Odpowiedź prawnika: Czy należy mi się renta fakultatywna po zmarłym konkubencie?
Niniejsza opinia prawna została sporządzona na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. - o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm. dalej: ustawa) oraz ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm), z uwzględnieniem stanowiska orzecznictwa i doktryny.
Przedstawiona opinia będzie analizować, czy obowiązujące powszechnie przepisy dają podstawę, do domagania się przez konkubenta renty po zmarłym konkubencie, a jeśli tak to w jakich okolicznościach.
W pierwszej kolejności należy odnieść się do tzw. renty rodzinnej. Co do zasady reguły przyznawania rent i emerytur zawiera ustawa z dnia 17 grudnia 1988 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń społecznych. Świadczenia uregulowane tą ustawą obejmują:
- emeryturę,
- rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową,
- rentę rodzinną,
- dodatek pielęgnacyjny,
- dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej,
Zgodnie z przepisami, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający określone warunki:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
- małżonek (wdowa i wdowiec),
- rodzice.
Wdowiec lub wdowa mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli:
- w chwili śmierci żony osiągnął/osiągnęła wiek 50 lat lub był niezdolny/niezdolna do pracy
albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym małżonku, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.
Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa (odpowiednio wdowiec), który osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża nie później jednak niż w ciągu 5 lat od śmierci małżonka lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych powyżej. Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych powyżej i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:
- przez okres jednego roku od chwili śmierci męża.
- w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża,
W związku z powyższymi regulacjami kluczowa jest uwaga, iż ustawodawca nie przewidział w powyższym katalogu konkubenta/konkurentki. Uprawniony może być wyłącznie małżonek (wdowa/wdowiec).
Przechodząc do kwestii tzw. renty fakultatywnej, to przypuszczamy, iż odnosi się Pani do świadczeń rentowych przewidzianych w Kodeksie Cywilnym w następującym artykule:
Art. 446 § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż przepis ten reguluje skutki prawne śmierci poszkodowanego, będącej następstwem uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Nie ma przy tym znaczenia, czy ów skutek nastąpił w bezpośrednim związku czasowym z dokonanym naruszeniem wskazanych wyżej dóbr osobistych, czy też odległość czasowa jest znaczna. Istotne jest ustalenie, czy śmierć pozostawała w związku przyczynowym z uszkodzeniem ciał lub rozstrojem zdrowia poszkodowanego. Nie chodzi przy tym o śmierć w okolicznościach naturalnych, czy też w wyniku przewlekłej choroby. Warunkiem powstania omawianych roszczeń jest to, aby uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia były spowodowane czynem niedozwolonym i w oparciu o reguły rządzące odpowiedzialnością deliktową (dot. czynów niedozwolonych) została wskazana osoba odpowiedzialna za taką szkodę.
Konkubent może być osobą ewentualnie uprawnioną do uzyskania renty odszkodowawczej, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:
- partner zmarł na skutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, dokonanych w warunkach czynu niedozwolonego,
- zmarły dobrowolnie i stale dostarczał konkubentowi środków utrzymania – konkubinat powinien być związkiem stałym,
- z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego, np. konkubina jest niezdolna do pracy albo wcześniej zajmowała się wyłącznie prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego i wychowywaniem wspólnych dzieci.
Osobą zobowiązaną do wypłaty renty jest osoba odpowiedzialna za komplikacje zdrowotne konkubenta, w wyniku których poniósł śmierć. Wysokość takiej renty ustalana jest stosownie do potrzeb żyjącego konkubenta, uwzględniając możliwości majątkowe i zarobkowe zmarłego. Renta taka będzie wypłacana w zależności od okoliczności albo przez określony okres czasu, np. do czasu odchowania przez konkubinę dzieci czy podjęcia pracy, albo bezterminowo, np. konkubina ze względu na swój wiek lub warunki zdrowotne, nie jest w stanie podjąć pracy zarobkowej.
Niestety, jeśli Pani konkubent zmarł wskutek naturalny, lub choroby niespowodowanej czynem zabronionym podmiotu trzeciego (tj. deliktem) to nie ma Pani podstaw do domagania się renty fakultatywnej. Nie jest bowiem świadczenie o charakterze ubezpieczeniowym, na kształt renty rodzinnej z ZUS, lecz formą cywilnoprawnej odpowiedzialności podmiotu który dopuścił się czynu niedozwolonego. W przypadku braku tej przesłanki, nie widzimy podstaw do uzyskania przez Panią renty.
