Wyłączenie w uchwale indywidualnego prawa kontroli wspólników - opinia prawna

Opiia prawna

Zasadniczą formą nadzoru nad działalnością spółki z ograniczoną odpowiedzialnością  jest wykonywanie indywidualnego prawa kontroli, przysługującego każdemu ze wspólników. Przepis art. 212 kodeksu spółek handlowych stanowi, iż prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym celu wspólnik lub wspólnik z upoważnioną przez siebie osobą może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. Zgodnie z art. 213 ksh umowa spółki może ustanowić radę nadzorczą lub komisję rewizyjną albo oba te organy. W przypadku ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej umowa spółki może wyłączyć albo ograniczyć indywidualną kontrolę wspólników. Ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie powoduje automatycznie wyłączenia indywidualnego prawa kontroli wspólników. Aby prawo to wyłączyć bądź ograniczyć konieczna jest zmiana umowy spółki. Przepis powyższy stanowi zatem, że aby doszło do sytuacji, w której wyłączona jest indywidualna kontrola wspólników muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki, tj. ustanowienie rady nadzorczej oraz istnienie zapisu w umowie spółki o wyłączeniu osobistej kontroli wspólników, co powinno nastąpić w drodze uchwały podjętej przez zgromadzenie wspólników. 

Ustanowienie rady nadzorczej uchwałą wspólników nie wymaga zgody wszystkich wspólników, gdyż do ustanowienia tego organu wystarczająca jest większość dwóch trzecich głosów. Zgodnie z art. 246 § 1 kodeksu spółek handlowych uchwały dotyczące zmiany umowy spółki, rozwiązania spółki lub zbycia przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części zapadają większością dwóch trzecich głosów. Uchwała dotycząca istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki wymaga większości trzech czwartych głosów. Umowa spółki może ustanowić surowsze warunki powzięcia tych uchwał.

Odmiennie natomiast przedstawia się sytuacja wprowadzenia do umowy spółki zapisu wyłączającego albo ograniczającego indywidualną kontrolę wspólników, w przypadku kiedy udziałowiec sprzeciwi się podjęciu uchwały tej treści. Jest to bowiem wynikiem zakwalifikowania takiego działania, jako uszczuplającego prawa udziałowe wspólnika, polegające w tym przypadku na prawie jego indywidualnej kontroli. Zastosowanie znajdzie tu przepis art. 246 § 3 ksh stanowiący, że uchwała dotycząca zmiany umowy spółki, zwiększająca świadczenia wspólników lub uszczuplająca prawa udziałowe bądź prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom, wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy. Zatem uchwała w przedmiocie zmiany umowy spółki w zakresie ograniczenia prawa korporacyjnego wspólnika polegającego na uprawnieniu do sprawowania indywidualnej kontroli podjęta bez zgody tego wspólnika będzie uchwałą, podjętą z naruszeniem przepisów kodeksu spółek handlowych.

Pojawia się w związku z tym pytanie, czy i jakie skutki prawne wywoła uchwała w przedmiocie zmiany umowy spółki w zakresie uszczuplenia praw udziałowych wspólników, podjęta bez zgody wszystkich wspólników, a jedynie bezwzględną czy kwalifikowaną większością głosów. W tej kwestii istnieją rozbieżności w doktrynie prawa spółek handlowych. Jedno ze stanowisk zakłada, że w braku zgody wszystkich wspólników, których zmiana umowy spółki dotyczy, uchwała w sprawie zmiany umowy spółki w ogóle nie zostaje podjęta ze skutkiem prawnym. Jest ona wówczas uchwałą non existens, a więc nie przysługuje powództwo o stwierdzenie nieważności takiej uchwały, ale powództwo o ustalenie, że określone zmiany umowy spółki (nowe postanowienia umowne) nie istnieją (art. 189 kpc).

Pogląd przeciwny zakłada, że bez zgody wspólnika nie można ważnie podjąć uchwały, a więc, że jest ona podjęta bez tej zgody, ale nieważnie. Zatem w tej drugiej sytuacji przysługiwałoby takiemu wspólnikowi powództwo o stwierdzenie nieważności takiej uchwały, jako podjętej z naruszeniem przepisów ustawowych tj. bez wymaganej zgody wspólnika, którego prawo udziałowe polegające na uprawnieniu do indywidualnej kontroli, zostało w wyniku podjętej uchwały wyłączone. Taki też pogląd należy zdaniem opiniującego przyjąć w niniejszej sprawie. 

Reasumując, podjęcie uchwały w przedmiocie zmiany umowy spółki w zakresie ograniczenia lub wyłączenia indywidualnej kontroli wspólników, bez wyrażenia zgody przez wspólnika, którego zmiana dotyczy, będzie skutkowało nieważnością podjętej uchwały, a w konsekwencji możliwością zaskarżenia tak podjętej uchwały do sądu.

Warto także dodać, że obie uchwały zmieniające umowę spółki, a więc uchwała dotycząca ustanowienia rady nadzorczej oraz uchwała dotycząca wyłączenia indywidualnego prawa kontroli, powinny być zaprotokołowane przez notariusza. Zgodnie bowiem z art. art. 255 kodeksu spółek handlowych zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników i wpisu do rejestru, a uchwała powinna być umieszczone w protokole sporządzonym przez notariusza.