Może się jednak zdarzyć i tak, że dłużnik wiedząc że rzecz mu nie przysługuje, nie poinformuje o tym komornika.

Co zrobić w sytuacji, gdy dowiemy się, że nasza rzecz została zajęta przez komornika, chociaż nie jesteśmy w cale dłużnikami i nie jest prowadzona przeciw nam egzekucja? W pierwszej kolejności powinniśmy wystąpić do wierzyciela, który zlecił egzekucję, z żądaniem aby wyłączył z egzekucji nie należące do dłużnika przedmioty. Jeżeli wierzyciel odmówi, pozostaje jedynie wytoczyć powództwo.

Powództwo przeciwegzekucyjne (tzw. ekscydencyjne) może wytoczyć osoba trzecia żądając w nim zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Prawa, o które tutaj chodzi to przede wszystkim:

własność,
współwłasność,
użytkowanie wieczyste,
użytkowanie rzeczy lub praw,
spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

Decyzję o tym czy wytaczać powództwo należy podjąć bardzo szybko. Ustawodawca przewidział bowiem miesięczny termin na wytoczenie powództwa, który biegnie od dnia, w którym osoba trzecia dowiedziała się o naruszeniu jej prawa. Po upływie tego terminu uprawnienie do wytoczenia powództwa wygasa.

Co z przedmiotami zajętymi w egzekucji administracyjnej?

W postępowaniu przed sądem powszechnym osoba może również żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji administracyjnej. Osoba, która rości sobie prawo do rzeczy powinna jednak w pierwszej kolejności żądać wyłączenia rzeczy lub prawa spod egzekucji w postępowaniu administracyjnym Dopiero gdy organ administracji wyda prawomocne postanowienie o odmowie wyłączenia przedmiotu spod egzekucji, osoba ta może wystąpić z powództwem do sądu powszechnego.

Osoba wytaczająca powództwo obowiązana jest dołączyć do pozwu postanowienie administracyjnego organu egzekucyjnego odmawiające żądaniu wyłączenia przedmiotu spod egzekucji. W postępowaniu przed sądem osoba roszcząca sobie prawo do rzeczy może powołać nowe dowody, które nie przedstawiła administracyjnemu organowi egzekucyjnemu. Jeżeli jednak miała możliwość ich powołania przed organem administracyjnym, poniesie koszty postępowania sądowego niezależnie od wyniku sprawy (a więc zostanie obciążona kosztami postępowania nawet wówczas, gdy sąd uwzględni jej powództwo i wyłączy przedmioty spod egzekucji).

Powództwo można wnieść w ciągu 14 dni od doręczenia postanowienia administracyjnego organu egzekucyjnego, a jeżeli zainteresowany wniósł zażalenie na to postanowienie - w ciągu czternastu dni od doręczenia postanowienia wydanego na skutek zażalenia.

Który sąd jest właściwy do rozpoznania powództwa?

Powództwo przeciwegzekucyjne wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja. Właściwym może być zatem zarówno sąd rejonowy jak i sąd okręgowy. Sądy rejonowe będą rozpoznawały sprawy, których wartości przedmiotu sporu nie przekracza 75.000 zł, a w przypadku spraw gospodarczych 100.000 zł. O tym, który sąd będzie właściwy w danej sprawie decydować będzie wartość przedmiotu sporu. W przypadku powództwa dłużnika o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności decydować będzie wysokość egzekwowanej należności. W przypadku powództwa osoby trzeciej o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji decydować będzie wartość zajętego przedmiotu. O właściwości miejscowej decydować będzie natomiast to, w okręgu którego sądu prowadzona jest egzekucja. Jeżeli egzekucji jeszcze nie wszczęto, a dłużnik wytacza powództwo opozycyjne, właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd właściwości ogólnej - sąd właściwy dla siedziby lub miejsca zamieszkania pozwanego (czyli wierzyciela, który uzyskał tytuł wykonawczy).

Pamiętaj, że:

W pozwie powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich,
Dłużnik może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne także wówczas, gdy egzekucja jest prowadzona na podstawie tytułu egzekucyjnego lub innego dokumentu, któremu zgodnie z przepisami nie trzeba nadawać klauzuli wykonalności,
Dłużnik może wytoczyć powództwo opozycyjne także zanim zostanie wszczęte postępowanie egzekucyjne,
Co do zasady osoba trzecia może wytoczyć powództwo w ciągu miesiąca od dnia, w którym dowiedziała się o naruszeniu jej prawa poprzez zajęcie przedmiotu,
Jeżeli przedmiot został zajęty w egzekucji administracyjnej, powództwo można wnieść w ciągu czternastu dni od doręczenia postanowienia administracyjnego organu egzekucyjnego odmawiające żądaniu wyłączenia przedmiotu spod egzekucji, a jeżeli zainteresowany wniósł zażalenie na to postanowienie - w ciągu dni czternastu od doręczenia postanowienia wydanego na skutek zażalenia,
W powództwie można żądać zabezpieczenia powództwa poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego.