Odpowiedź prawnika: Jakie mam prawo do współwłasności domu?
Przygotowana dla Pani opinia prawna została oparta na podstawie:
– Kodeksu cywilnego (k.c.) oraz
– Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.)a także poglądach doktryny i orzecznictwie sądowym. Na początku należy wskazać, iż jedną z podstawowych zasad prawa cywilnego jest reguła „superficies solo cedit”. Została ona wyrażona w art. 191 Kodeksu cywilnego i brzmi następująco:
Art. 191.Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.
Definicja „części składowej” znajduje się w innym [47] artykule Kodeksu cywilnego:
Art. 47. § 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.
Z powyższych przepisów wyłaniają się następujące wnioski. Jeśli jakaś rzecz ruchoma zostanie połączona trwale z nieruchomością, tak, że nie może być od niej odłączona bez zmiany lub zniszczenia czy uszkodzenia rzeczy, stanowi jej część składową. W takiej sytuacji, wszystko co zostanie połączone z nieruchomością, automatycznie staje się własnością właściciela nieruchomości.
Przykłady: budynek postawiony na nieruchomości i trwale z nią związany, altana trwale związana z gruntem, kręgi studni wkopane w nieruchomość, tworzące studnię, a nawet drzewa zasadzone na nieruchomości.
Dom wybudowany na nieruchomości stał się więc automatycznie własnością właściciela nieruchomości.
Wyjątki: prawo zna przykłady odrębnej własności nieruchomości budynkowych czy lokalowych. Przykładem może być budowla wybudowana na gruncie oddanych w użytkowanie wieczyste czy lokal, stanowiący odrębną własność od nieruchomości (wraz z udziałem we własności gruntu).
Zasadniczo, jeśli między Panią i mężem istnieje system wspólności majątkowej małżeńskiej, wszelki majątek nabyty w trakcie trwania małżeństwa jest własnością wspólną łączną (bezudziałową) małżonków. Prawo przewiduje jednak pewne wyjątki. Jak wynika z art. 33 kro:
Art. 33. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; 3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; 4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; 7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; 8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; 9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; 10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.Powołany przepis reguluje sytuację w ten sposób, że jeśli rodzice Pani męża podarowali tylko jemu nieruchomość, stanowi ona majątek osobisty męża. Na marginesie można wskazać, że prawo wyróżnia trzy rodzaje majątków małżeńskich – wspólny, majątek osobisty żony i majątek osobisty męża.
Konkluzja w/w rozważań będzie następująca. Jeśli rodzicice Pani męża podarowali wyłącznie jemu nieruchomość, nie wskazując także jako obdarowanej Pani, stanowi ona majątek odrębny męża. Budynek trwale powiązany z gruntem (dom) będzie własnością właściciela nieruchomości – a więc męża. Dom także stanowi więc majątek osobisty męża.
Pani jednak przekazała środki na wykończenie.
Kwestia ta miałaby znaczenie na wypadek Państwa ewentualnego rozwodu czy zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej. Jak wynika z art. 45 kro:
Art. 45. § 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego
Przepis ten reguluje więc wyłącznie rozliczenia z majątku osobistego na wspólny i ze wspólnego na osobisty – Państwa sytuacja jednak dotyczy nakładów z majątku osobistego na osobisty, nieuregulowanego wprost w przepisach.
W celu wyjaśnienia takiej sytuacji należy odnieść się do doktryny i orzecznictwa:
W uchwale z 16 grudnia 1980 r. (III CZP 46/80, LexPolonica nr 303623, OSNCP 1981, nr 11, poz. 206) Sąd Najwyższy uznał, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają również nakłady z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z nich. Stanowisko to można by przyjąć za zasadne jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdy zachodzi potrzeba kompleksowego rozliczenia małżonków w jednym postępowaniu ze względu na przedmiot majątkowy, którego dotyczy to postępowanie, np. w razie poczynienia na przedmiot wchodzący w skład majątku osobistego jednego z małżonków nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątków osobistych małżonków (wyrok SN z 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1108/2000, LexPolonica nr 358937, OSNC 2003, nr 9, poz. 123; tak też J. Pietrzykowski, w: Kodeks…, s. 275). Właściwą drogą do rozliczenia między małżonkami wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z nich na majątek osobisty drugiego jest proces cywilny (orzeczenie SN z 3 kwietnia 1970 r., III CRN 90/70, LexPolonica nr 356377, OSNPG 1970, nr 11-12, poz. 61, i z 9 stycznia 1984 r., III CRN 315/83, LexPolonica nr 321099, GP 1984, nr 17).[Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Ciepła Helena, Czech Bronisław, Domińczyk Tadeusz, Kalus Stanisława, Piasecki Kazimierz, Sychowicz Marek. Lexis Nexis 2011].
W opisanej sytuacji mogłaby się więc Pani domagać rozliczenia w drodze zwykłego postępowania cywilnego (bezpodstawne wzbogacenie) albo, ewentualnie, w postępowaniu o podział majątku ze względu na to, że na budowę i wykończenie domu były przekazywane środki tak z majątku osobistego Pani, majątku osobistego męża jak i zapewne majątku wspólnego. Powinna więc Pani zachować wszystkie rachunki i w ewentualnym postępowaniu o podział majątku powoływać pogląd doktryny i orzecznictwa SN.
Podsumowując zasadniczo tak dom jak i nieruchomość są majątkiem męża. Pani może jednak żądać rozliczenia nakładów z majątku osobistego (Pani) na majątek osobisty (męża). Może to być dokonane w postępowaniu o podział majątku wspólnego (wyjątkowo) a głównie w ramach odrębnego postępowania cywilnego.
Na marginesie pragniemy wskazać, że przez czas trwania małżeństwa ma Pani prawo mieszkać w domu należącym do męża a po śmierci męża dziedziczy (współdziedziczy) Pani zasadniczo także składniki jego majątku osobistego (czyli dom i nieruchomość).
