Czy mogę podjąć dodatkowa pracę na urlopie macierzyńskim i wychowawczym?

§ 1. W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

§ 2. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.  § 3. Przepis § 2 stosuje się także w razie stwierdzenia przez pracodawcę, że z urlopu wychowawczego korzystają w tym samym czasie oboje rodzice lub opiekunowie dziecka; nie dotyczy to przypadku określonego w art. 186 § 6. 

Warunek sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem nie został w przepisach sprecyzowany, niemniej przyjmuje się, że praca podjęta w trakcie urlopu wychowawczego nie powinna przekroczyć połowy etatu. Pojęcie etatu lub jego części jest wprawdzie charakterystyczne dla zatrudnienia w ramach stosunku pracy, jednak liczba godzin odpowiadająca poszczególnym wymiarom etatu może posłużyć za wskazówkę przy ustaleniu, czy praca na podstawie umowy cywilnoprawnej nie koliduje z osobistą opieką nad dzieckiem.

Należy jednocześnie zaznaczyć, że Pani jako pracownik nie ma obowiązku informowania swojego pracodawcy o podjęciu dodatkowej pracy w trakcie urlopu wychowawczego. Brak zgłoszenia faktu podjęcia pracy lub innej działalności zarobkowej w trakcie urlopu wychowawczego nie może więc być podstawą do dyscyplinujących działań ze strony pracodawcy. Przepisy dotyczące urlopów wychowawczych przewidują tylko dwie okoliczności uprawniające pracodawcę do jednostronnego przerwania urlopu wychowawczego pracownika, który podejmuje w jego trakcie dodatkową pracę. Jak wynika z art. 1862 k.p., taka praca nie może uniemożliwić osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem. W przypadku powzięcia wiadomości o zaprzestaniu tej opieki, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się w pracy w terminie przez siebie wskazanym. Powinno to nastąpić nie później niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. Skorzystanie z regulacji art. 1862 K.p. przez pracodawcę wiąże się na ogół z przypadkiem podjęcia przez pracownika na wychowawczym zatrudnienia na pełny etat (lub w wymiarze przekraczającym połowę etatu) w innej firmie, wyjazdu za granicę w celu podjęcia pracy (ale bez dziecka) czy rozpoczęcia działalności gospodarczej wymagającej przebywania przez większą część dnia poza domem. Ponadto okolicznością uprawniającą pracodawcę do odwołania pracownika z urlopu wychowawczego jest ustalenie, że z urlopu tego korzystają jednocześnie oboje rodzice lub opiekunowie dziecka przez okres przekraczający dopuszczalny czas wspólnego sprawowania opieki nad nim w czasie urlopu wychowawczego. 

2. W kwestii urlopu macierzyńskiego, kodeks pracy nie reguluje zasad podejmowania zatrudnienia przez pracownicę przebywającą na urlopie macierzyńskim, w szczególności brak jest przepisu, który jednoznacznie zakazywałby podjęcia pracy przez pracownicę korzystającą z urlopu macierzyńskiego. Niemniej należałoby przyjąć, że wykonywanie pracy w trakcie urlopu macierzyńskiego byłoby sprzeczne z podstawowym przeznaczeniem tego urlopu, jakim jest przede wszystkim ochrona zdrowia kobiety. Obligatoryjny charakter urlopu macierzyńskiego, który przysługuje pracownicy z mocy prawa z dniem urodzenia dziecka, wskazuje, że intencją ustawodawcy było zagwarantowanie kobiecie odpowiednio długiego odpoczynku umożliwiającego z jednej strony zregenerowanie sił po okresie ciąży i porodzie, a z drugiej poświęcenie się pielęgnacji i opiece nad nowo narodzonym dzieckiem. Z tego powodu należy wykluczyć zatrudnienie u innego pracodawcy, w ramach stosunku pracy, pracownicy korzystającej z urlopu macierzyńskiego. Zastrzeżenia budzi także zawarcie w takiej sytuacji umowy cywilnoprawnej, chociaż formalnie nie ma przepisu, który zakazywałyby takiego działania.

Możliwość łączenia zatrudnienia z jednoczesnym przebywaniem na urlopie macierzyńskim przewidują natomiast przepisy ubezpieczeniowe. Zgodnie z art. 9 ust. 1c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 (a więc m.in. osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia oraz prowadzące pozarolniczą działalność), spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów. Z kolei art. 9 ust. 1d ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 18a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (a więc m.in. pracownicy), spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z obu tytułów

Jak wynika z powyższego, osoba pobierająca zasiłek macierzyński może jednocześnie podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy – wówczas podlega obowiązkowo ubezpieczeniu z obu tytułów (pobierania zasiłku macierzyńskiego i stosunku pracy), lub z tytułu prowadzenia własnej działalności gospodarczej, czy pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej – w takim przypadku obowiązkowym tytułem ubezpieczenia jest zasiłek macierzyński.

Ponadto, warto zwrócić uwagę, iż przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie przewidują utraty prawa do zasiłku macierzyńskiego w przypadku podjęcia dodatkowego zatrudnienia w okresie pobierania tego zasiłku. Przepis art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. stanowiący, iż ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia, ma odpowiednie zastosowanie wyłącznie do zasiłku opiekuńczego oraz do świadczenia rehabilitacyjnego. Uzyskiwanie dochodów w okresie urlopu macierzyńskiego nie skutkuje zatem utratą prawa do zasiłku macierzyńskiego.

O ile zatem z punktu widzenia przepisów prawa pracy możliwość podejmowania dodatkowego zatrudnienia w trakcie urlopu macierzyńskiego może budzić zastrzeżenia, o tyle w świetle przepisów ubezpieczeniowych takie rozwiązanie wydaje się dopuszczalne. Rekomendujemy jednak niepodejmowanie pracy dodatkowej w okresie podstawowego urlopu macierzyńskiego.

W przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego ustawodawca jednoznacznie opowiedział się za dopuszczalnością łączenia tego rodzaju urlopu z wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy. Dodatkowy urlop macierzyński nie ma charakteru obligatoryjnego, jego wykorzystanie pozostawione zostało do decyzji pracownika. Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego w podstawowym wymiarze, określonym w art. 180 k.p. pracownica może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie jej dodatkowego urlopu macierzyńskiego Na mocy art. 1821 § 5 k.p. pracownica uprawniona do dodatkowego urlopu macierzyńskiego może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy.

Po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego pracownica może więc powrócić do pracy na część etatu (nie więcej niż ½) i jednocześnie korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Nic nie stoi na przeszkodzie w podjęciu pracy dodatkowej, nie u swojego pracodawcy, w trakcie dodatkowego urlopu macierzyńskiego.

W czasie trwania urlopu macierzyńskiego (a także dodatkowego urlopu macierzyńskiego) pracownik ma prawo do zasiłku macierzyńskiego z ubezpieczenia społecznego. Obsługą całego zasiłku w danym roku kalendarzowym, tj. ustaleniem prawa do zasiłku, jego wysokości, wypłatą, zajmuje się płatnik, którym jest albo ZUS albo pracodawca, będący płatnikiem składek na ubezpieczenie chorobowe.

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego stanowi odrębny tytuł do ubezpieczeń emerytalnego i rentowym. Oznacza to, że w czasie urlopu macierzyńskiego i pobierania zasiłku macierzyńskiego pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). 

W czasie urlopu macierzyńskiego rodzic może podjąć dodatkową pracę zarobkową, czyli pobierać zasiłek i wykonywać pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. na podstawie umowy zlecenia bądź o dzieło), zawartej z własnym pracodawcą lub też z zupełnie innym podmiotem. Osoba, która oprócz pobierania zasiłku macierzyńskiego posiada jeszcze inny tytuł do ubezpieczeń, tj. umowę zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów (art. 9 ust. 1c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Jeśli więc rodzic jednocześnie otrzymuje zasiłek macierzyński i pracuje na zlecenie, to tytuł do ubezpieczeń się nie zmienia, tzn. dalej jest nim pobierany zasiłek i stanowi on podstawę składek rentowych i emerytalnej. Natomiast wedle woli może przystąpić. Natomiast wedle woli może przystąpić dobrowolnie do ubezpieczeń emerytalno-rentowych z umowy zlecenia (jeśli taki zleceniobiorca przystąpi do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, należna będzie wtedy również składka na ubezpieczenie wypadkowe i przez to wzrośnie kwota odprowadzana od zarobku z umowy zlecenia). Ubezpieczenie zdrowotne jest zawsze przymusowe, gdyż każdy tytuł rodzi obowiązek w tym zakresie – tyle jest należnych składek zdrowotnych, ile źródeł dochodu.( art. 66 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).

Żadnej zmiany pod względem ubezpieczeń nie wywoła natomiast wykonywanie umowy o dzieło podczas urlopu macierzyńskiego, ponieważ taka umowa nie stanowi tytułu ani do ubezpieczeń społecznych ani zdrowotnego, tym samym nie można tu mówić o zbiegu tytułów do ubezpieczeń. Umowa o dzieło nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnemu. Skoro więc jest Pani ubezpieczona przez swojego pracodawcę i są odprowadzane składki z tytułu zasiłku macierzyńskiego, to bardziej korzystnym rozwiązaniem byłoby zawarcie przez Panią umowy o dzieło, ponieważ od przysługującego Pani wynagrodzenia nie zostaną odprowadzone dodatkowe kwoty na ubezpieczenie społeczne. Od takiej umowy odprowadzany jest tylko podatek dochodowy.