Jurysdykcja konieczna, uregulowana przez doktrynę prawa cywilnego

Odpowiedź prawnika: Jurysdykcja konieczna, uregulowana przez doktrynę prawa cywilnego

Art. 1099 z ind. 1 Kodeksu postępowania cywilnego na mocy którego jeżeli brak podstaw uzasadniających jurysdykcję krajową w sprawie, a przeprowadzenie postępowania przed sądem lub innym organem państwa obcego nie jest możliwe albo nie można wymagać jego przeprowadzenia, sprawa należy do jurysdykcji krajowej, gdy wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym. Zgodnie z art. 1099 z ind. 1 k.p.c. sąd polski jest obowiązany odrzucić pozew lub wniosek, jeżeli stwierdzi brak jurysdykcji krajowej. Uznanie obowiązku państwa do udzielenia ochrony prawnej podmiotowi domagającemu się takiej ochrony spowodowało konieczność poszukiwania dróg realizacji tego obowiązku. W związku z tym zagadnieniem, doktryna stworzyła pojęcie jurysdykcji koniecznej. W Polsce koncepcja ta pojawiła się najpierw w orzecznictwie Sądu Najwyższego na tle jurysdykcji krajowej w sprawach spadkowych po cudzoziemcach. Wynikła ona w związku z treścią art. 1108 k.p.c. (przed zmianami), który przewidywał jurysdykcję krajową w sprawach spadkowych w postępowaniu nieprocesowym jedynie po obywatelach polskich. Konflikty powstałe na tym tle rozwiązane zostały w uchwale Sądu Najwyższego z 31 maja 1975 r., III CZP 78/85, w której sąd odwołał się do konstrukcji jurysdykcji koniecznej, stwierdzając, że jeżeli w skład spadku po cudzoziemcu wchodzą znajdujące się w Polsce ruchomości, a spadkobierca nie może uzyskać stwierdzenia swoich praw przez sąd ojczysty spadkodawcy, w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku istnieje w tym zakresie jurysdykcja sądu polskiego. Sąd Najwyższy uznał w uzasadnieniu tego orzeczenia kolizję przepisów jurysdykcyjnych za stan sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości, naruszający ustanowiony w Polsce porządek prawny, oznaczałaby ona bowiem odmowę udzielenia obywatelowi polskiemu ochrony prawnej. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z 5 grudnia 2008 roku zaakceptowała normatywnie koncepcję jurysdykcji koniecznej. Najogólniej jurysdykcję taką można określić jako tę, która nie wynika ani z wyraźnego przepisu prawa dotyczącego danej kategorii spraw, ani z woli stron (umowy jurysdykcyjnej, wdania się w spór skutkujący ustanowieniem jurysdykcji krajowej). Jej istnienie przyjmowane jest z konieczności, gdyż w przeciwnym razie zainteresowany podmiot nie mógłby zrealizować swego prawa do sądu. Jurysdykcja krajowa konieczna oznacza rozszerzenie zakresu właściwości sądów polskich, ale warunkiem jej zastosowania jest istnienie negatywnego konfliktu jurysdykcyjnego -

przeprowadzenie postępowania przed sądem lub innym organem państwa obcego nie jest możliwe albo nie można wymagać jego przeprowadzenia - a ponadto sprawa musi wykazywać wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym (por. Tadeusz Ereciński, op. cit.). Warto podkreślić, że jurysdykcja krajowa konieczna ma charakter incydentalny, tzn. można ją stosować wyłącznie po uwzględnieniu okoliczności każdej konkretnej sprawy i potrzeby przyjęcia właściwości międzynarodowej sądów polskich. Warunkiem wykorzystania przez sąd polski jurysdykcji koniecznej nie jest to, czy orzeczenie polskie będzie mogło być następnie uznane za granicą.

Przeprowadzenie postępowania przed sądem lub innym zagranicznym organem nie będzie możliwe m.in., jeżeli wchodzące w grę uregulowania jurysdykcyjne w zasadzie posługują się identycznymi łącznikami (kryteriami przyjmującymi jurysdykcję sądową danego kraju, np. obywatelstwo czy miejsce zamieszkania), ale przyjmują różne kryteria przy ich stosowaniu, posługują się różnymi łącznikami wzajemnie się wykluczającymi, posługują się łącznikami tylko dla określonej kategorii spraw. W świetle orzecznictwa warunek ten jest spełniony, jeżeli strona przedstawi negatywne orzeczenie lub decyzję zagranicznego organu o odmowie rozpoznania sprawy z powodu braku jurysdykcji sądów lub organów tego państwa.

Konkludując instytucja jurysdykcji koniecznej wprowadzona została do polskiego porządku prawnego dopiero od 1 lipca 2009 roku. Wcześniej istniała jedynie jako konstrukcja doktrynalna. Co prawda sprawa przeszła przez dwie instancje jednakże można przypuszczać, że instytucja ta nie jest jeszcze „ugruntowana w judykaturze”.